Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności)87 to dokument, w którym każde państwo członkowskie przed-stawiło sposób, w jaki zamierzało wykorzystać środki z funduszy struktu-ralnych i Funduszu Spójności, aby osiągnąć podstawowy cel unijnej polity-ki spójności tj. zmniejszenie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym poszczególnych regionów Unii Europejskiej.
W Narodowej Strategii Spójności dla Polski zawarto podstawowe założenia dotyczące rozwoju kraju przy udziale środków unijnych, a także główne cele i wyzwania stojące przed polityką spójności w Polsce. Zapre-zentowano także podział środków finansowych na poszczególne programy oraz ramy systemu wdrażania wraz z opisem programów operacyjnych realizujących cele zakładane w Narodowej Strategii Spójności.
Celem strategicznym Narodowej Strategii Spójności uczyniono two-rzenie warunków dla rozwoju konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej, przestrzennej.
Cele horyzontalne Narodowej Strategii Spójności w latach 2007-2013 to:
86 Bąk A., Piotrowska M., Chmielewski R., Bilans otwarcia programów operacyjnych reali-zowanych w latach 2007-2013. Perspektywa Regionalna, Ministerstwo Rozwoju regional-nego, Departament Koordynacji Programów Regionalnych, Warszawa 2008, s. 6-10.
87 Narodowa Strategia Spójności oraz Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia to nazwy tego samego dokumentu używane zamiennie. Na potrzeby działań informacyjno – promo-cyjnych w zakresie środków strukturalnych stosowane jest nazwa Narodowa Strategia Spójności (NSS). Narodowe Strategiczne Ramy odniesienia to, zgodnie z regulacjami wspólnotowymi, dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalne-go (EFRR), EuropejskieRegionalne-go Funduszu SpołeczneRegionalne-go (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007-2013.
1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbu-dowa mechanizmów partnerstwa.
2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego zwiększenie spójności społecz-nej.
3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej ma-jącej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski.
4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości doda-nej oraz rozwój sektora usług.
5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian struktu-ralnych na obszarach wiejskich.
W latach 2007-2013 politykę spójności Unii Europejskiej realizo-wano poprzez 3 cele:
Cel 1: Konwergencja - poprawa warunków wzrostu i zatrudnienia w najuboższych i słabiej rozwiniętych regionach Unii Europejskiej, o PKB na mieszkańca niższym niż 75% średniej dla UE;
Cel 2: Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – zmiany strukturalne ukierunkowane na zwiększenie konkurencyjności i atrakcyjności regionów oraz poprawę zatrudnienia w regionach nie objętych Celem 1;
Cel 3: Europejska Współpraca Terytorialna – umacnianie współ-pracy trans- granicznej, transnarodowej i międzyregionalnej.
Polskę objęto w całości wsparciem w ramach Celu 1 - Konwergen-cja, a jako państwo o produkcie narodowym brutto na mieszkańca niższym, niż 90 % średniego produktu narodowego brutto dla UE, została także ob-jęta wsparciem w ramach Funduszu Spójności. Polska uczestniczyła także we wspieraniu, promocji i realizacji wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej w ramach Celu 3 – Europejskiej Współpracy Terytorialnej.
Koordynacja i realizacja Narodowej Strategii Spójności (zarówno w obecnej, jak i minionej perspektywie finansowej) znajduje się w kompetencjach ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego.
Odpowiada on za przygotowanie, organizację oraz nadzór nad prawidło-wym funkcjonowaniem Programów operacyjnych systemu realizacji Naro-dowej Strategii Spójności oraz prowadzi nadzór nad realizacją programów operacyjnych, w tym w zakresie zarządzania, monitorowania, kontroli i audytu, zgodnie z wymogami określonymi w rozporządzeniach Rady Eu-ropejskiej. Powyższe zadania zostały powierzone w ramach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Instytucji Koordynującej Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia. Zadania w zakresie koordynowania polityki spójności
oraz prezentowania stanowiska Polski na forum Unii Europejskiej realizo-wane są w Departamencie Koordynacji Polityki Strukturalnej MRR.
Na realizację zadań określonych w Narodowej Strategii Spójności w latach 2007-2013 wykorzystano ponad 67,3 mld EUR, blisko 1/5 ogólnej sumy środków przeznaczonych na politykę spójności Unii Europejskiej w minionej perspektywie. Ponadto na współfinansowanie tych działań do-celowo przeznaczono około 11,9 mld EUR z publicznych środków krajo-wych i 6,4 mld EUR ze środków prywatnych.88 – wykres 2.
Wykres 2. Podział środków unijnych przeznaczonych dla Polski w ramach polityki spójności w latach 2007-2013
Źródło: Przewodnik po Narodowej Strategii Spójności…, dz. cyt.
Dorobek prawny Wspólnoty Europejskiej dzieli się na prawo pier-wotne i prawo wtórne. Prawo pierpier-wotne to przede wszystkim traktaty za-łożycielskie i akcesyjne, natomiast prawo wtórne to rozporządzenia , dy-rektywy , decyzje , zalecenia i opinie, orzecznictwo Trybunału Sprawiedli-wości Wspólnoty Europejskiej oraz inne akty organów UE. Prawo wtórne musi być zgodne z prawem pierwotnym. Podstawy prawne dla wydatko-wania środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu
88 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Dokumenty Departamentu Koordynacji i Zarządzania Podstawami Wsparcia Wspólnoty.
ności w perspektywie finansowej 2007-2013 na poziomie regulacji wspól-notowych stanowił tzw. pakiet legislacyjny składający się z 5 rozporządzeń i tzw. rozporządzenia implementacyjnego opublikowany 31 lipca 2006 r.
w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nr L 210:
1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r.
ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999,
2. Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające Rozporządzenie (WE) nr 1783/1999,
3. Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady
w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające Roz-porządzenie (WE) 1784/1999,
4. Rozporządzenie (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. usta-nawiające Fundusz Spójności i uchylające Rozporządzenie (WE) nr 1164/94
5. Rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT)
6. Rozporządzenie implementacyjne, uzupełniające ww. przepisy, tj. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządze-nia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne do-tyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europej-skiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności, a także rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Na poziomie krajowym ramy prawne zostały zawarte przede wszystkim w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju i ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r o finansach publicz-nych. Obydwa akty prawne zostały znowelizowane ustawą z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwo-ju oraz ustawy o finansach publicznych. Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r.
o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy struktural-nych i Funduszu Spójności.89 Ustawa o zasadach prowadzenia polityki
89 Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (Dz. U. 2008 nr 216 poz. 1370).
rozwoju określa m.in. podmioty prowadzące te politykę oraz tryb współ-pracy między nimi, a także definiuje podstawowe dla polityki rozwoju po-jęcia, takie jak beneficjent, instytucja zarządzająca, instytucja pośredniczą-ca, instytucja wdrażająpośredniczą-ca, kontrakt wojewódzki, kwalifikowalność wydat-ków, partnerzy społeczni i gospodarczy, projekt, system realizacji Kwestie wydatkowania środków UE określają natomiast przepisy ustawy o finansach publicznych.
Ponadto, na podstawie art. 35 ust. 3 ustawy o zasadach prowadze-nia polityki rozwoju Minister Rozwoju Regionalnego wydaje dwa rodzaje wytycznych, regulujących wybrane aspekty systemu wdrażania: wytyczne horyzontalne – wiążące wszystkie programy operacyjne, oraz wytyczne odnoszące się do poszczególnych programów, przygotowywane przez In-stytucje Zarządzające, obowiązujące podmioty biorące udział we wdraża-niu danego programu operacyjnego. Wytyczne Ministra Rozwoju Regional-nego przygotowywane są w oparciu o konsultacje społeczne, a po zatwier-dzeniu przez Ministra Rozwoju Regionalnego zamieszczane są na stronie internetowej ministerstwa. Informacja o ich opublikowaniu zamieszczana jest dodatkowo w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej „Monitor Pol-ski”. Minister Rozwoju Regionalnego wydał Rozporządzenie z dnia 7 wrze-śnia 2007 r. w sprawie wydatków związanych z realizacją programów ope-racyjnych90 oraz Rozporządzenie z dn.21 maja 2007 r. w sprawie eksper-tów powoływanych w celu rzetelnej i bezstronnej oceny projekeksper-tów reali-zowanych w ramach programów operacyjnych.91