Janusz Korczak (1879-1942)

Ryc. 19 Janusz Korczak

Janusz Korczak (właściwe nazwisko Henryk Goldszmit) był lekarzem, społecznikiem, pisarzem i pedagogiem.

Po śmierci ojca, będąc uczniem piątej klasy gimnazjum, zarabiał korepetycjami na utrzymanie swoje i rodziny.

150 Ibidem, s. 222.

W latach 1898-1905 studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Dla pogłębienia wiedzy lekarskiej wyjeżdżał do ośrodków pedriatycznych w Berlinie, Paryżu i Londynie. Wraz z praktyką lekarską prowadził działalność społeczną i naukową. Swoje specjali-styczne artykuły zamieszczał w czasopismach medycznych, m.in. „Krytyka lekarska” (1906, nr 1) czy „Medycyna i Kronika Lekarska” (1910, nr 27). W 1900 r. włączył się do aktywnej pracy społecznej w Towarzystwie Czytelni Bezpłatnych i Towarzystwie Kolonii Letnich. Praca na kolo-niach zaowocowała napisaniem kilku książek: Mośki, Joski

i Srule (1910), Jóźki, Jaśki i Franki (1911).

W tym okresie swojego życia Janusz Korczak dochodzi do przekonania, ze zarówno leczenie dzieci, jak i ich wy-chowanie wymaga współdziałania pracy pedagoga i lekarza. Jak pisał: „Tylko z połączenia pracy pedagogów i lekarzy można dojść do wszechstronnego zbadania i do pewnych zasada i prawideł dla tej przełomowej epoki życia ludzkiego”

(chodziło o okres dojrzewania – przyp. Aut.)¹⁵¹.

W 1912 r. został dyrektorem placówki opiekuńczej dla dzieci opuszczonych i osieroconych – Dom Sierot w War-szawie. Współpracował ponadto z sierocińcem Nasz Dom, którym kierowała M. Falska.

Wieloletnia praca w placówkach opiekuńczych oraz współpraca pedagogiczna z J. Cz. Babickim, K. Jeżewskim i M. Grzegorzewską, przyczyniły się do powstania licznych opracowań istotnych dla pedagogiki opiekuńczej.

Wypracowana została oryginalna metodyka pracy opie-kuńczo-wychowawczej, oparta na samorządności wśród dzieci. W tym celu utworzono radę samorządową, którą sta-nowili posłowie – przedstawiciele pięcioosobowych grup wychowanków. Rada samorządowa z udziałem wychowaw-ców ustalała normy i zasady regulujące wszystkie dziedziny życia placówki. Przestrzeganiem ustalonego prawa dla spo-łeczności placówki zajmował się sąd koleżeński. Kodeks sądu koleżeńskiego był, według Korczaka, „nie wykończoną,

ale pomyślną próbą unikania systemu kar i represji”¹⁵².

Ważną techniką oddziaływania pedagogicznego były listy wczesnego wstawania, listy podziękowań i przeprosin, nota-riat. Za pozytywne zachowania na pożegnanie itp., wycho-wankowie otrzymywali pamiątkowe pocztówki.

W swoich placówkach pedagog rozbudował techniki pisemnego porozumiewania się z wychowankami. Jedną z nich była skrzynka, do której wychowankowie wrzucali kartki z pytaniami, skargami, prośbami, wymagającej prze-myślanej odpowiedzi ze strony pedagogów.

Wychowankowie zakładów opiekuńczych byli edukowani ekonomicznie. W tym celu zorganizowano kasę oszczędno-ściowo-pożyczkową oraz sklepik. Wykonywana przez dzieci praca czy to w formie dyżurów, czy też w szwalni lub na fermie rolniczej w Gocławku, była wyceniana w „jednostce pracy” równej półgodzinnemu wysiłkowi.

Znaczącą formę samorządności wychowanków stano-wił sejm wzorowany na instytucji państwowej. Do jego głównych zadań należało: nadawanie mian obywatelskich,

zatwierdzanie lub odrzucanie praw ustalonych przez ra-dę sądową, przyznawanie pewnych ulg wychowankom. Kor-czak pisał, że samorząd to „praca i walka w obronie porząd-nych, cichych i słabszych przeciwko wrogom porządku

i sprawiedliwości”¹⁵³.

Korczak opracował teorię i praktykę diagnozowania potrzeb wychowanków. Uważał, że każdy wychowawca „musi wypracować diagnostykę opartą na rozumieniu

obja-wów”¹⁵⁴.

Ważną rolę w diagnostyce przypisywał technice obser-wacji. Wypracował ponadto technikę socjometryczną pod nazwą plebiscyt życzliwości. Dzięki tej technice można było ustalić zarówno relacje w grupie, jak i pozycję wychowanka w zespole. Przy pomocy trzech kartek plebiscytowych (plus oznaczał lubię, minus nie lubię, zero obojętność) sejm przyznawał wychowankom jedną z czterech kwalifikacji obywatelskich: towarzysz, mieszkaniec, obojętny mieszka-niec, uciążliwy przybysz. Wychowankowie mieli prawo co rok ubiegać się o zaliczenie do wyższej kategorii obywa-telskiej.

Koncepcja wychowawcy wynikała z ogólnej postawy Korczaka wobec dzieci. Wychowawca-opiekun powinien: być dobrym diagnostą, posiadać bogatą wiedzę psycholo-giczno-pedagogiczną, być inspiratorem działań dziecka. Do ważnych kompetencji psychologicznych zaliczał empatię, życzliwość względem wychowanka, pogodę ducha, szacunek

153 J. Korczak, Samorząd w szkole, „Mały Przegląd” nr 6 1927.

do własnej osoby. O ostatniej z cech pisał: „Poznaj siebie, zanim zechcesz dzieci poznać. Zdaj sobie sprawę z tego,

do czego sam jesteś zdolny (...)”¹⁵⁵.

Na podstawie wypowiedzi i dezyderatów wysuwanych przez Korczaka, można ustalić warunki jakie powinien speł-niać dobry wychowawca:

– uświadomienie sobie zadania jakie ma spełnić wobec wychowanków, tj. jak najlepiej przygotować podo-piecznych do samodzielnego życia w społeczeństwie, – stwarzanie korzystnych warunków do wszechstronnego

rozwoju podopiecznych,

– nie nadużywanie zakazów i nakazów, lecz stosowanie zachęty do aktywizowania wychowanków,

– profesjonalne realizowanie warsztatu pracy wycho-wawczej,

– prezentowanie postawy opiekuńczej wobec dzieci¹⁵⁶.

Do negatywnych postaw wychowawczych Korczak zali-czał: brak akceptacji dziecka, unikanie spraw istotnych dla dziecka czy nadopiekuńczość.

Poglądy pedagogiczne i doświadczenia Korczaka, były przedmiotem zainteresowania juz w okresie międzywojen-nym. Jako wykładowca, kształcąc przyszłych wychowaw-ców, współpracował z M. Grzegorzewską w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, H. Radlińską w Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz J. Cz. Babickim na kursach

155 J. Korczak, Jak kochać dziecko. Internat Warszawa 1929, s. 198. 156 M. Peter, Pedautologiczne przesłanie Janusza Korczaka, [w:] Janusz

Korczak życie i dzieło. Materiały z Międzynarodowej Sesji Naukowej. Warszawa 12-15 października 1978 r., WSZiP Warszawa, s. 174-175.

doskonalenia wychowawców palcówek opiekuńczo-wycho-wawczych.

Janusz Korczak był propagatorem i obrońcą praw dziecka. Wyznawał zasadę, że dzieci powinny mieć równe prawa do wszechstronnego rozwoju, edukacji, prawo do szacunku. O prawach dziecka i rodzinie pisał w książce Prawo dziecka

do szacunku (1929).

Pedagogika Korczaka pozostaje atrakcyjna dla współcze-sności i przyszłości jako pedagogika wiary o niezniszczalne wartości człowieka, jako pedagogika, której, zwłaszcza dziecko, może zaufać, iż nie zawiedzie i będzie oparciem w najtrudniejszych sytuacjach opuszczenia lub osierocenia.