PSZCZYŃSKIE IW LATACH 1870-1876
D rugą połowę X IX w. ch arak tery zow ał na Ś ląsku nie tylko ogrom ny proces ind u strializacji, ale rów nież wzm ożony ru ch budow lany. Je d n y m z istotnych, a m ało jeszcze zbadanych n u rtó w tego ru c h u było budow nictw o rezy den cji ary stok raty czn y ch . Na pow ażną skalę p ow staw ały now e p a łace, m asow o przebudow yw ano do tąd istniejące. Nowe pałace-rezydencje
c h araktery zow ała w ielka różnorodność stylów architekton iczn ych i w y posażenia w n ętrz — zgodnie z duchem epoki historyzm u, p rzy widocznej popularności „kostium u francu sk ieg o” . Lecz nie tylko m oda pły nąca z Z a
chodu była p rzyczyną zaznaczonego zjaw iska. Zadziałał w te j m ierze na Ś ląsku splot uw aru n k o w ań polityczno-ekonom icznych. Z jednej strony J niezaprzeczalny w zrost znaczenia P ru s, a po 1870 r. C esarstw a N iem ieckie- p go w E uropie, co za ty m idzie ich elit przyw ódczych re k ru tu ją c y c h się głów nie z w a rstw y a ry sto k raty czn ej, rep rezento w anej n a Ś ląsku przez kilkadziesiąt oddanych H ohenzollernom rodów. Z d ru g iej stro n y now a poli
ty k a w schodnia P rus, już w w e rsji n acjonalistycznej, ciągła k o nfron tacja ze św iatem słow iańskim — z P olakam i stanow iącym i co n ajm n iej połowę m ieszkańców Śląska. R ezydencje ju n k ró w p ru sk ic h często staw ały się już nie ty lk o sym bolem feu d aln y ch czasów i potęgi, arystokraty czn ego kosm o
polityzm u, ale i strażnicam i panow ania narodow ości niem ieckiej n a zie
m iach polskich. W reszcie m om ent trzeci — p rzeobrażenia gospodarcze na Ś ląsku doprow adziły do pow stan ia now ych, olbrzym ich fo rtu n m agnackich op arty ch już na zasadach k apitalistycznych. P ow stał sw oisty m odel ju n k ra śląskiego — w ielkiego posiadacza ziem skiego a zarazem przem ysłow ca.
Rzecz jasn a fo rtu n y tak ie pozw alały na w ielkie przedsięw zięcia a rc h ite k toniczne, często staw ały się głów nym celem w ydaw anej gotówki. Je d n ak sposób w jak i p ow staw ały fo rtu n y i postępująca w znacznym przeciw ień
stw ie do okresu feudalnego izolacja a ry sto k ra c ji śląskiej od społeczeństw a (widoczna rów nież w p ro g ram ach now ych rezydencji) prow adziła w ko n sekw encji do nieu chro nn y ch k o nflik tó w klasow ych i narodow ościow ych.
Je d n ą z tak ic h ty p o w ych rezy d encji śląskich przebudow anych w owym
czasiie był pałac w Pszczynie, siedziba w łaściciela jednego z najw iększych w swoich posiadłościach górnośląskich przez księcia pszczyńskiego (F u rst won Pless) J a n a H e n ry k a X I z ro d u H oehberg (ryc. 4 6 )3). M agnat te n obej
46. J a n H e n ry k X I h r a b ia v o n H o c h b e rg (1855— 1907), k s ią ż ę p szczy ń sk i. W g r e p ro d u k c ji p o r t r e tu m a lo w a n e g o p rz e z G u s ta w a R ic h te r a w 1875 r o k u . Z b io ry
M u z e u m w P sz c z y n ie n r dnw . M P/Psz/659
1846— 1850 4>. Za czasów J a n a H e n ry k a XI p ałac n a b ra ł dużego znaczenia —
47. I n ic ja ł „Priniz v o n P le s s ” w y k u ty n a k a m ie n n e j b a lu s tr a d z ie p a r a d n y c h sc h o d ó w z a m k u w P sz c z y n ie
k a rie ra polityczna J a n a H en ry k a XI, k tó ry został w ty m czasie posłem do
F ak tyczn ie rozpoczęte latem 1870 r. prace budow lane trw a ły 6 lat
ta łu —• następne inw estycje przem ysłow e pod jęto dopiero w 20 lat po
rasy), m u ra rsk ie (trw ające przez cały okres), ciesielskie, stolarskie, to k a r
skie, dekarskie, k am ieniarskie (na elew acjach, w e w n ętrzach i n a tarasach), ślusarskie i kow alskie, in stalacje u rządzeń technicznych (ogrzewanie, ośw ietlenie, gaz, sa n ita riaty , wodociągi, p io ru n ochron, teleg raf domowy), m ontow anie lu ster, p race m alarskie, pow roźnicze, zduńskie, rzeźbiarskie, sztu k atorskie, tapicerskie, pozłotnicze, zegarm istrzow skie i inn e drobne 23).
Większość p rac prow adziły firm y i rzem ieślnicy spoza Pszczyny, k tó ra jako
kiety) o raz rzem ieślnicy z Pszczyny (Brockt, Diesing, H ouchli, Szczygieł),
W rac h u n e k przeb u d ow y w liczają się rów nież n iek tó re sp rzęty i w y
48. S y p ia ln ia k się ż n e j M a r ii, p ie rw s z e j żo n y J a n a H e n ry k a X I, w z a m k u p sz c z y ń s k im . S ta n z 1883 ro k u . R e p ro d u k c ja X IX -w ie c z n e j fo to g ra fii n ie z a c h o w a - n e j a k w a r e li (?) W. G e isle ra . Z b io ry M u z e u m w P s z c z y n ie n r in w . M P/Psz/757e
49. S a lo n k s ię ż n e j M a r ii, p ie r w s z e j ż o n y J a n a H e n r y k a X I, w z a m k u p sz c z y ń s k im . S ta n z 1883 ro k u . R e p ro d u k c ja X I X - w ie c z n e j fo to g ra fii n ie z a c h o w a n e j a k w a r e li (?) W. G e is le ra . Z b io ry M u z e u m w P sz c z y
n ie n r in w . M P /P sz/757b
P rzebu d ow an a rezy d en cja księcia pszczyńskiego b yła prezentow ana
50, S a lo n W ie lk i (D ra w in g R o o m ) w z a m k u p s z c z y ń s k im . S ta n z 1883 r o k u . R e p ro d u k c ja X IX -w ie c z - n e j f o to g ra fii n ie z a c h o w a n e j a k w a r e li (?) W. G e is le ra . Z b io ry M u z e u m w P sz c z y n ie n r in w . M P /F sz /
/757a
ANEKS
K osztorys p rac do w ykonania dla Jego K siążęcej W ysokości Księcia Pszczyńskiego przez E. D ecour, tap icera, P ary ż, ru e d’Assorg.9.
Sala jad aln a
Zrobić i dostarczyć 30 krzeseł do sali jad aln ej, drzewo' czarne i złote, sty l Ludw ika XV, w yposażone sprężyście i całe p o k ry te gęstym włosiem , a w końcu pąsow ym aksam item , obciągnięte takiego samego odcienia now ym jedw abiem z s u ty m włosiem , szczytem na ukos dookoła.
każdy po 210 6300
Schody
Z atoka n a w ielkiej galerii W ysokość 5,35 Szerokość 8,25
Zrobić i dostarczyć dla środka m iędzy kolum nam i k o tarę sukienną w ko
lorze czerw ieni w ojskow ej z 6 pod w ó jn ej szerokości podobnego suk na z aplikacją z galonu lam ow anego n a niebiesko i żółto, rzeczona złożona, z fro ntu sfałdow ana, zaw ieszona na k arn iszu, okucia żelazne upiększone z włoska przez zestaw w ełnianych frędzli, w dole obszyta fręd zlą w ełnia
ną, do góry i z pow rotem tasiem k a w ełniana. Dla dw óch pozostałych części 2 kotary z 2 szerokości, każida w całości podobna do poprzednich. W szystkie te k otary zaw ieszane n a ikam iśzach i w olno zw isające. W górze, ze stro n y galerii podw ójny lam b rek in z sukna w kolorze czerw ieni w ojskow ej ta k sarno z galonem i fręd zlą w dole.
Zatoka um ieszczona 2570 Zatoka na k o ry ta rzu
W ysokość 5,40 Szerokość 5,65
2 kotary tw orzące b onne-grace z 2 szerokości podw ójnych każda, z sukna tak samo z galonem i fręd zlą jak poprzednie.
Zatoka um ieszczona 1410 S ypialnia i przyległa ubik acja
Tapety dla 2 pokoi z k reto n u jednobarw nego, niebieskiego z płó tn em lnia
nym pod spodem, obram ow ane kolorow ą b o rd iu rą kretonow ą, skręconą wełną całe dookoła
T apeta um ieszczona 1950
1 Okno
T apeta en Im b erlin e różow a z p łó tn em pod spodem i skręco ny m jedw abiem
1 fotel M ettermieh m odel m ały 140
1 fotel L udw ik X IV 120
700 Zakładając, że dla Salonu W ielkiego 1 k an ap a z dw óch, po k ry to ponow nie tk an in ą tapetow ą z w ełnianą fręd zlą w dole:
1 kanapę rosy jską 480
1 kanapę L u d w ik XV 480
1 fo tel M ettern ich 290
Cena zainstalow ania i um ieszczenia zn ajd u je się w łącznie w cenach k o sz to rysu. Co w ięcej, rów nież koszty podróży tam i z pow rotem ro b o tn ik a i do datek z 6 n a dzień na koszt um ieszczenia podczas trw an ia pracy.
(AKP II 742, k.nlb. Tłum aczenie autora).
Jan Skuratowicz funkcjonalnego rezy dencji księcia, hrabiego, zw ykłego szlachcica, czy no- wowzbogaconego przem ysłow ca. Różnić się one będą nie ty le ilością, ale