auvais w "Speculum naturale", za autora "Quaestiones" uważają Awerroesa. Ich opinia na ten temat nie była, jak się wydaje, odosobniona. Zważywszy na to, że w wielu kodeksach, a więc: G, M,L,R,E "Quaestiones" występują w kontekście dzieł Awerroe-sa^ 30 .
3. Kodeksy: B /Paris,Bib.Nat.7156 ff.42v-48v/ i jego kopia kodeks B^ /Paris,Bib.Nat.7158 ff. 118-127v/ - przypisują "Quaestiones^
Alfarabiemu.
4. Kodeks E / F a r i s , Bib.Nat.16159 ff.368v-369v/, zawierający jedy
nie partię fizjognomiczną "Quaestiones" /ff.177rb-179rb w ko
deksie G/, uważa je za odrębne dziełko Awicermy i nadaje mu tytuł - "De vi informativa".
5» Albert Wielki stwierdza stanowczo, że "Quaestiones" nie są dziełem Mikołaja z Damaszku, mimo sugestii płynącej z tytułu tego utworu, lecz Michała Szkota, który "ani nie znał przyrody, ani też nie rozumiał Arystotelesa"-^.
poa Do p o d o b n y ch w niosków d o s z e d ł ró w n ie ż Lawn B r ia n : The S a l e r n i t a n Q ues
t i o n s , o p . c i t . s . 75*
G raz, U n iv e r s i t ä t s b i b l i o t h e k I I , 4 8 2 , f . 1 7 3 r .
P o r . o p i s y kodeksów : G ,i;,R ,L , z a m ie s z c z o n e w n i n i e j s z e j p r a c y . A l b e r t u s ü a g n u a . M e te o ra . V o l. IV s . 6 9 7 .
49
Rozważmy zatem wyżej postawione hipotezy. Autorstwo Mikołaja z Da
maszku, żyjącego w I w. przed Chrystusem, jest z góry wykluczone zważywszy, że w "Quaestiones" mamy cały szereg wzmianek na temat zwyczajów Maurów” , cytaty z "Liber ad Almansorem" znanego leka-rza i alchemika arabskiego - Razesa, zmarłego w latach 923-32 33 i wreszcie wyraźne ślady znajomości komentarza Awerroesa żyjącego w latach 1126-98, do "Metafizyki" Arystotelesa^. Ten ostatni
szczegół ma dla naszych rozważań dośó duże znaczenie, dlatego dot^
rze będzie zacytować odpowiednie teksty:
"Quaestiones",f.178ra "Commentarium Averrola in XII Metaphlslcorum". T.c.18. Yene- tiis 1483 /Inc. BJ 2103/
"Et dixit ad hoc sapiens, quod hoc hoc quidam na tura fu
it et ponebat tale regens secun
dum actionem intelligentiam agentem, quae ab Aristotele in ultimo Primae Philosophiae constituitur habere compara
tionem ad animas nostras se
cundum influentiam eorum, quae apprehenduntur ab eis. Et in rebus materialibus influit de hiis, quae participant secun
dum quod habiliora sunt ad su
scipiendum; et illa amministrat in dando formas in mundo infe
riori, primo principio existen
te auctore illius dationis/. . J".
"Unde quidam dicunt, quod om
nes formae substantiales fiunt a forma abstracta extrinseca, quae dicitur a quibusdam dator formarum, et dicunt quod his est intelligentia agens /•••/
Una autem istarum opinionum est quod agens creat formam et po
nit eam in materia. Et istorum quidam dicunt, quod illud agens non est in materia omnino et
▼ocant ipsum dator formarum:
et Avicenna est de illis/.../".
Zacytowane wyżej fragmenty tekstu "Quaestiones" i "Komentarza"
są dowodem awerroistycznych wpływów na wydany przez nas traktat Treść cytowanej wyżej partii "Quaestiones" wiąże się z
komenta-32 Q u a e s tio n e s f f . 1 7 5 v a , 178*®, 179T a . 35 P a tr » Q u a e s tio n e s f f . 177” , 177t1>, 176T a .
34 Por. K u r d z i a ł e k . Gilbert Anglik; t e n ż e . A p r o p o s
rscherches. d e s
rzem Awerroesa do XII księgi "Metafizyki" Arystotelesa* Autor
"Quaestiones" zgodnie z Awerroesem stwierdza, że Arystoteles wpro
wadza w ostatniej księdze "Metafizyki" - "intelligentiam agentem".
Pozornie wydawałoby się, że fakt tej zależności "Quaestiones" od
"Komentarza" jest zdecydowanym argumentem potwierdzającym hipote
zę Gilberta Anglika i Wincentego z Beauvais, którzy widzieli w A- werroesie autora interesującego nas traktatu. Tak jednak nie jest.
Siady Awerroesa w "Quaestiones" wykluczają wprawdzie zdecydowanie hipotezę pierwszą, mówiącą o autorstwie i.dkołaja z Damaszku, ale nie potwierdzają też hipotezy drugiej - dostrzegającej autora
"quaestiones" w Amerroesie. Jeżeli bowiem dokładniej przeanalizu
jemy podane wyżej teksty "Quaestiones" i "Komentarza", biorąc pod uwagę kontekst, w jakim występują, to okaże się, że sposób oraz zakres działania owej "Inteligencji", opisane przez rzekomego Mikołaja, nie zgadzają się z odnośnymi poglądami Awerroesa, który w tym samym ustępie wspomnianego dzieła pisze: "Tertia autem opi
nio est Aristotelis; et est quod agens non facit nisi compositum ex materia et forma et hoc fit movendo materiam et transmutando eam donec exeat de ea illud, quod est de potentia" . Wynikałoby 35 z tego, że zwrot: "Et dixit ad hoc sapiens./.../" nie odnosi się do Awerroesa, lecz do kogoś innego, może do Awicenny? To bowiem, co w "Quaestiones" czytamy o roli i sposobie działania owego "a- gens", zgadza się w ogólnych zarysach z referowaną przez Awerroe
sa opinią Awicenny. Brak wprawdzie w tekście naszego traktatu wyrażenia "dator formarum", lecz jest to brak czysto formalny, dotyczący tylko samego brzmienia, a nie sensu bo autor "Quaestio
nes" zna ten zwrot i posługuje się nim gdzie indziej^ . Mimo róż
nicy istniejącej w poglądach Awerroesa i autora "Quaestiones" na temat sposobu i zakresu działania owej "inteligencji", sam fakt wpływu "Komentarza" Awerroesa na wydawany przez nas traktat, do
dając do tego liczne arabizmy, jakie tam występują^, był być mo
że powodem, że niektórzy średniowieczni uczeni, jak wspominany już Gilbert Anglik szy Wincenty z Beauvais, uznali "Quaestiones Nico
lai Peripatetici" za dzieło Filozofa z Kordowy. Hipoteza
powyż-^ Commentarium A v e r r o i s . T .c .1 8 - p o r . K u r d z i a ł e k . G i l b e r t An
g l i k s . 64.
36 Q u a e stio n e s f f . 1 7 7 v a , 179r b .
^ i'zniank i o T o le d o , S a ra c en a ch , -aurach - Q u a e stio n e s f f . 173V , 175 , 175v b , -n e ra , 1 7 9 ^ 17 9 ™ .
51
sza napotyka jednak poważne trudności* 0 pierwszej z nich mówiliś
my wyżej, wskazując na różnice występujące w interpretacji omawia
nego fragmentu tekstu, dokonanej przez autora "Quaestiones" i przez Awerroesa. Poważnym argumentem, przemawiającym przeciwko hipotezie Gilberta Anglika i V/incentego z Beauvais jest również fakt, że mimo dość szczegółowej lektury dzieł Awerroesa nie spotkano w nich żad
nych śladów "cuaestiones". Stwierdzono poza tym przy tej okazji, że spośród wielu problemów rozważanych w "quaestiones" Komentator omawia jedynie kilka, ale robi to w inny zupełnie sposób niż au
tor wydawanego przez nas traktatu. Porównajmy chociażby opisy ta
kich zjawisk jak tęcza czy trzęsienie ziemi, opisy znajdujące się zarówno w "Quaestiones"^®, jak i w dziełach Awerroesa^. Aby wywód nasz stał się bardziej przekonujący, przytoczymy kilka tekstów wskazujących na różnice w ujmowaniu zjawiska tęczy przez Awerroe
sa i autora "Quaestiones". Spróbujemy znaleźć u tych autorów od
powiedź na trzy zasadnicze w tym względzie pytania: