Główne okresy rozwoju francuskiej turystyki

W historii francuskiej turystyki wyróżnianych jest kilka okresów:

- czasy antyczne, średniowiecze, odrodzenie, - wiek XVIII,

- wiek XIX, - lata 1900-1950,

- okres współczesny, po 1950 r.

Czasyantyczne, średniowiecze,odrodzenie

W czasach antycznych, gdy ziemie dzisiejszej Francji należały do Cesarstwa Rzymskiego, Rzymianie odkryli lecznicze walory źródeł wód mineralnych w Vichy (Aquae Calidae).

W średniowieczu powstały ośrodki stanowiące cele wielkich wędrówek religijnych.

Do takich należało Santiago de Compostela w Hiszpanii (kult św. Jakuba). Przez Francję wiodły ważne szlaki do Composteli. Na szlakach tych pojawiły się nowe formy zakwatero­

wania dla ówczesnych pielgrzymów - oberże, schroniska.

W okresie tym powstawały zakłady kąpielowe o funkcji zdrowotnej. Znane też były główne zasoby wód mineralnych. Król Henryk IV (XVI w.) sporządził „Kartę wód mine­

ralnych we Francji”, a w XVII w. za Ludwika XV rozwinęło się uzdrowisko Bourbonne-les- -Bains w departamencie Haute-Marne.

Innym kierunkiem wędrówek były Włochy. Motywem ich była realizacja celów po­

znawczych, przyjemnościowych, ale także naukowych i edukacyjnych we włoskich uni­

wersytetach. Nasilenie tych podróży nastąpiło w epoce odrodzenia, w XV i XVI w. Podró­

żowali młodzi arystokraci, poeci, filozofowie.

Ważną rolę w rozwoju turystyki odegrał wiek XVII, kiedy to nastąpił rozwój dróg i usług transportowych. Jazdę konno zastąpiły powozy, uruchomiono też pierwsze linie dyliżansów (Warszyńska, Jackowski 1978).

Geografia turystyczna Francji

Wiek XVIII

W XVIII wieku nastąpiła we Francji nowa faza rozwoju turystyki. Pojawiły się nowe gru­

py klientów, nowe kierunki i obszary zainteresowań, nastąpiło zróżnicowanie aktywno­

ści. Główną rolę odegrały tu turystyka nadmorska w zimie - przyjazdy do Nicei, Hyères, Montpellier, Béziers - i turystyka górska w Chamonix. W lecie turyści odwiedzali uzdro­

wiska w Pirenejach (Barèges, Bagnères-de-Bigorre) i w Alpach (Aix-les-Bains i Evian).

Istotne zasługi mieli Brytyjczycy, którzy licznie zaczęli przyjeżdżać zimą na wypoczynek na wybrzeża francuskie, a także wyróżnili się w zdobywaniu alpejskich szczytów.

Wiek XIX

Wiek XIX charakteryzował się dynamicznym rozwojem uzdrowisk. Najpierw rozwijały się stacje w pobliżu dużych miast lub wewnątrz nich. Do uzdrowisk, które zaznaczyły się wówczas wielkością, należały Plombières-les-Bains, Vittel, Contrexéville, Bourbonne-les- -Bains. O rozwoju uzdrowisk świadczy rosnąca frekwencja. W 1822 r. było w nich 22 tys.

kuracjuszy, a w 1855 r. już 120 tys. (http://fr.wikipedia.org/wiki/Ihermalisme).

Wiek ten cechował głównie rozwój kąpielisk nadmorskich (Rauch 2001). Zaczęły pojawiać się tu luksusowe hotele - np. Carlton w Cannes (fot. 2.1) - oraz kasyna gry.

Powstawały pierwsze sieci hotelowe takie jak Charlesa Ritza, zlokalizowane w głównych stacjach. Tworzyły się nadmorskie centra turystyczne: Etretat, Villers-sur-Mer, Houlgate, Les Sables-d’Olonne, Arcachon (fot. 2.2).

W drugiej połowie XIX w. duże znaczenie dla turystyki miał rozwój kolei żelaznej.

Charakterystyczny jest przykład Cannes, które uzyskało połączenie kolejowe z Marsylią w 1863 r., a z Paryżem w 1878 r. Spowodowało to widoczny wzrost liczby rodzin angiel­

skich w Cannes: w sezonie 1861/62 notowano 300 wypoczywających rodzin zagranicz­

nych, w 1878 r. 750, w 1892 r. 1464, a w 1901 r. 4 000 rodzin (Warszyńska, Jackowski 1978).

Najwięcej turystów zagranicznych przybywało do Nicei (fot. 2.3), Menton, Cannes, Antibes (fot. 2.4-2.6) i Saint Raphaël. Byli to głównie Anglicy, ale także Rosjanie i Niemcy.

Miejscowości te do dziś zachowały dominującą rolę na Lazurowym Wybrzeżu. Dopro­

wadzenie kolei do uzdrowiska Vichy też spowodowało wzrost ruchu kuracjuszy z 20 tys.

w 1860 r. do 100 tys. w 1890 r.

Na początku XIX w. najpopularniejsze były wyjazdy lepiej sytuowanych mieszkańców - szczególnie miast - do zdrojowisk francuskich. W strukturze zagospodarowania zdro­

jowisk pojawiły się sanatoria i wille oraz pokoje wynajmowane przez właścicieli domów.

Zintensyfikowano poszukiwania geologiczne nowych źródeł, co wywołało powstawanie nowych uzdrowisk.

42

Historia turystyki we Francji

Połączenia kolejowe sprzyjały pojawieniu się w uzdrowiskach, obok arystokracji i bur- żuazji, klientów wywodzących się z klas średnich. Dla nich zaczęto budować skromne hotele, co spowodowało zróżnicowanie standardu bazy turystycznej. Rozwojowi uzdro­

wisk towarzyszył wzrost liczby miejsc pracy w tych miejscowościach, które na przełomie XIX i XX w. zaczęły się przekształcać w wielofunkcyjne ośrodki turystyczne (Duclos 2009).

Obecność Anglików na Lazurowym Wybrzeżu zaznaczyła się w sposób szczególny w Nicei, gdzie Lewis Way wybudował w 1820 r. drogę wzdłuż nicejskiego wybrzeża na­

zwaną Camin det Angles. Po 1860 r., kiedy to Nicea została przejęta przez Francję, bulwar ten uzyskał nazwę Promenade des Anglais, która istnieje do dziś. Jej północne obrzeże stało się miejscem lokalizacji luksusowych hoteli.

Pod koniec XIX w. zaczęła się stopniowo przekształcać struktura narodowościowa osób wypoczywających na Lazurowym Wybrzeżu. Dominujących dotychczas Anglików zaczęli powoli wypierać Francuzi. W 1878 r. w Cannes Francuzi stanowili 34% ogółu tu­

rystów, a na początku XX w. już 49%. Nastąpiła też zmiana sezonowości ruchu turystycz­

nego na wybrzeżu. W latach 70. XIX w. w sezonie letnim wypoczywało 48% ogółu ruchu rocznego, a w 1901 r. 71 % (Bianchi 1964, Boyer 1982).

W drugiej połowie XIX w. również na innych wybrzeżach nastąpił rozwój miejscowości kąpieliskowych. Wpływ na to wywarli mieszkańcy dużych miast poszukujący miejsc wypo­

czynkowych. W literaturze cytowane są m.in. przykłady: Royan i Arcachon dla mieszkańców Bordeaux, Palvas dla Montpellier, Les Sables-d’Olonne, Deauville (fot. 2.7 i 2.8), Trouville, Granville (fot. 2.9), Le Touquet-Paris-Plage dla mieszkańców Paryża, przy czym na rozwój trzech ostatnich miejscowości mieli dodatkowo wpływ przyjeżdżający tu Brytyjczycy.

Ciekawa jest geneza ważnej miejscowości kąpieliskowej Deauville w Normandii. Od­

wiedzając pobliskie Trouville-sur-Mer przyrodni brat Napoleona III - książę de Morny - urzeczony pięknem okolicy w ciągu 4 lat (1860-1864) wybudował stację Deauville, skła­

dającą się początkowo z willi i hipodromu. Ważną rolę w rozwoju odegrało doprowadze­

nie kolei do tego kąpieliska. Wkrótce Deauville stało się miejscem przyjazdów ważnych w hierarchii społecznej osobistości.

W tym samym czasie w Alpach nie następował jeszcze silny rozwój pobytów tury­

stycznych, na ogół ze względu na ograniczoną dostępność komunikacyjną gór. Turystyka pobytowa miała miejsce tylko w kilku miejscowościach położonych głównie w rejonie Mont Blanc. W Alpach następował jednak rozwój wspinaczek i wędrówek oraz narciar­

stwa (fot. 2.10 i 2.11).

W uzdrowiskach, kąpieliskach nadmorskich i górskich stacjach turystycznych zaczę­

to obserwować przyrost ludności osiedlającej się w nich na stałe i znajdującej zatrudnie­

nie w usługach turystycznych. Np. Cannes w 1870 r. liczyło 10 tys. stałych mieszkańców, aw 1914 r. już 30 tys., Biarritz w 1851 r. miało 2 048 mieszkańców, a w 1912 r. - 18 260 osób.

43

Geografia turystyczna Francji

W okresie tym powstawały publikacje turystyczne - przewodniki i mapy. Ważną rolę w popularyzacji turystyki odegrali znani pisarze francuscy. Podawany jest przykład P. Merimeea, który napisał notatki z podróży na południe Francji (1835 r.), Stendhala, autora Pamiętnika z podróży (1838 r.) oraz Wiktora Hugo, autora Podróży w Pireneje (1843 r.).

W 1869 r., w nawiązaniu do tradycji antycznej, zorganizowano pierwszy konkurs chórów dramatycznych Choregie w Orange, w zachowanej z czasów rzymskich scenerii.

Konkurs ten stał się magnesem przyciągającym turystów.

Lata 1900-1950

Okres ten charakteryzowało stopniowe przekształcanie się turystyki elitarnej w turystykę masową, a istotną rolę odgrywało ograniczanie czasu pracy w wymiarze tygodniowym oraz wprowadzanie powszechnych płatnych urlopów. Zaczęło się rozwijać zagospodaro­

wanie turystyczne i następował wzrost ekonomicznej roli turystyki.

Od końca XIX w. zaczęła się rozwijać turystyka weekendowa połączona z wyjazda­

mi, głównie na tereny wiejskie. Budowano tam wiejskie rezydencje i skromne obiekty, które zapoczątkowały rozwój tzw. drugich mieszkań. Szczególne ich nasilenie notowano w Alpach.

Istotnym czynnikiem, który odegrał rolę w rozwoju turystyki, był czas wolny umoż­

liwiający wypoczynek rzeszom pracowników. Polegało to na zmniejszeniu liczby godzin pracy w tygodniu, ale przede wszystkim na przyznaniu osobom pracującym urlopów.

Największe znaczenie miał rok 1936, kiedy władze francuskie wprowadziły powszech­

nie 40. godzinny tydzień pracy i 2-tygodniowe płatne urlopy. W związku z tym rok 1936 uznawany jest we Francji jako początek ery turystyki masowej (Rauch 2001, Rey-Herme

1961).

Po I wojnie światowej, w latach 20. na wybrzeżach zaczął zdecydowanie dominować sezon letni nad zimowym, zwłaszcza na Lazurowym Wybrzeżu. W górach miał miejsce dalszy rozwój narciarstwa. W 1907 r. w Montgenevre odbył się pierwszy konkurs narciar­

ski, a w 1924 r. w Chamonix pierwsze zimowe Igrzyska Olimpijskie.

Rozwój ruchu turystycznego i zagospodarowania zaczął odgrywać rolę w krajobrazie i środowisku przyrodniczym, często powodując ich degradację. Reakcją na to stał się ruch na rzecz ochrony przyrody i krajobrazu. We Francji już w 1906 r. przyjęto pierwszą ustawę o ochronie okolic i miejsc (sites) oraz pomników przyrody.

Turystyka w latach 30. XX w. i w następnych dziesięcioleciach rozwijała się pod wpły­

wem motoryzacji. Dzięki coraz powszechniejszemu użyciu samochodów nastąpiła rozbu­

dowa dróg, a w ślad za tym znaczący wzrost ruchu turystycznego oraz jego rozproszenie

44

Historia turystyki we Francji

i aktywizowanie nowych regionów. Cytowany jest przykład Sabaudii, która właśnie dzię­

ki motoryzacji stała się wykształconym regionem turystycznym (Warszyńska, Jackowski 1978).

Warto tu przytoczyć dane dotyczące przyjazdowej turystyki zagranicznej do Francji, która już w tym okresie odgrywała istotną rolę. Przykładowo w 1925 r. zanotowano przy­

jazdy 760 tys. mieszkańców Wielkiej Brytanii, 685 tys. Hiszpanii i 220 tys. turystów z USA.

Mniej liczni byli turyści z Ameryki Południowej i innych kontynentów. Wpływy z turysty­

ki przyjazdowej były znaczące. Oceniano, że wydatki cudzoziemców we Francji w 1925 r.

wyniosły 335 min dolarów (Sprawozdanie Komisji.... 1931).

W latach 20. XX w. doceniano znaczenie turystyki w gospodarce narodowej kraju.

Znamiennym przykładem jest wypowiedź francuskiego polityka Mauricea Bokanowskie- go (1879-1928), w latach 1926-1928 Ministra Przemysłu, Handlu, Poczty i Lotnictwa w rządzie Raymonda Poincare: „zawsze myślałem i często powtarzałem, że turystyka była już i stać się powinna jednym z największych przemysłów narodowych, jednym z tych, który najskuteczniej pracuje nad utrzymaniem naszej waluty, nad jego poprawą, a w przy­

szłości nad stabilizacją naszego franka”.1

1 Sprawozdanie Komisji Międzyministerialnej do zbadania zagadnień turystyki 1928-1931, 1931, Wyd. Ministerstwo Skarbu, Warszawa, s. 4.

Okres II wojny światowej był martwy pod względem wypoczynku ludności, a lata po­

wojenne stały się czasem odbudowy i powojennego budzenia się turystyki.

Okres współczesny

W historii masowej turystyki po 1950 r. w krajach uprzemysłowionych H. Durand i F. Jouvet (2003) wyróżniają 3 podokresy:

a) lata 1950-1975 przyniosły rozwój turystyki pod względem ilościowym po latach re­

gresji i nędzy lat II wojny światowej. Nastąpiła wówczas tendencja do zapewnienia wszystkim jednakowego dostępu do turystyki oraz miał miejsce wzrost popytu. Wy­

tworzył się prototyp letnich wakacji i turystyki kąpieliskowej pod słynnym na świecie hasłem „4 S”: sand, sea, sun, sex (plaża, morze, słońce, seks),

b) lata 1976-2000 cechuje rozwój jakościowy turystyki, w ramach którego poszukuje się jakości usług turystycznych. Powoduje to wymianę ogromnej ilości informacji, a kon­

sumenci stają się szczególnie wrażliwi na poziom cen. Dominują długie pobyty letnie, co nie ogranicza rozwoju krótkiego wypoczynku w pobliżu miejsca zamieszkania.

Następuje rozwój turystyki kulturalnej i biznesowej,

45

Geografia turystyczna Francji

c) lata po roku 2000. Ostatnie lata przynoszą we Francji rozkwit różnorodnej turystyki ma­

sowej, a popyt staje się bardzo zróżnicowany i silniej ukierunkowany na bezpieczeństwo i środowisko przyrodnicze. W miejsce „4 S” pojawiają się „4 E”: environment and clean nature, event and mega event, entertainment and fun (środowisko i czysta przyroda, wydarzenie, wielkie wydarzenie, rozrywka i śmiech).

W ostatnim 60-leciu ważną rolę odegrało powszechne we Francji skracanie czasu pra­

cy w skali tygodnia do 35 godzin (od 2002 r. ) oraz przyznanie 5 tygodni płatnego urlopu rocznie (od 1982 r.). Podkreśla się także znaczenie dla rozwoju zagospodarowania i ruchu turystycznego faktu dwukrotnej organizacji we Francji Zimowych Igrzysk Olimpijskich:

w Grenoble w 1968 r. i w Albertville w 1992 r.