Podstawowe zboża (pszenica, żyto, pszenżyto, jęczmień, owies) pobierają w przeliczeniu na 1 t ziarna: 22–28 kg azotu (N), 10–13 kg fosforu (P2O5), 22–30 kg potasu (K2O), 3–4 kg magnezu (MgO) i 2–3 kg siarki (S). Najwięcej azotu w przeliczeniu na jednostkę plonu pobiera pszenica, zaś najwięcej potasu owies i żyto. Fosfor jest jednym z trzech podstawowych makroelementów (NPK) pobieranych przez rośliny, choć w znacznie mniejszych ilościach niż azot i potas. Pierwiastek ten wchodzi w skład wielu związków organicznych (białka, kwasy nukleinowe, fityna, fosfolipidy – wśród nich lecytyna). Niezbędny jest też w procesie fotosyntezy i oddychania, odpowiada także za przemiany związków azotowych w pełnowartościowe białka. Niedobór tego składnika, podobnie jak wielu innych (potasu, magnezu, siarki, niektórych mikroelementów) powoduje, iż wnoszony i pobrany przez rośliny azot nie zostaje w pełni wykorzystany do tworzenia plonu.
Objawy niedoboru fosforu
Świat Zbóż nr 40
• 39
poprzez regulację odczynu gleby, wysiew granulowanych form nawozów (mniejsza styczność z glebą) i zlokalizowane nawoże-nie (w zasięgu systemu korzeniowego). Dzięki sorpcji chemicz-nej fosfor jest więc w niewielkim stopniu wymywany, ale też słabiej przyswajany z gleby i wnoszonych nawozów, przy czym najlepiej z superfosfatów i fosforanu amonu (Polidapu) lub na-wozów wieloskładnikowych zawierających fosfor w tej postaci.
Najsłabiej przyswajany jest z mączek fosforytowych i kostnych.
Mączki należy stosować na lżejszych, kwaśnych i wilgotnych glebach jesienią, wówczas fosfor jest w miarę dobrze przyswa-jalny, a nawóz działa odkwaszająco. Fosfor z mączek jest też le-piej przyswajalny w glebach próchnicznych, zawierających kwa-sy huminowe, np. na łąkach. Superfosfat prosty zawiera 18–20%
P2O5, 10–13% S i około 20% CaO (wapń i siarkę w postaci CaSO4).
Około 90% fosforu zawartego w superfosfacie rozpuszcza się w wodzie, reszta w obojętnym cytrynianie amonu. Superfos-fat wzbogacony, obecny aktualnie na naszym rynku zawiera:
40% P2O5, 10% CaO i 2% S. Z kolei mączki fosforytowe zawierają 25–30% P2O5 i 30–35% CaO, zaś kostne 30% P2O5, wapń i niewiel-kie ilości azotu. Siarkopol z Tarnobrzega produkuje superfosfat prosty magnezowy pod nazwą Fosmag, zawierający 15% P2O5 i 6% MgO.
Znaczenie potasu w glebie i roślinie
Potas obok azotu pobierany jest przez rośliny w największych ilościach. W okresie intensywnego przyrostu niektóre gatunki roślin pobierają dziennie nawet kilkanaście kilogramów K2O z 1 ha, podczas gdy zboża do kilku kilogramów. Gleby pol-skie są ubogie w ten składnik, bowiem ponad 60% wykazuje niedoborową zawartość potasu. Szacuje się, iż jego niedobór w naszych glebach jest drugim (spośród czynników nawozo-wych), po kwaśnym odczynie gleby, elementem ograniczają-cym wysokość i jakość plonów. Potas spełnia w roślinie trzy zasadnicze funkcje:
• reguluje gospodarkę wodną,
• aktywuje szereg enzymów niezbędnych dla prawidło-wego wzrostu i rozwoju roślin,
• zwiększa odporność roślin na stresy termiczne oraz choroby grzybowe i bakteryjne.
Dobre zaopatrzenie roślin w potas ułatwia pobieranie i przepływ wody przez komórki korzenia i jej transport w wiąz-kach przewodzących, rośliny wykazują niższy współczynnik transpiracji, czyli zużywają mniej wody na wyprodukowanie jednostki suchej masy. Dzięki temu lepiej przetrzymują okresy suszy, dłużej w ciągu dnia utrzymują turgor, co przejawia się większą aktywnością fotosyntezy i korzystnym wskaźnikiem asymilacji netto. Dłuższa żywotność roślin w ciągu dnia za-pewnia prawidłowy wzrost i rozwój oraz syntezę i gromadze-nie materiałów zapasowych: węglowodanów, tłuszczy i białek.
Jon potasowy ułatwia też transport tych związków w roślinie i zwiększa pojemność organów spichrzowych, gdzie są od-kładane. Dobre zaopatrzenie roślin w potas, fosfor, magnez, siarkę, molibden, miedź i mangan, umożliwia roślinie tworze-nie pełnowartościowych białek. Przy tworze-niedoborze tych skład-ników, natomiast dobrym zaopatrzeniu w azot, gromadzą się w tkankach i komórkach rośliny nieprzetworzone związki azo-tu (azotany, amidy, aminokwasy), będące dobrą pożywką dla patogenów chorób grzybowych.
Trzeba jednak mieć na uwadze fakt, że zbyt wysokie, jed-norazowe dawki potasu powodują wzrost zasolenia gleby i jej degradację (niszczenie struktury). Gleba staje się zlewna, po deszczach łatwo zaskorupia się, a przy tym (z gleb lekkich
i kwaśnych) następuje łatwe wymywanie tego składnika. Poza tym nadmiar potasu może blokować pobieranie przez rośliny magnezu, wapnia i boru (efekt antagonizmu). W przypadku roślin uprawianych na cele pastewne, zbieranych przed za-kończeniem pełnej wegetacji, potas może być gromadzony luksusowo, czyli ponad potrzeby pokarmowe roślin. Wiąże się to ze zbędnym wynoszeniem tego składnika oraz pogor-szeniem jakości zebranego plonu. Stąd przy dawkach potasu przekraczających 150 kg/ha K2O wskazany jest pod zboża jare podział ogólnej dawki na dwie mniejsze, np. jesienną (pod orkę zimową) oraz wiosenną (przed pierwszymi uprawkami).
Objawy niedoboru potasu widoczne są na starszych liściach
Objawy niedoboru potasu uwidaczniają się w pierwszej kolej-ności na starszych (dolnych) liściach (podobnie fosforu, azotu i magnezu), bowiem w przypadku niedoboru tych składników, roślina przemieszcza je ze starszych do młodszych części ro-śliny, głównie liści. Typowe objawy niedoboru potasu widocz-ne na roślinach to:
• żółknące, a następnie brązowiejące i wykruszające się pla-my, poczynając od wierzchołka i brzegów starszych liści, przy dużym niedoborze potasu liście zamierają,
• zwiędły wygląd roślin, które wcześniej (w godzinach ran-nych) tracą turgor,
• gorsze krzewienie zbóż i słabiej rozwinięte rośliny dwuli-ścienne,
• gorsza zimotrwałość roślin oraz ich większa podatność na choroby grzybowe. Przy niedoborze potasu, (także fos-foru i magnezu) rośliny nie gromadzą dostatecznej ilości cukrów i są w większym stopniu podatne na wymarzanie.
Potas w nawozach mineralnych wnoszony jest do gleby, najczęściej w postaci chlorku potasu (KCl), czyli popularnie znanej soli potasowej oraz siarczanu potasu (K2SO4). Sól po-tasowa zawiera niepożądany w niektórych uprawach chlor (ziemniak, tytoń, chmiel, owoce jagodowe i pestkowe, wi-norośl, ogórki, cebula, sałata, uprawy szklarniowe, drzewa iglaste, rośliny ozdobne). Z kolei siarczan potasu zawiera do-datkowo siarkę, pobieraną przez niektóre rośliny w większych ilościach (rzepak, gorczyce, cebula, czosnek, por, bobowate).
Po przyoraniu i mineralizacji słomy zbóż (w tym kukury-dzy) i rzepaku, poza tym liści buraka, łęcin ziemniaka, łodyg tytoniu, malin (warto zagospodarować ich część nadziemną po jesiennym zbiorze owoców) wnosi się do gleby znaczne ilości składników mineralnych, głównie potasu (niekiedy po-nad 200 kg/ha K2O).
Zwracaj uwagę na stosunek fosforu do potasu podczas zakupu nawozów
Dawki nawozów fosforowych i potasowych powinny być usta-lane na podstawie wymagań pokarmowych roślin i zasobności gleby. Za optymalną przyjmuje się średnią lub wysoką (w za-leżności od zwięzłości gleby, wymagań pokarmowych roślin i osiąganych plonów) zawartość przyswajalnego fosforu i po-tasu w glebie, czyli w zakresie 12–18 mg P2O5 oraz 18–24 mg K2O w 100 g gleby. Przy niższej zasobności, jak też w dolnym przedziale podanego zakresu, a przede wszystkim możliwo-ści uzyskania wysokich plonów, uzasadnione jest zwiększenie dawek obydwu składników, ponad potrzeby pokarmowe ro-ślin. Nie można natomiast liczyć na dobre wykorzystanie fos-foru i potasu przy ich wnoszeniu w wierzchnią warstwę gleby, pod bronę lub kultywator, zwłaszcza w okresach posusznych.
AGROTECHNIKA
40 •
czerwiec/lipiec/sierpień 2019Wprawdzie przy dobrej zasobności gleby nie powinno to skut-kować wyraźną zniżką plonu, gdyż rośliny skorzystają z zapa-sów glebowych, natomiast przy niskiej zasobności, należy się liczyć z istotnym spadkiem plonów.
Ze względu na fakt, iż nawozy potasowe i fosforowe wysiewane są często łącznie (w nawozach wieloskładni-kowych, bądź pojedynczych), należy zwracać uwagę przy ich zakupie i stosowaniu, na stosunek potasu do fosforu.
W przeliczeniu na 1 t plonu głównego podstawowe rośliny uprawne pobierają przeciętnie:
1 t ziarna zbóż – 25 kg potasu (K2O) i 12 kg fosforu (P2O5),
Wynika z tego, że zboża, uważane za rośliny fosforolubne, pobierają przeciętnie 2-krotnie więcej (kukurydza 3-krotnie) potasu niż fosforu, podczas gdy okopowe i pastewne 3-4 krot-nie więcej. W załączonej tabeli podano skład nawozów dogle-bowych z różnych firm, co powinno ułatwić rolnikowi wybór właściwego, kierując się głównie zasobnością gleby i wyma-ganiami pokarmowymi uprawianych roślin. Ponadto w okre-ślonych sytuacjach wskazane jest dolistne dokarmianie roślin fosforem i potasem, nie tylko przy widocznych objawach ich niedoboru, ale też profilaktycznie (lepszy efekt plonotwór-czy). Ten sposób umożliwi szybkie dostarczenie tych składni-ków w okresie wegetacji roślin, choć w niewielkim stopniu za-spokoi potrzeby pokarmowe, zwłaszcza w przypadku potasu.
W tym celu wskazany jest zakup specjalistycznych nawozów z wysoką zawartością tych składników – zwykle ponad 50%
P2O5 i około 40% K2O.
Amofoska 4-10-28 4,0 10,0 28,0 2,5 10,0 4,0 B
Amofoska Corn 4,0 10,0 22,0 - 10,0 4,0 Zn, B
Lubofos 12 - 12,0 20,0 4,5 6,0 2,0
-Lubofos 12 MAX - 12,0 25,0 2,5 6,0 2,0
-Lubofos Universal 3,5 10,0 21,0 2,5 14,5 2,0
-Lubofos 5-10-25 5,0 10,0 25,0 - 15,0 -
-Lubofoska pod zboża 4,0 10,0 18,0 3.0 25,0 12,5 Cu, Mn
Polifoska 5 5,0 15,0 30,0 2,0 7,0 -
-Polifoska 6 6,0 20,0 30,0 - 7,0 -
-Polifoska 8 8,0 24,0 24,0 - 9,0 -
-Polifoska Petroplon 5,0 10,0 30,0 3,0 7,0 10,0 B, Fe
Polifoska Plus 5,0 10,0 20,0 7,0 9,0 -
-Tarnogran pod zboża 4,0 15,0 20,0 2,0 13,0 5,0 Cu, Mn,Zn
Ultra 5 5,0 15,0 30,0 - 12,0 -
-Tabela 1. Wybrane nawozy doglebowe ze zróżnicowaną zawartością składników
Prof. dr hab. Czesław Szewczuk dr hab. Danuta Sugier, prof. UP w Lublinie
Świat Zbóż nr 40
• 41 nawozy szlachetne
www.phosagro.pl
MAM
WSZYSTK
AGROTECHNIKA