F o rm a n t -owy jest z reguły zastępow any form antem -ny, por. U nas budżetna polityka polega na drukowaniu pieniędzy (zam. budżetowa, por. бюдж етная политика). K aukaskie kraje stanowią kulturną wspólnotę (zam. kulturową, por. культ урная общность). U nas paszportna systema je st dosyć skomplikowana (zam. system paszportowy, por. паспортная система). W ca łym Sankt-Petersburgu są teraz prowadzone remontne prace (zam. remontowe, рог. ремонт ные работ ы) i in.
F o rm antow i -ny odpow iada fo rm an t -еский, który jed n ak tylko sp o rad y cznie tw orzy polskie przym iotniki, por. Genetyczeskie badania pozwolą zlik widować wiele chorób (zam. genetyczne, por. генетические исследования). P or. także a rytm etyczny - арифметический (błąd arytm etyczny, арифметическая ошибка), publicystyczny — публицистический (praca pub licystyczna, публицистическая деятельность), fo n e ty c zn y — фонетический
Błędy deryw acyjne stu d en tó w rosyjskojęzycznych... 91 (zm iany fo n e ty c zn e , фонетические процессы), logiczny — логический (błąd logiczny, логическая ошибка), polityczny — политический (działalność poli tyczna, полит ическая деятельность) i in.
F o rm a n t -ny w przym iotnikach typu derywacyjny bywa zastępow any form antem -онный, por. Piotr sam pilnował fo rtyfika cjo n n y ch prac (zam. fo rtyfika cy jn ych , por. фортификационные работы). Klasyfikacjonna systema je s t bardzo prosta (zam. system klasyfikacyjny, por. классификационная сист ема). P raca ma kom pozycjonne błędy (zam. kom pozycyjne, por. композиционная ошибка) i in.
4. P O D S U M O W A N IE
Z przeglądu funkcji poszczególnych sufiksów w ynika, że nie są one wyspecjalizowane w pełnieniu określonych ról sem antycznych W języku polskim najbardziej wielofunkcyjny jest form ant -owy, który tworzy przym iot niki pełniące w szystkie funkcje znaczeniowe z wyjątkiem charakterystycznej konkretnej, natom iast w języku rosyjskim -ный. O ograniczonej specjalizacji m o żn a m ów ić w odniesieniu d o fo rm an tu -owaty, który tw orzy przym iotniki 0 funkcji symilatywnej, a także -osty, -aty, -i(y)sty i ich rosyjskich ekwiwalen tów tworzących przym iotniki charakterystyczne (zob. K allas, 1999: 497-498).
Najczęściej błędne deryw aty przym iotnikow e są tw orzone za pom ocą fo rm an tu -ny, który zastępuje we wszystkich klasach sem antycznych bardzo p roduktyw ny w języku polskim form ant -owy (por. autobusny, dochodny, koncertný, procentny i in.), a także rzadziej form anty -iczny (atmosferny, telegrafný i in.), -any (kapustny, kielbasny i in.), -alny, -arny (absurdny, (nie)cenzum y, kulturny i in.), -ski, -orski (górny 'górski’, ju b ilem y, ziemny 'ziem ski’).
T ego typu błędy są niezwykle często zarów no w wypowiedziach ustnych ja k i pisanych. Testy pokazują, że w ystępują one n a wszystkich poziom ach nauczania. N iepopraw ne deryw aty typu elegantný są bardzo tru d n e do w yelim inow ania i nierzadko zdarza się, że po serii ćwiczeń student na egzam inie końcow ym m ów i, że kulturny człowiek powinien być tolerantný.
Stosunkow o często niepopraw ne deryw aty są tw orzone za p om ocą for m a n tu -(ow)ski, k tó ry zastępuje form anty -owy (bankowski, intem acki, majski 1 in.), -iczny (fem iniscki, filo zo fsk i, gigancki i in.), -alny, -arny (imperski, konsulski, parlamencki i in.), -ny (milicejski, policejski i in.). W ystępują one w języku studentów stosunkow o dobrze w ładających polszczyzną i m ają tendencje d o utrzym yw ania się.
R ozszerzone postaci fo rm an tu -ski m ają różne ekwiwalenty. W niewielu przykładach polskiem u -ijski (-yjski) odpow iada rosyjski -ский (brazylski,
92 B a rb a ra K ru c k a
kurdskí, sybirski), polskiem u -ański - ros. -ский (jugoslowski, kórejskí, ty- becki).
F o rm a n t -asty jest z reguly zastępow any sufiksem -isty (glinisly, ig- listy, ży listy i in.). F o rm a n t -isty tw orzy także polskie przym iotniki (p o r. błotnisty, kam ienisty, kościsty i in.), co podtrzym uje proces in terferencji.
P rzym iotniki typu konkurencyjny są tw orzone za pom ocą form antów -iwny z alternacją í/с w tem acie (administratywny, deduktyw ny, konspi- ratywny i in.), -onny (ewolucjonny, inflacjonny), -ny od uciętych podstaw z a lte rn a c ją t/c w tem acie (hurżuazny, konkurentny, tolerantný). N a j częściej w ystępują niepopraw ne derywaty typu tolerantný, poza tym także d eduktyw ny m ające oparcie w tak ich polskich przym iotnikach ja k de- ko ra tyw n y, d estruktyw ny, retrospektyw ny będących często syno n im am i słow otw órczym i form n a -ijny (por. dekoracyjny, destrukcyjny, retrospe- kcyjny i in.).
W p o rów naniu z błędnym i przym iotnikam i n a -onny, k tó re po kilku ćwiczeniach znikają, przym iotniki typu tolerantný, deduktyw ny m ają tendencję d o utrzym yw ania się w języku.
D o stosunkow o rzadkich błędów należą przym iotniki deryw ow ane od nazw chorób za pom ocą fo rm an tu -ozny (grypozny, egzematozny i in.), deryw aty n a -enny (ospienny), -eski, -iczeski (czlowieczeski, tytaniczeski), -any zam iast -ny (plótniany), deryw aty sufiksalne w miejsce paradygm atycz- nych (orliny, sokoliny i in.).
K ró tk ie g o k o m e n ta rz a w ym aga ekw iw alencja ty p u akustyczny - акустический. Rosyjskie form anty -еский, -ический regularnie odpow iadają polskim -ny, -iczny w takich przym iotnikach ja k fiz y c z n y - физический, logiczny - логический, kosm iczny - космический, sceniczny — сценический i w ydaw ać by się m ogło, że w tw orzeniu polskich form pow inna działać silna interferencja słow otw órcza. Jednak deryw ow anie polskich przym iot ników za p om ocą rosyjskich form antów trafia się stosunkow o rzadko. Przyczyna tkwi zapew ne w tym , że w polszczyźnie w ogóle takie form anty nie w ystępują, więc interferencja nie m a oparcia w jakichś analogicznych polskich form ach. P o n ad to bardzo wiele rosyjskich przym iotników z tymi sufiksam i m a synonim y słowotwórcze z form antam i -ный i -ичный, k tó re są bardziej produktyw ne, m ają bowiem form y krótkie, podlegają stopniow aniu oraz stanow ią podstaw ę słow otw órczą dla nazw abstrakcyjnych cech (Szwie- dow a, 1982: 275).
F o rm y typu histeryczeski zdarzają się w pracach pisemnych, n atom iast nie pojaw iają się w testach i najczęściej znikają w drugim semestrze.
Błędy deryw acyjne studentów rosyjskojęzycznych.. 93
B IB L IO G R A F IA
В u ł a n i n (1970), Фонетика современного русского язы ка, В ы сш ая Ш кола, м осква. C h r u ś c i ń s k a K. , W a s z a k o w a Κ . (1981), Pojęcie i zakres deryw acji paradygm atycznej
w słowotwórstwie ję z y k a polskiego, „A c ta U niversitatis Lodziensis” , F o lia Linguislica, n r 2, s. 45-58.
F i l l m o r e C h. (1968), The Case f o r Case, [w:} Universals in Theory, N ew Y ork . F i l l m o r e C h. (1971), Types o f L exical Inform ation, [w:] Sem antics, C am brige. G r z e g o r c z y k o w a R . (1981), Za rys slowotwórstwa polskiego, PW N , W arszaw a. G r z e g o r c z y k o w a R. , P u z y n i n a J. (1999), Problem y ogólne slowotwórstwa, [w:] Grama
tyka współczesnego ję z y k a pobkiego. M orfologia, P W N , W arszaw a, s. 361-388.
K a l l a s К . (1999), P rzym iotnik, [w:] Gram atyka współczesnego ję z y k a polskiego. M orfologia, PW N , W arszaw a, s. 469-523.
K a p r o ń L. (1998), Polskie przym iotniki z fo rm a n tem paradygm atycznym , „A c ta U niversitatis N ico lai C o p e rn ic i” , N a u k i H um an isty czno -S p o łeczn e. F ilo lo g ia P o lsk a, 50, z. 324, T o ru ń , s. 79-93.
K o w a l i k K . (1977), Budowa m orfologiczna przym iotników polskich, Z ak ład N a ro do w y im. O ssolińskich - W ydaw nictw o PA N , W rocław.
K o w a l i k K . (1999), M orfonołogia, [w:] Gramatyka współczesnego ję z y k a polskiego. M orfologia, P W N , W arszaw a, s. 87-123.
K r e j a (1974), Słow otw órcza rola fle k s ji we współczesnym ję z y k u p olskim , S tu d ia Śląskie, l. 26, In sty tu t Śląski w O p o lu , O pole, s. 193-205.
K u r k o w s k a K . (1953), Budowa słowotwórcza przym iotników polskich, Z ak ład im . O ssolińs kich, P A N , W rocław .
K u r z o w a Z. (1974), D erywacja fle k syjn a czyli paradygm atyczna w ję z y k u po lskim i próba
objaśnienia j e j genezy, „Zeszyty N aukow e U J ” , Prace Językoznaw cze, n r 42, s. 93-103.
L a k o f T G . (1968), Instrum entals Adverbs and the C oncept o f Deep Structure, „ F o u n d a tio n s o f L ang u age” , z. 1.
N a g ó r k o A. (1987), Zagadnienia deryw acji przym iotników , W yd. U W , W arszaw a. S a t k i e w i c z H . (1969) Produktyw ne typ y słow otw órcze współczesnego ję z y k a ogólnopolskiego,
W yd. U W , W arszaw a.
S i e c z k o w s k i A . (1957), Struktura słow otw órcza przym iotników czeskich i p o b kich . Studium
porównaw cze, Z a k ład N a ro d o w y im . O ssolińskich - W yd. PA N , W rocław .
S z w i e d o w a N. J. (red.) (1962), Russkaja gramm atika, t. 1, N a u k a , M oskw a.
S z y m a n e k B. (1985), English and Polish Adjectives. A S tu d y in L ex ic a lb tic Word Formation, W yd. K U L , L ublin.
T e k i e l D . (1977), P rzym iotniki, [w:] Sm ółkow a T ., Tekiel D ., N ow e słownictwo polskie.
P rzym iotniki i przysłówki, Z a k ład N a ro d o w y im . O ssolińskich, W rocław , s. 7 -66.
W a s z a k o w a K . (1993), Słowotwórstwo współczesnego ję z y k a pobkiego. R zeczow niki z f o r -
m antam i paradygm atycznym i, W yd. U W , W arszaw a.
W i n k l e r - L e s z c z y ń s k a J. (1964), S u fik sy -ity, -isty, -aty, -a sty w ję z y k u polskim na tle
ogólnosłowiańskim, Z a k ład N a ro d o w y im . O ssolińskich, W rocław .
W i n o g r a d ó w W . W . (1972), R usskij ja z y k (gram maticzeskoje uczenije o słowie), wyd. 2, W yszaja Szkoła, M oskw a.
94 B a rb a ra K ru c k a Słowniki
D o r o s z e w s k i W. (1958-1968), Słownik ję z y k a polslciego, L 1-10, Polska A k ad em ia N au k , W arszaw a (SJPD ).
In deks a tergo do Słow nika ję z y k a polskiego p o d redakcją W itolda D oroszewskiego (1973),
PW N , W arszaw a.
T i c h o n o w A . N . (red.) (2001), Kom pleksnyj słowar' russkogo ja zy k a , R usskij Jazyk, M o sk w a (К С Р Я ).
K u z n i e c o w S. A . (2000), B oľszoj tołkow yj słowar' russkogo ja zy k a , R o ssijskaja A kadem ija N a u k , wyd. N o rin t, M o sk w a (Б Т С Р Я ).
O bratnyj slowar' russkogo ja zy k a , (1974), Sowetskaja Encykłopedija, M o sk w a (О С Р Я ). Słowar russlcogo ja zy k a , t. 1 -4 (1957-1961), Gosudarstwiennoje izdateľstw o nacyonaľnych
słowariej, M o sk w a (M A C ).
Słowar' sowriemiennogo russkogo iitieraturnogo ja zy k a , t. 1-17 (1948-1965), A k adem ija N auk