Analizując przestrzenne rozmieszczenie siedzib korporacji międzynarodowych, wy-różniono trzy regiony: Europę Zachodnią, wschodnią część Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz wschodnią część Dalekiego Wschodu (Raźniak, Dorocki, Winiarczyk-Raź-niak, 2015; 2016; 2017). Jednakże potencjał ekonomiczny miast wykazuje w historii gospodarczej świata dużą dynamikę. Do połowy XX wieku środek ciężkości przesuwał się z regionu Bliskiego Wschodu na północny zachód, aby następnie zmienić kierunek wschodni (Dobbs, Remes, Manyika, Roxburgh, Smit, Schaer, 2012). Od początku XXI wieku środek ekonomiczny miast zmierza w kierunku południowo-wschodnim, co we-dług autorów raportu powodowane jest szybkim procesem urbanizacji w krajach roz-wijających się, w szczególności Chin.
Wraz z rozwojem gospodarczym następuje proces urbanizacji prowadzący do dalszego pobudzenia gospodarki. Jednakże najwyższy wzrost nie następuje w naj-większych ośrodkach, takich jak Bombaj czy Szanghaj, ale w kategorii miast średnich.
132 Sławomir Dorocki, Piotr Raźniak, Anna Winiarczyk-Raźniak Przykładem może być Foshan w Chinach czy Surat w Indiach. Powyższą tezę potwier-dzają dotychczasowe badania potencjału kontrolno-zarządczego miast na świecie prowadzone przez autorów oraz analiza zmian rozmieszczenia SZ (Raźniak, Dorocki, Winiarczyk-Raźniak, 2017). Spośród trzech najważniejszych regionów KZ największy wzrost liczby SZ oraz potencjału międzynarodowego wskaźnika potencjału w latach 2006–2012 nastąpił w Azji (ok. 5%), na Bliskim Wschodzie (ok. 2%) oraz w Amery-ce Południowej (ponad 1%). Wzrost ten odbył się kosztem potencjału miast położo-nych w Europie i Ameryce Północnej (szczególnie USA, gdzie spadek udziału SZ oraz potencjału KZ wyniósł ok. 7%) (tab. 1). Wydaje się zatem warte zbadania, czy również w przypadku Europy można zaobserwować podobny proces przesunięcia centrum po-tencjału KZ w kierunku wschodnim przy wzroście znaczenia krajów rozwijających się?
Tab. 1. Udział liczby SZ oraz potencjału KZ w poszczególnych regionach świata w latach 2006 i 2012
Regiony SZ (%) MWP (%)
2006 2012 Δ 2006 2012 Δ
Azja (bez Bliskiego Wschodu) 29,2 34,71 5,51 25,80 31,08 5,28
Bliski Wschód 0,75 2,99 2,24 0,88 1,91 1,03
Ameryka Północna (bez USA) 4,15 3,89 –0,26 3,50 3,24 –0,26
USA 34,75 26,58 –8,17 35,49 28,83 –6,66
Europa 25,95 24,94 –1,01 30,59 28,90 –1,69
Ameryka Południowa 2,25 3,34 1,09 1,37 3,23 1,86
Australia 1,85 2,19 0,34 1,83 2,11 0,28
Afryka 1,1 1,35 0,25 0,55 0,70 0,15
Źódło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
Analizując rozmieszczenie siedzib korporacji międzynarodowych w Europie w ba-danym okresie, można zauważyć ich koncentrację na obszarze tzw. niebieskiego banana (blue banana), czyli najbardziej rozwiniętego gospodarczo i technologicznie fragmentu kontynentu (Dorocki, 2011; Metaxas, Tsavdaridou, 2013). Analizując rozmieszczenie w analizowanych latach, można stwierdzić dużą inercję przestrzenną w lokalizacji SZ, powiązanych z największymi ośrodkami miejskimi Europy. Ponadto w badanym prze-dziale czasowym więcej nowych miast z SZ odnotowano na wschód od niebieskiego banana (dziewięć miast), podczas gdy na zachodzie doszukano się tylko trzech ośrod-ków miejskich (ryc. 1). Oczywiście, należy zwrócić uwagę na asymetryczność podzia-łu powierzchni kontynentu poprzez przyjęcie kryterium delimitacji wschód–zachód, uwzględniając pryzmat europejskiego banana.
Jeśli odnieść się do zmiany liczby SZ oraz wartości potencjału KZ, uwidacznia się wzrost znaczenia obszarów peryferyjnych Europy, przede wszystkim wschodnich. Analizując wartości współczynnika zmienności w oparciu o liczbę SZ oraz wartości MWP w odniesieniu do współrzędnych geograficznych w latach 2006–2012, można stwierdzić niewielki wzrost koncentracji względem szerokości oraz duży wzrost roz-proszenia względem długości geograficznej (ok. 28,7% w przypadku SZ oraz ok. 47,9% w przypadku MWP, gdzie 2006 rok = 100%) (tab. 2). Tak duży wzrost zmienności w układzie horyzontalnym związany jest z decentralizacją obszaru europejskiego ba-nana. W obrębie samego tego obszaru wyodrębniono 52 miasta z siedzibami korporacji w obydwu latach. Natomiast w 19 miastach siedziby odnotowano tylko w roku 2009,
Zmiany funkcji kontrolno-zarządczych w miastach europejskich… 133
a w 11 przypadkach były to miasta, w których siedziby SZ zostały zlokalizowane po roku 2006. Tak więc bilans liczby miast z siedzibami SZ w badanym okresie był ujemny.
Poza obszarem niebieskiego banana w badanych latach znajdowały się 72 miasta, z których w 50 przypadkach odnotowano siedziby SZ w obydwu latach (31 z tych miast znajdowało się na wschód od niebieskiego banana, a 19 – na zachód). Nowe ośrodki w 2012 roku pojawiły się głównie na wschodzie – 9 miast, podczas gdy na zachodzie tylko 4. Natomiast brak siedzib SZ w 2012 roku stwierdzono w 7 miastach zlokalizowa-nych na zachód od niebieskiego banana i tylko w 2 na wschód od niebieskiego banana. Pomimo tych przesunięć, z uwzględnieniem spadku udziału liczby SZ względem tere-nów peryferyjnych, średnia wartość potencjału KZ na obszarze niebieskiego banana w badanych latach wzrosła z 0,91 do 0,94, przy wzroście średniej dla peryferii z 0,74 do 0,93. Jak można zauważyć, w badanych latach nastąpiła wyraźna zmiana w przypadku wartości średnich danych MWP oraz ich zróżnicowania dla miast położonych w obrę-bie nieobrę-bieskiego banana i peryferii (ryc. 2).
Biorąc jednak pod uwagę wartość testu na podobieństwo średnich, zarówno w 2006, jak i 2012 roku nie stwierdzono podstaw do odrzucenia hipotezy o braku istotnej różnicy między średnią wartością potencjału KZ dla miast zlokalizowanych na terenie niebieskiego banana i peryferiach na poziomie istotności p = 0,05. Pomimo zauważalnych różnic w średnich wartościach MWP, zwłaszcza w 2006 roku, nie moż-na twierdzić, że średni potencjał KZ w obszarze niebieskiego bamoż-namoż-na był większy niż w przypadku regionów peryferyjnych.
Również w ujęciu koncentracji potencjału KZ względem liczby SZ widać tylko nie-wielkie przesunięcie w przypadku miast o najmniejszym i największym potencjale (ryc. 2B). W 2012 roku w porównaniu do 2006 nastąpił wzrost koncentracji w miastach o ni-skim poziomie MWP oraz spadek koncentracji wśród miast o bardzo dużym potencjale MWP. Świadczyć to może o procesie wyrównywania się zróżnicowania koncentracji
Ryc. 1. Miasta z siedzibami zarządów w latach 2006 i 2012
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013) Siedziby zarządów (SZ)
w 2006 r. w 2012 r. w 2006 i 2012 r.
134 Sławomir Dorocki, Piotr Raźniak, Anna Winiarczyk-Raźniak
potencjału KZ w miastach europejskich. Zaznaczyć należy, że w przypadku ośrodków o najniższym i najwyższym potencjale (po ok. 10% miast o największym i najmniej-szym potencjale MWP) oraz w przypadku miast o średnich wartościach MWP nie odno-towano większych zmian koncentracji funkcji KZ.
Jednakże pomimo postępujących procesów decentralizacji potencjału KZ to wła-śnie na terenie niebieskiego banana zlokalizowane są środki ciężkości, zarówno dla liczby SZ, jak i dla wartości MWP w badanych latach (ryc. 3). Umiejscowione są w jed-nych z najbardziej uprzemysłowiojed-nych i najstarszych regionów przemysłowych Euro-py: Saary, Lotaryngii i Alzacji.
W badanym okresie większe zróżnicowanie w rozmieszeniu potencjału KZ w Euro-pie wykazywały siedziby zarządów niż rozmieszczenie wartości MWP (tab. 2). Większe zróżnicowanie zaobserwowano w przypadku długości geograficznej niż w przypadku
Ryc. 2. Wartości średnie oraz ich zróżnicowanie dla wartości MWP dla miast położonych w obszarze niebieskiego
banana i peryferii (A) oraz zamiany koncentracji wartości MWP względem liczby SZ (B) w latach 2006 i 2012
Ryc. 3. Rozmieszczenie środków ciężkości liczby siedzib zarządów oraz wartości MWP w latach 2006 i 2012
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
0 20 40 60 80 100 IPI (%) 0 20 40 60 80 100 2006 2012 HQ (% ) bb peryferia 2006 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 bb 2012 Średnia Średnia ± Błąd std Średnia ± 1,96*Błąd std peryferia MW P A B energetyka energetyka telekomunikacja telekomunikacja surowce surowce finanse finanse usługi publiczne usługi publiczne opieka zdrowotna opieka zdrowotna przemysł przemysł IT IT MWP WMP produkty luksusowe produkty luksusowe produkty konsumpcyjne produkty konsumpcyjne środek grawitacji MWP 2012 2006
sektorowy środek grawitacji sMWP 2012 2006 energetyka energetyka telekomunikacja telekomunikacjasurowce surowce finanse finanse usługi publiczne usługi publiczne opieka zdrowotna opieka zdrowotna przemysł przemysł IT IT SZ SZ produkty luksusowe produkty luksusowe produkty konsumpcyjne produkty konsumpcyjne środek grawitacji SZ 2012 2006
sektorowy środek grawitacji SZ 2012 2006
A B
PL DE FR IT AT CH CZ DK SI FR PL IT AT CH CZ DK SI DEZmiany funkcji kontrolno-zarządczych w miastach europejskich… 135 szerokości. Jednakże to właśnie wartości MWP względem długości geograficznej (przy spadku zróżnicowania w przypadku szerokości geograficznej) wykazały znaczniejszy wzrost zróżnicowania niż SZ. Świadczy to o powolnym rozlewaniu się potencjału KZ w Europie, głównie w kierunku wschodnim. Owe zmiany mogą nawiązywać do teorii żół-tego banana (yellow banana) zakładającej, że rozwój społeczno-gospodarczy w Europie będzie przybierał kierunek Paryż–Warszawa i sięgał dalej na wschód (Hospers, 2003).
Tab. 2. Współczynnik zmienności w oparciu o wartości liczby siedzib zarządów (SZ) oraz międzynarodowego
wskaźnika potencjału (MWP) w latach 2006 i 2012
2006 2012 2006-2012 (2006 = 100%)
φ λ φ λ Δφ Δλ
SZ 2,50 2,52 2,22 3,24 –11,12 28,66
MWP 0,97 1,55 0,91 2,29 –5,87 47,86
φ – szerokość geograficzna, λ – długość geograficzna, Δ – różnica w latach 2006–2012 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
Analizując zmiany, jakie zaszły w rozmieszczeniu centroidów w latach 2006 i 2012, można zauważyć, że w obu przypadkach przesunięcie położenia punktów odby-ło się w kierunku południowo-wschodnim. W przypadku SZ byodby-ło ono niewielkie – ok. 0,5 stopnia, natomiast w przypadku wartości MWP wyniosło ok. 1 stopnia szerokości i 2 stopni długości geograficznej. Różnica ta dowodzi, że pomimo małej zmiany lokali-zacji SZ nastąpiła znacząca zmiana w potencjale KZ tych siedzib.
Jeśli wziąć pod uwagę centroidy sektorowe, największe przesunięcie na południo-wy wschód odnotowały firmy z sektora usług publicznych. Również centroidy południo- wykre-ślone na podstawie liczby SZ firm z sektorów produktów luksusowych i konsumpcyj-nych w badanym okresie przesunięte zostały w kierunku wschodnim. Przemieszczenie tych sektorów wiązało się z rozwojem konsumpcji i sektora usług w krajach rozwija-jących się na wschodzie oraz południu Europy. Zauważono ponadto, iż siedziby sekto-ra energetycznego w badanym okresie wykazały według ich liczby duże przesunięcie w kierunku południowym. W kierunku zachodnim przesunięte zostały środki ciężkości dla liczby SZ sektorów: przemysł, energetyka i finanse. Zmiana profilu przedsiębiorstw przemysłowych na bardziej zaawansowane technologicznie spowodowała reorientację czynników lokalizacji. Współczesny przemysł wymaga zaawansowanej technologicz-nie infrastruktury i zaplecza naukowego. Ważnym elementem jest także pozyskatechnologicz-nie kapitału inwestycyjnego, który w przypadku nowych rozwiązań obarczony jest dużym ryzykiem. Podobnie przemysł energetyczny odchodzi od „brudnych” technologii i staje się coraz bardziej zaawansowany technologicznie. Ważnym czynnikiem kształtującym rozwój przemysłu energetycznego jest polityka poszczególnych krajów Unii Europej-skiej (Gullberg, 2013). Jednakże nadal sektory surowców oraz energetyki pozostają do-meną Europy Wschodniej.
Sektorem, którego środek grawitacji według liczby SZ jako jedyny odnotował prze-sunięcie w kierunku północno-zachodnim, była opieka zdrowotna. Sektor ten jest obec-nie – obok branży IT – najbardziej innowacyjnym działem gospodarki. Zarówno postęp naukowy, jak i procesy demograficzne (m.in. starzenie się społeczeństwa) wpływają na gwałtowny rozwój IT (Dorocki, 2014). Również i w tym przypadku współcześnie o lokalizacji centrów decyzyjnych w głównej mierze przesądza poziom zaawansowania
136 Sławomir Dorocki, Piotr Raźniak, Anna Winiarczyk-Raźniak regionu w sferze nauki i badań (Dorocki, Boguś, 2014). Dlatego siedziby firm sektora life sciences wykazują dużą koncentrację w regionach o dużym potencjale HRST (human resources in science and technology) i bliskości instytucji B + R oraz o dużym potencjale inwestycyjnym. Prowadzi to do powstawania klastrów biotechnologicznych (Dorocki, Jastrzębski, 2012), z których jeden z największych na świecie obejmuje prawie całą Eu-ropę Zachodnią (Site Selection for Life Sciences Companies in Europe, 2016).
Centroidy pozostałych innowacyjnych sektorów (telekomunikacja i IT) wykazały dużą stabilność. Środek grawitacji dla liczby SZ sektora IT przesunął się nieznacznie na północny wschód, natomiast centroid telekomunikacji pozostał prawie na niezmienio-nej pozycji geograficzniezmienio-nej.
Środek ciężkości dla wartości MWP wyraźnie przesunął się w kierunku południowo- -wschodnim. Podobnie jak w przypadku grawitacji SZ, największego przeskoku w kie-runku wschodnim dokonał sektor usług publicznych. Następną branżą, której centroid przesunął się wyraźnie na wschód, jest energetyka. Sektor ten w obydwu latach zlo-kalizowany był na wschodzie Europy i pomimo spadku liczby SZ powstały w tej części kontynentu silne podmioty międzynarodowe (np. PKN Orlen, OMV Petrom). Natomiast największe przesunięcia na zachód w odniesieniu do potencjału MWP odnotował prze-mysł. Wynikało to głównie z restrukturyzacji przemysłu na wschodzie Europy oraz roz-woju nowych technologii, wymagających zarówno zaplecza kapitałowego, jak i odpo-wiedniej infrastruktury. Obserwując sektor IT, zauważono jego przesunięcie na północ-ny wschód. Przemysł high-tech w Europie przeżywa spadek we wszystkich kluczowych
Ryc. 4. Liczba SZ w miastach Europy w latach 2006 i 2012
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
Zu chry Sztokholm Dublin Mediolan Moskwa WiedeńAteny Paryż 0 5 10 15 20 65 70 75 80 85 90 SZ 2006 0 5 10 15 20 60 65 70 SZ 2012 Helsinki Londyn r = 0,9750; p = 0.0000; Amsterdam Bazylea Düsseldor f Rotterdam Monachium Stuttgart Rzym Helsinki Essen Kopenhaga Turyn Bruksela Lu emburgks St. Gallen Wiedeń Ateny Oslo Genewa Warszawa Li bonz a 0 5 10 15 0 5 10 Düsseldor f
Frankfurt nad Menem Edynburg Haga Milan Barcelona Porto Berlin Bern Madryt B’ A B C D
Zmiany funkcji kontrolno-zarządczych w miastach europejskich… 137 segmentach. Firmy europejskie stanowią mniej niż 10% w globalnej sprzedaży na świe-cie w sektorze technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT). Przedsiębiorstwa z USA i Azji zdominowały rynek światowy i dążą do drenażu Europy. Przykładem może być przejęcie UK’s Autonomy przez Hewlett-Packard czy Nokii przez Microsoft. Dodat-kowymi czynnikami wpływającymi na zastój w europejskim sektorze IT jest brak kapi-tału inwestycyjnego oraz niedobór wykształconych kadr.
W pozostałych przypadkach przesunięcie było niewielkie i odbywało się w obrę-bie nieobrę-bieskiego banana. Należy zatem wnioskować, że o przemieszczeniu centroidów grawitacji w przypadku rozmieszczenia SZ jak i potencjału MWP zadecydowały gównie 3 sektory: usługi publiczne, energetyka i przemysł. Usługi publiczne najsilniej związane są z konsumentami i przesunięcie grawitacji na wschód wynikało z rozwoju społecz-no-gospodarczego oraz dużej chłonności konsumpcyjnej rynku Europy Wschodniej. Natomiast w przypadku przemysłu o zmianie położenia punktu grawitacji w kierun-ku zachodnim zadecydował wzrost znaczenia przemysłu wysokich technologii, które są domeną gospodarki Europy Zachodniej. Jest to głównie przemysł motoryzacyjny, kosmiczny, chemiczny i obronny. Innym czynnikiem wpływającym zarówno na bran-żę przemysłową, jak i energetyczną jest protekcyjna polityka krajów. Doświadczenia światowego kryzysu finansowego oraz niestabilna sytuacja na europejskim rynku energetycznym wpływają na prowadzenie polityki mającej na celu ograniczenie inwe-stycji zagranicznych oraz ochronę własnego rynku.
Analizując zmiany w potencjale zarządczo-kontrolnym poszczególnych miast, moż-na zauważyć, że również w tym ujęciu moż-nastąpiły w badanym okresie wyraźnie zmiany hierarchii miast w Europie. Spośród wszystkich ośrodków miejskich największy udział SZ skupiły Londyn i Paryż, zaliczone do typu A (światowe centra kontrolno-zarządcze). Aglomeracje te w 2006 roku posiadały prawie 30% wszystkich SZ w Europie, a w 2012 roku – 25%. Odnotowany spadek wynikał głównie z redukcji udziału SZ w Londynie. Największy wzrost liczby SZ w badanym okresie wystąpił natomiast w Moskwie i Du-blinie, które dołączyły do grupy miast posiadających powyżej 15 SZ (typ B). Do tej gru-py w 2012 roku należały m.in. Sztokholm, Madryt i Zurich (ryc. 4). W grupie tej w 2006 roku znalazły się Mediolan i Helsinki, jednakże zanotowały one spadek liczby SZ.
Następną grupę według liczby SZ tworzyło 8 miast, których średnia liczba SZ wy-nosiła ok. 10 i różnice w ich liczbie w badanych latach były niewielkie. Do tego typu ośrodków (typ C) należały: Bruksela, Ateny, Amsterdam, Wiedeń, Monachium, Oslo, Ba-zylea i Kopenhaga. Spośród wymienionych miast największy wzrost charakteryzował Wiedeń. W grupie C znalazły się kraje o najniższej liczbie SZ (poniżej 6 SZ). Miastami na styku tych dwóch grup były: Luksemburg, Frankfurt nad Menem i Genewa. Łącznie był to zespół przeszło 100 miast, z których największy wzrost liczby SZ odnotowała War-szawa, jednocześnie będąca zdecydowanie dominującym ośrodkiem w Polsce w skali światowej i krajowej (Śleszyński, 2015), a największy spadek miał niemiecki Berlin.
Zatem w odniesieniu do liczby SZ można zauważyć spadek ich liczby w takich wiel-kich aglomeracjach, jak: Londyn, Mediolan, Helsinki, Amsterdam, Kopenhaga, Rzym, Bern, Essen, Haga czy Berlin. Pojawili się natomiast nowi liderzy, np. Moskwa, Dublin, Zurich czy Warszawa.
W przypadku wartości wskaźnika MWP większe zróżnicowanie stwierdzono w po-tencjale kontrolno-zarządczym w Europie. Również w tym ujęciu najwyższe wartości odnotowały Londyn i Paryż, z tą różnicą, że to stolica Francji w 2012 roku wyprzedziła Londyn (ryc. 5). Wynikało to zarówno z centralizacyjnego charakteru Paryża (Paryż
138 Sławomir Dorocki, Piotr Raźniak, Anna Winiarczyk-Raźniak
i „pustynia francuska”), jak i polityki Wielkiej Brytanii dążącej do większej izolacji w stosunku do kontynentu.
W grupie miast posiadających wysokie wartości wskaźnika MWP znalazły się za-równo duże ośrodki z kilkudziesięcioma SZ, np. Amsterdam, Zurych, Sztokholm czy Madryt, jak i miasta, o których potencjale decydowała jedna wielka korporacja, np. Newbury (Vodafone), Wolfsburg (Volkswagen Group). Oprócz tych monolideralnych miast, wysokich wartości MWP i dużego wzrostu doszukano się także w Zurichu, Wall-dorfie (SAP SE) i Moskwie. W czołówce znalazły się zatem zarówno ośrodki zaliczane do europejskiego rdzenia miast (blue banana), jak i peryferii.
W większości przypadków w okresie 2006–2012 nastąpił spadek wartości MWP, zwłaszcza w miastach o najniższym potencjale (<1 MWP). W przeważającej większości spadek dotyczył miast Europy Zachodniej (Niemcy, kraje Beneluksu, Wielka Brytania). Wzrost potencjału odnotowały natomiast takie miasta, jak: Leuven (Anheuser-Busch InBev SA/NV), Eindhoven (Philips, DAF Trucks and Brabantia) czy Stavanger (Sta-toil). W przypadku tych ośrodków głównym czynnikiem wzrostu był rozwój zloka-lizowanych tam firm. Jednakże należy zaznaczyć, że oprócz działalności produkcyj-nej w ośrodkach tych rozwinęły się klastry związane z dominującą gospodarką. I tak w Leuven obok przemysłu spożywczego działają spółki spin-off z branży biotechno-logicznej. W Eindhoven, gdzie Philips przyciąga inne firmy z branży high-tech oraz inicjuje rozwój nowych przedsiębiorstw poprzez inwestycje w badania (jedna trzecia wydatków krajowych na B + R), tworzone są start-upy (High Tech Campus Eindho-ven). Wśród miast wykazujących wzrost wartości MWP znalazły się głównie miasta Europy Południowej (Hiszpania, Włochy), Szkocji oraz Europy Wschodniej (Praga, Lubin, Płock) (ryc. 5 i tab. 3).
Ryc. 5. Wartości MWP w miastach Europy w latach 2006 i 2012
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
0,0 0,5 1,0 0,5 1,0 MWP 2012 Bonn Zur chy Bazylea Sztokholm Frankfurt n/M. Monachium Haga Madryt Stuttgart LudwigshafenGoteborg Lausanne Rzym Leiden Essen Stavanger Leuven Eindhoven Newbury Wolfsburg Londyn Paryż 1,5 2,0 2,5 3,5 4,0 4,5 Dublin Leverkusen Moskwa Walldorf r = 0,8429; p = 0.0000; Amsterdam Rotterdam Edynburg Mediolan 1,5 2,0 2,5 4,5 5,0 5,5 MWP 2006 Düsseldorf Kopenhaga Bilbao Heidelberg Hano erw Verona Florencja Utrecht Stavanger Bruksela Barcelona Luksemburg St. Gallen Ateny Kolonia Porto Clermont-Ferrand Oslo Siena Bristol Sandviken Perth Karlsruhe Redditch Reading Warszawa La Coruna Glasgow Leicester Brescia Bradford Valencia Sondrio Bern Hamburg Mannheim NorthamptonTraleeCrawley
Genoa Cherepovets Plock Almetyevsk Salzgitter Lubin Eindhoven 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 Leuven Wiedeń Norymberga Sandviken Darmstadt Willemstad Bolonia Bergamo Sabadell Gene aw Lizbona Berlin Modena Praga Reggio Emilia Silkeborg Den Bosch Aabenraa Linz Lucerna Warrington Saint Peter Port Budapeszt Aberdeen Lipsk Coventry Essen Triest Turyn 1,0
Zmiany funkcji kontrolno-zarządczych w miastach europejskich… 139
Tab. 3. Wartość wskaźnika MWP w latach 2006–2012
OM MWP Różnica 2012–2006 2006 2012 Paryż 4,46 4,3 –0,16 Londyn 5,57 4,16 –1,41 Wolfsburg 1,51 3,62 2,11 Newbury 2,39 3,56 1,17 Zurych 1,82 2,21 0,39 Moskwa 0,96 2,12 1,16 Walldorf 0,94 2,1 1,16 Ludwigshafen 1,31 1,71 0,4 Monachium 1,48 1,7 0,22 Rzym 1,22 1,6 0,38 Goteborg 1,3 1,6 0,3 Madryt 1,33 1,52 0,19 Sztokholm 1,55 1,52 –0,03 Leverkusen 1,4 1,51 0,11 Leuven 0,66 1,49 0,83 Bonn 2,2 1,4 –0,81 Haga 1,46 1,37 –0,09 Dublin 1,54 1,35 –0,19 Lozanna 1,28 1,34 0,05 Bazylea 1,79 1,33 –0,46
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Forbes Global 2000 (Forbes, 2013)
Podsumowanie
Współcześnie zauważalny jest wzrost znaczenia funkcji kontrolno-zarządczych w eko-nomii miast i pozycji międzynarodowej poszczególnych krajów. Pomimo procesów globalizacji i delokalizacji produkcji instytucje kierownicze oraz podmioty strategiczne (np. ośrodki badawcze) wykazują dużą inercję przestrzenną. Zmiany lokalizacji mię-dzynarodowych siedzib zarządów są zatem jednym ze wskaźników dzisiejszych pro-cesów gospodarczych. Ich historyczna struktura ulega transformacji w odpowiedzi na zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze, dostosowując się do nowych uwarunko-wań. Przykładem tych zmian w Europie może być osłabienie znaczenia historycznego, nawiązującego jeszcze do średniowiecznych szlaków handlowych, obszaru tzw. blue banana.
Współcześnie, głównie w wyniku rozwoju obszarów Europy Środkowo- -Wschodniej oraz postępującej integracji europejskiej (wzrastającej w kierunku wschodnim i południowym), następuje delokalizacja siedzib wielu firm z zachodu na wschód oraz wzrasta znaczenie lokalnych przedsiębiorstw w krajach rozwijających się. Zmiana potencjału kontrolno-zarządczego i liczby siedzib zarządów jest bardzo zróżni-cowana i zależy od sektora działalności gospodarczej. Największe zmiany w lokalizacji w badanym okresie odnotowano w przypadku usług publicznych oraz produktów luk-susowych i konsumpcyjnych. Wydaje się, że zmiana w przypadku tych sektorów była wywołana czynnikami lokalizacji względem wzrostu popytu na produkty zagraniczne
140 Sławomir Dorocki, Piotr Raźniak, Anna Winiarczyk-Raźniak oraz specyficznych postaw konsumenckich w regionach południowych i wschodnich Europy (Huddleston, Good, Stoel, 2001).
Przykładem zmiany lokalizacji siedzib zarządów względem bazy surowcowej jest sektor energetyczny, którego centroid przesunął się na wschód (głównie dzięki wkroczeniu na rynek globalny firm z krajów Europy Wschodniej – Rosji i Ukrainy), jednakże potencjał finansowy został w tym samym czasie przesunięty na zachód, co wiązało się z rozwojem nowych źródeł energii oraz lokalizacją kapitału. Spośród in-nych sektorów jedynie przemysł i opieka zdrowotna odnotowały w latach 2006–2012 relokację centrów siedzib zarządów i funkcji kontrolno-zarządczej wyraźnie na zachód. Wynikało to z silnych powiązań przemysłu i sektora ochrony zdrowia z zapleczem na-ukowo-badawczym oraz dostępności kapitału inwestycyjnego.
W miastach, w których zlokalizowane są siedziby największych korporacji, po-wstają klastry produkcyjne przyciągające inne firmy oraz kreujące nowe podmioty. Ważnym czynnikiem stymulującym rozwój w tych branżach są również ośrodki