3. Opiekuńczo-wychowawcza działalność szkoły
3.1 Funkcje opiekuńcze szkoły
Szkoła jest środowiskiem posiadającym dużo możliwości realizowania funkcji opiekuńczo-wychowawczej wobec uczniów. Realizacja zadań opiekuńczo-wychowawczych powinna być dostosowana do każdego poziomu edu-kacyjnego.
Wprowadzenie zmiany w systemie szkolnictwa (Ustawa
o systemie oświaty z dnia 25 lipca 1998 r.) miało na celu
uczynienie szkoły placówką przyjazną, pożyteczną i przy-jemną dla uczniów.
Niżej omówiona zostanie edukacja zintegrowana w szkole podstawowej.
Od września 2014 r. w Polsce dzieci sześcioletnie zostaną objęte obowiązkiem szkolnym. W związku z tym poczyniono szereg zmian dotyczących nauczania zintegrowanego. W młodszych klasach nauczyciel decyduje o tym ile trwają konkretne zajęcia, stosuje przerwy, kiedy dzieci tego potrzebują. Zajęcia są zabawami ruchowymi. Z tego powodu klasy lekcyjne powinny mieć wydzieloną:
1) część edukacyjną wyposażoną w meble dostosowane do wzrostu dzieci oraz szafki, w których uczniowie mogą zostawiać podręczniki i przybory szkolne,
2) część rekreacyjną do zabaw i odpoczynku, np. sprzęt do zabaw ruchowych w zakresie programu Radosna
szkoła.
Edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego i w każdym kolej-nym roku wiadomości i umiejętności nabyte przez dziecko, są powtarzane i pogłębiane, a następnie rozszerzane.
Dzieci poznają nowe zagadnienia, najczęściej ucząc się przez zabawę.
Podstawa programowa obejmuje edukację polonistyczną, matematyczną, przyrodniczą, artystyczną oraz naukę języka obcego i zajęcia komputerowe.
W zależności od potrzeb i możliwości uczniów szkoła organizuje zajęcia opiekuńczo-wychowawcze, zapewniające dzieciom interesujące spędzanie czasu, przyjazną atmosferę oraz zajęcia powiększające szanse edukacyjne uczniów zdol-nych oraz mających trudności w nauce.
Ministerstwo Edukacji Narodowej opracowało zasady
pracy z uczniami specjalnymi. Trudności mogą wynikać z niepełnosprawności sensorycznej, intelektualnej,
ograni-czeń zdrowotnych i środowiskowych. Uograni-czeń ze specjalnymi potrzebami, to bardzo często uczeń szczególnie uzdolniony.
W związku z tym wypracowany został model do pracy z uczniem, który ma trudności w realizacji standardów
przedszkol-nego oraz kształcenia ogólprzedszkol-nego w poszczególnych typach
szkół i placówek62.
Rozpoznanie specjalnych potrzeb edukacyjnych ucznia przeprowadza Zespół, tworzony odpowiednio przez nauczy-cieli, wychowawców grup wychowawczych, specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem. Jak twierdzi B. Trochi-miak
„wiąże się to z systematycznym zbieraniem informacji, obserwacją, rozpoznawaniem warun-ków, przebiegu i wyników uczenia się. Stosowane procedury mają na celu określenie przyczyn nie-powodzeń szkolnych ucznia, rozpoznanie ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się,
a także określenie predyspozycji i uzdolnień. Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania
ze-spół opracowuje odpowiednią dla dziecka ofertę edukacyjną lub edukacyjno-terapeutyczną. W przy-padku posiadania przez ucznia orzeczenia o potrze-bie kształcenia specjalnego wydanego przez pu-bliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnię specjalistyczną. Zespół opraco-wuje Indywidualny Program Edukacyjno-Tera-peutyczny (IPET), a w przypadku posiadania orze-czenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego
62 Młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjote-rapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania spe-cjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania i inne, zgodnie z Ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004
rocznego przygotowania przedszkolnego, orzecze-nia o potrzebie indywidualnego nauczaorzecze-nia dzieci i młodzieży wydanego przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnię specjalistyczną lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej (w tym poradni specjalistycznej) bądź na podstawie rozpoznania dokonanego na po-ziomie przedszkola, szkoły, placówki, Zespół za-kłada i prowadzi Kartę Indywidualnych Potrzeb Ucznia. Karta jest podstawą do opracowania Planu Działań Wspierających (PDW). PDW może być opracowany dla ucznia (plan indywidualny) oraz dla grupy uczniów o jednorodnym lub zbliżonym rozpoznaniu. IPET i PDW realizowane są na zaję-ciach obowiązkowych, dodatkowych i
nadobo-wiązkowych zgodnie z prawem oświatowym”63.
Model pracy z uczniem jest trzypoziomowy i zawiera po-ziom: diagnostyczny, programowy i praktyczny.
63 B. Trochimiak, Model pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej, [w:] Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nau-czycieli, MEN Warszawa 2010, s. 41.
Ryc. 13 Model pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Źródło: B. Trochimiak, Model…, op.cit., s. 42.
Funkcja opiekuńcza szkoły jest, obok funkcji dydaktycz-nej i wychowawczej, podstawowym skalnikiem w cało-kształcie pracy szkoły.
M. Pelcowa określa zasady, na których powinno opierać się prawidłowe postępowanie szkoły:
– działalność opiekuńczą powinna poprzedzić rzetelna diagnostyka pedagogiczna,
– opieka w zakresie tworzenia środowiska sprzyjającego prawidłowemu rozwojowi uczniów, powinna być cią-gła i systematyczna,
– działalność opiekuńcza powinna być elastyczna, mody-fikowana w zależności od zaistniałych warunków i sytuacji,
– nauczyciel sprawujący opiekę, powinien rozwiązywać należycie problemy opiekuńczo-wychowawcze swoich
uczniów64.
M. Winiarski pisząc o opiekuńczej roli szkoły wskazuje, że powinna się ona odnosić do dziecka, jego rodziny
i środowiska zamieszkania65.
Z kolei w opinii J. Materne szkoła powinna realizować następujące funkcje opiekuńcze:
– funkcję rozpoznania sytuacji opiekuńczej szkoły, uczniów i ich rodzin,
64 Por. M. Pelcowa, Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, [w:] T. Wiloch (red.), Szkoła wychowująca, WSiP Warszawa 1978.
65 Por. M. Winiarski, Opiekuńcza rola szkoły jako przedmiot badań
pedagogicznych, [w:] J. Wołczyk i inni (red.), Pedagogika opiekuń-cza, Materiały z krajowej konferencji Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, Warszawa 1977.
– funkcję kształtowania szkoły jako środowiska rozwoju uczniów,
– funkcję stymulowania rozwoju uczniów, – funkcję kompensacyjną opieki szkolnej, – funkcję wychowania opiekuńczego,
– funkcję zabezpieczenia pobytu uczniów w szkole, – funkcję doradczą dla uczniów, rodziców,
– funkcję kierowania poszczególnych przypadków za-grożenia rozwoju uczniów do wyspecjalizowanych
instytucji opiekuńczych66.
Natomiast G. Gajewska wskazuje na następujące funkcje opiekuńczo-wychowawcze, które szkoła powinna wypełniać:
– zapewnia warunki higieny, zdrowia i bezpieczeństwa, – kompensuje niedostatki opieki rodzinnej,
– koryguje, rewaliduje deformacje, deficyty rozwojowe, – pomaga w osiąganiu powadzenia szkolnego,
– stwarza dodatnią atmosferę życia67.
Z. Dąbrowski definiuje funkcje opiekuńcze szkoły jako „urzeczywistnione wymagania, wartości opieki w zróżnico-wanej aktywności dydaktyczno-wychowawczej, organiza-cyjno-bytowej i stosunkach interpersonalnych, przejawiają-cych się w formie edukacji. Inaczej, to opiekuńcza waloryza-cja całokształtu życia i działalności szkoły, w tym zwłaszcza
dydaktycznej, i stosunków nauczyciel-uczniowie”68.
66 J. Materne, Funkcje opiekuńcze szkoły, wprowadzenie do metodyki
pracy opiekuńczej, PWN Warszawa-Łódź 1988, s. 68-70.
67 G. Gajewska, Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, COGITO Zielona Góra 2004, s. 81.
Autor definicji tworzy własną klasyfikację funkcji opie-kuńczych szkoły. Należą do nich następujące funkcje:
– podstawowe, niezbywalne (zapewnienie warunków
bezpieczeństwa, higieny i zdrowia),
– kompensacyjne, substytutywne (wyrównywanie nie-dostatków opieki w rodzinie),
– korekcyjno-wychowawcze (korygowanie i wyrówny-wanie deficytów rozwojowych),
– warunkowania rozwoju (tworzenie warunków do roz-wijania uzdolnień i zainteresowań),
– powodzeniowe (zapewnianie warunków odnoszenia sukcesów przez ucznia),
– atmosfero-twórcze (tworzenie pozytywnej atmosfery
dobrego klimatu placówki)69.