Polska jest krajem, który od lat otrzymywał pomoc finansową. Początkowo Unia Europejska (wcześniej Europejska Wspólnota Gospodarcza) wspiera-ła procesy transformacji społeczno-ustrojowej w ramach programu PHARE (Poland and Hungary Assistance in Reconstructuring Economies – Pomoc dla Polski i Węgier w Odbudowie ich Gospodarek). Priorytety Programu PHARE oraz monitoring i kontrola wydatkowania środków się zmieniały.
Można wyróżnić w Polsce cztery fazy wsparcia programem PHARE:
1. Pomoc humanitarna. Od początku lat 90. XX w. program PHARE wspierał procesy transformacji społeczno-gospodarczej, pomoc
90Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 7 września 2007 r. w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych (Dz.U. 2007, nr 175, poz.1232).
91 Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 21 maja 2007 r. w sprawie eks-pertów powoływanych w celu rzetelnej i bezstronnej oceny projektów realizowanych w ramach programów operacyjnych (Dz.U., nr 93, poz. 626).
w formie dostaw żywności, leków, pasz, nawozów, pomoc rzeczowa miały zapobiegać sytuacjom kryzysowym. Duże wsparcie otrzymał sektor rolnictwa poprzez wspieranie programów kredytowych, po-moc techniczną, tworzono nowe struktury rynku rolnego.
2. Pomoc dla gospodarki rynkowej w latach 1990-1994. Była to pomoc głównie w formie technicznej dla restrukturyzowanych przedsiębiorstw państwowych oraz sektora prywatnego. Dążono do zbudowania podwalin gospodarki rynkowej w Polsce. W 1993 r.
uruchomiono pierwszy program wspierający rozwój regionalny – PHARE STRUDER. Misją programu była pomoc w restrukturyzacji najbiedniejszych obszarów problemowych polskiej polityki regio-nalnej. Programem objęto województwo katowickie, łódzkie, olsz-tyńskie, rzeszowskie, suwalskie i wałbrzyskie, (w województwie ka-towickim uruchomiono programy INICJATYWA oraz INICJATYWA II, które miały na celu łagodzenie społecznych i regionalnych skutków wynikających z redukcji zatrudnienia w sektorze górnictwa węgla kamiennego oraz hutnictwa żelaza i stali). Środki przeznaczono na wsparcie struktur agencji rozwoju regionalnego oraz małe projekty infrastrukturalne w gminach.
3. Przygotowanie do integracji europejskiej w latach 1994-1997.
Szczyt Unii Europejskiej w Kopenhadze w 1993 r. zdecydował o zmianach założeń programu PHARE. Rozpoczęto finansowanie inwestycji infrastrukturalnych. w Polsce były to głównie moderni-zacje infrastruktury kolejowej oraz przejść granicznych. Olbrzymie wsparcie zostało skierowane na administrację i instytucje publicz-ne, rozwój infrastruktury, harmonizację prawa.
4. Nowa Orientacja PHARE. w latach 1997 – 1999 zmieniono charak-ter programu z pomocowego na pro integracyjny. Pomoc miała być ściśle związana z bezpośrednim przygotowaniem do członkostwa i realizować Narodowy Plan Przygotowania do Członkostwa oraz Partnerstwa dla Członkostwa. Środki pomocowe zostały skoncen-trowane w dwóch obszarach:
administracja – przygotowanie do przejęcia dorobku prawnego Wspólnot (Institution Building),
wsparcie inwestycyjne związane z działaniami strukturalnymi, ochroną środowiska, infrastrukturą transportową.92
W latach 1994 - 1999 funkcjonowało 13 inicjatyw wspólnotowych, natomiast po przeprowadzonej reformie funduszy w okresie 2000-2006 wdrożono w Polsce cztery inicjatywy wspólnotowe: INTERREG III, URBAN II, LEADER+ oraz EQUAL. Przeznaczono na nie łączną kwotę
92 „Monitor Integracji Europejskiej”, 1998, nr 20.
10,44 mld EUR, odpowiadające 5,35% budżetu funduszy strukturalnych.
w latach 2004-2006 Polska korzystała z inicjatyw INTERREG oraz EQUAL.
INTERREG promował nadgraniczną, międzynarodową i międzyregionalną współpracę pomyślaną, jako partnerstwo ponad grani-cami, mając na celu zrównoważony i harmonijny rozwój obszarów położo-nych przy granicach państw lub regionów. Program ten finansował głów-nie wspólne projekty współpracy transgranicznej i międzyregionalnej.
Środki na realizację programu pochodziły z Europejskiego Funduszu Roz-woju Regionalnego. w ramach INTERREG III funkcjonały trzy wydzielone linie działań:
1. Promocja zintegrowanego rozwoju regionalnego sąsiadujących re-gionów granicznych ( największy udział w środkach),
2. Wsparcie współpracy ponadregionalnej i harmonijnej integracji te-rytorialnej w Unii,
3. Usprawnienie polityki i techniki rozwoju regionalnego i spójności poprzez współpracę międzynarodową i międzyregionalną.
INTERREG był największą z inicjatyw pod względem udziału w środkach (50% środków na inicjatywy wspólnotowe). W latach 2000-2006 na tę inicjatywę przeznaczono 4,875 mld EUR. Dla Polski w tym okresie przeznaczono ok. 221,4 mln EUR.
Inicjatywa EQUAL, której głównym celem była inicjatywa zwalcnia wszelkich przejawów dyskryminacji i nierówności na rynku pracy za-równo wobec osób zatrudnionych jak i poszukujących pracy oraz integra-cja społeczna i zawodowa imigrantów. Iniintegra-cjatywa ta finansowana była ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Zakres tematyczny EQUAL obejmował osiem tematów, wpisujących się w treść czterech filarów Euro-pejskiej Strategii Zatrudnienia:
1. Zdolność do zatrudnienia, 2. Przedsiębiorczość,
3. Zdolności przystosowawcze firm i pracowników, 4. Równość szans,
5. Ubiegający się o status uchodźcy.
EQUAL dzielił się na trzy części:
1. Walka przeciw dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.
2. Projekty prowadzone w ramach tej części musiały odzwierciedlać priorytety ustalone między państwami członkowskim i Komisją Eu-ropejską w ramach Europejskiej.
3. Strategii Zatrudnienia. Projekty realizowano przez partnerów spo-łecznych w ramach współpracy ponadnarodowej.
Prowadzenie bazy danych projektów prowadzonych na poziomie narodowym mających na celu wymianę informacji i rozpowszechnianie
“dobrych praktyk”. Wspólne inicjatywy Komisji i państw członkowskich propagujące doświadczenia i priorytety wskazane w programie EQUAL.
Dokumentem określającym kierunki i wysokość wsparcia finanso-wego ze strony Funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwo-jowych w Polsce w latach 2004-2006 są Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW). Jest to dokument przedstawiający strategię i priorytety działań funduszy i państwa członkowskiego UE, ich cele szczegółowe, wielkość wkładu funduszy i innych środków finansowych. Podstawy Wsparcia Wspólnoty w Polsce były wdrażane za pomocą pięciu jedno funduszowych sektorowych programów operacyjnych (SPO), w ramach których benefi-cjenci mogli ubiegać się o dofinansowanie. Dotyczyły one:
1. wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw (SPO WKP), 2. rozwoju zasobów ludzkich (SPO RZL),
3. restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwo-ju obszarów wiejskich (SPO ROL),
4. rybołówstwa i przetwórstwa ryb (SPO Ryby),
5. infrastruktury transportowej i gospodarki morskiej (SPO Trans-port).
O dofinansowanie ze środków unijnych można było ubiegać się również w ramach dwufunduszowego Zintegrowanego Programu Opera-cyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), który zarządzany był na poziomie krajowym, ale wdrażany w systemie zdecentralizowanym na poziomie po-szczególnych województw. Z kolei wsparciu procesu wdrażania Funduszy strukturalnych służył stworzony do tego celu Program Operacyjny Pomocy Technicznej.93