Funkcja ekologiczna

Funkcja ekologiczna nabiera coraz większego znaczenia, gdyż postawy proekologiczne konsumentów nie są dziś odosobnione. Konsumenci są świadomi zagrożeń, jakie wynikają z niekontrolowanego i nadmiernego zanieczyszczania gleby, wód, powietrza. Krytycznie ocenia się nadmiar stosowanych opakowań, co wiąże się z nieracjonalnym pozbawieniem środowiska jego

55 zasobów naturalnych, oraz stosowanie materiałów, które są biologicznie trudno rozkładalne, względnie nierozkładalne i zanieczyszczające trwale środowisko. Fakt, że opakowanie i produkt są przyjazne dla środowiska, zwiększa konkurencyjność produktu i jego opakowania [140,141].

Funkcje ekologiczne opakowań, w najbardziej skrótowym ujęciu zmierzają do [142,143]:

· zmniejszenia ilości stosowanych opakowań poprzez zwiększenie trwałości i wydłużenie okresu użytkowania produktów,

· zmniejszenia ilości opakowań przez ograniczenie ilości szczebli pakowania,

· preferowania opakowań wielokrotnego użytku w miejsce opakowań jednorazowych,

· poddawania recyklingowi (czyli powtórnemu przetworzeniu) opakowań nie nadających się do ponownego użytku i produkowania nowych opakowań z recyklantów,

· kompostowania odpadów z opakowań biorozkładalnych,

· spalania nieużytecznych opakowań z odzyskaniem energii cieplnej,

· umieszczania na wysypiskach jedynie odpadów nieużytecznych i nierozkładalnych, przeznaczonych do całkowitej kasacji, przy równoczesnym racjonalnym wykorzystaniu wysypisk,

· stosowania materiałów pochodzenia naturalnego, rezygnując z materiałów uciążliwych dla środowiska,

· projektowania opakowań z materiałów jednorodnych, przez co stają się one całkowicie przydatne do recyklingu, a przy tym obniżeniu ulegają koszty ich zbiórki, sortowania i przerobu,

· łatwego rozdzielenia elementów konstrukcyjnych opakowań i materiałów opakowaniowych w procesach przygotowawczych do recyklingu,

· oznaczenia opakowań znakami recyklingowymi, ułatwiającymi rozłączne ich zbieranie,

· oznaczania graficznego materiału opakowaniowego dla ułatwienia ich rozsortowania.

Z punktu widzenia ekologii, wymagania dotyczące opakowań i odpadów opakowaniowych zawarte zostały w dyrektywie 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. 11 lutego 2004 roku dyrektywę tę znowelizowano i zastąpiono dyrektywą 2004/12/WE. Dyrektywa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych została wydana w celu zharmonizowania działań podejmowanych w krajach członkowskich UE w zakresie gospodarki opakowaniami oraz zagospodarowywania opakowań zużytych, aby wyeliminować lub zmniejszyć stopień ich negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne. W myśl tej dyrektywy należy ograniczać ilość stosowanych opakowań, zwiększyć zwrotny obrót i recykling zużytych opakowań, wprowadzić znakowanie ekologiczne opakowań, zmniejszyć zawartość metali ciężkich w opakowaniach oraz popierać wielokrotne zastosowanie opakowań. Dyrektywa ta nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek organizacji odzysku odpadów opakowaniowych od konsumenta oraz ich recyklingu poprzez wprowadzenie odpowiednich rozwiązań prawnych [144,145,146].

W Polsce wytyczne zawarte w dyrektywie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych zostały uregulowane czterema głównymi ustawami, a mianowice: ustawą z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (DZ. U. z dnia 22 czerwca 2001 r. nr 63, poz.638 ze zm.); ustawą z 18 grudnia 2003 roku o zmianie ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. nr 11, poz. 97}; ustawą z dnia 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. z dnia 22 czerwca 2001 r. nr 63, poz. 639); ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jednolity w Dz. U. nr 204/2004, poz. 2087). Ustawa z 11 maja o opakowaniach

56 i odpadach opakowaniowych jest pierwszym podstawowym polskim aktem prawnym regulującym, w oparciu o dyrektywę 94/62/EC, sposoby działania w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych. Przede wszystkim ustala ona wymagania, jakim powinny odpowiadać opakowania ze względu na zasady ochrony środowiska oraz sposoby postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, zapewniające ochronę środowiska i zdrowia ludzi zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju [147].

SRP powinny spełniać wymagania zawarte w omówionej powyżej dyrektywie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, tzn. powinny zostać wytworzone z materiałów jednorodnych, podatnych na recykling, oznaczone właściwymi znakami ekologicznymi [3].

SRP wykonane są przeważnie z różnego rodzaju tektur. Tektura jest to jedyny materiał, który spełnia wymagania postawione przez dyrektywę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Surowce do jej produkcji wytwarzane są zarówno z surowców pierwotnych (biorozkładalnych ogólnie dostępnych surowców roślinnych), jak i wtórnych (np. makulatura) [148,149]. Z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego, niezwykle ważną zaletą tekturowych opakowań jest również stale wzrastający odzysk, co powoduje, że ilość odpadów odprowadzanych na składowiska maleje.

Odzyskana tektura, powszechnie zwana makulaturą, w zależności od możliwości technologicznych w przemyśle papierniczym, wykorzystywana jest wtórnie przeważnie do produkcji papierów i tektur makulaturowych. Kierunki zagospodarowania tych wyrobów to produkcja opakowań i tektur specjalnych, papierów graficznych - głównie gazetowych oraz produkcja papierów higienicznych (toaletowy i ręczniki) [150,151]. Każdy rodzaj produktu wymaga innych gatunków makulatury. Przedsiębiorstwa przemysłu papierniczego opracowują własne wymagania jakościowe dotyczące surowców, przy czym w klasyfikacji papieru i tektury z odzysku posługują się normą PN-EN 643:2004²³.

Stopień wykorzystania makulatury w produkcji papierów i tektur charakteryzuje wskaźnik recyklingu dla danego kraju, który oznacza procentowy udział makulatur zużytych do produkcji papieru i tektury w stosunku do całkowitego zużycia papieru i tektury [150]. W Polsce w 2007 roku wskaźnik recyklingu papieru i tektury wyniósł 28,5%. Jest on znacznie mniejszy niż w innych krajach UE. Regulacje unijne nakładają na Polskę wymóg poprawy sytuacji w tym zakresie i osiągnięcia 60% poziomu recyklingu papieru i tektury do 2014 roku²⁴. Jest to cel ambitny, ale możliwy do osiągnięcia. Podstawowy problem z tym związany to stworzenie odpowiednich regulacji prawnych i wspieranie rozwoju skutecznej organizacji zbiórki makulatury [146].

23

PN-EN 643:2004 Papier i tektura. Europejski wykaz znormalizowanych odmian papieru i tektury z odzysku.

24

Okres przejściowy wynegocjowany przez rząd RP. Wstępnie Polska miała spełnić zobowiązania unijne dotyczące odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych do 31 grudnia 2008 roku [144].

57 Ponadto wymaga się aby, na SRP naniesione zostały odpowiednie znaki ekologiczne (ekoznaki). Wśród nich należy wymienić znaki [3,152]:

· identyfikujące materiał opakowaniowy,

· wskazujące możliwość ponownego przetwórstwa,

· wskazujące możliwość ponownego zastosowania,

· określające przynależność do obowiązującego w danym kraju systemu organizacyjno-prawnego dotyczącego gospodarki opakowaniami poużytkowymi.

Dyrektywa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych stworzyła podstawy do wprowadzenia jednolitego europejskiego systemu identyfikacji materiałów opakowaniowych. System identyfikacji zawiera skrót (symbol) materiału opakowaniowego oraz odpowiadający mu kod numeryczny. Znaki te winny być dobrze widoczne, czytelne i naniesione w sposób trwały [1,151]. Tabela 9 przedstawia kody numeryczne dla opakowań wg dyrektywy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych.

Tabela 9. Kod numeryczny dla opakowań

Materiał Kod numeryczny

dla opakowań z tworzyw sztucznych 1 – 19 dla opakowań z papieru i tektury 20 - 39

dla opakowań metalowych 40 – 49

dla opakowań z drewna 50 – 59

dla opakowań z materiałów tekstylnych 60 – 69 dla opakowań z opakowań szklanych 70 – 79 Źródło: [151]

Tabela 10. Kod numeryczny i symbol dla papieru i tektury

Materiał Symbol Kod numeryczny

tektura falista PAP 20

tektura inna niż falista PAP 21

papier PAP 22

23 do 39 Źródło: [3]

Dyrektywa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych przewiduje również stosowanie znaków dla opakowań przydatnych do ponownego użycia i przydatnych do recyklingu razem ze znakami identyfikującymi materiał opakowaniowy. Układ graficzny znaków mówiących o przydatności do ponownego przetwórstwa i użycia przedstawia rys. 35.

58

A. B.

A. znak przydatności do ponownego użycia B. znak przydatności do ponownego przetwórstwa Rys. 35. Znaki stosowane dla opakowań przydatnych do ponownego użycia i przetwórstwa Źródło: [151]

Znak przydatności do ponownego przetwórstwa zawarty w normie ISO 14021:1999 prezentuje rys. 36. Jest to tzw. Wstęga Mobiusa (ang. Mobious Loop). Każda ze strzałek tego znaku oznacza jeden aspekt pomyślnego programu recyklingu: zbieranie, przetworzenie na nowy produkt i ponowny zakup przez konsumenta [1].

Rys. 36. Znak wskazujący na przydatność do ponownego przetwórstwa według normy ISO 14021:1999

Źródło: [151]

Przykładem etykiety określającej przynależność do obowiązującego w danym kraju systemu gospodarki opakowaniami poużytkowymi jest wykorzystywany w Niemczech „Der Grüne Punkt” [153].

Rys. 37. Znak „Der Grüne Punkt” Źródło: [140]

59