Hipotezy

Kiedy badacz sformułuje problemy badawcze, na które w toku badań będzie chciał znaleźć odpowiedzi, kolejny krok stanowi sformułowanie hipotez. ,,Są one świadomie przyjętymi przypuszczeniami czy założeniami, wymagającymi jednak potwierdzenia lub odrzucenia na podstawie przeprowadzonych badań”³⁴. ,,Hipoteza jest zdaniem wyprowadzonym z teorii, które odnosi się do warunków empirycznych, pozwalających na zweryfikowanie teorii”³⁵. Aby hipoteza była poprawnie sformułowana, powinna spełniać następujące warunki:

− być weryfikowalna,

− wyrażać związek pomiędzy zmiennymi dającymi się zbadać,

− być przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym, znajdującym poparcie w dorobku naukowym,

− być wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza,

− stanowić twierdzenia wyrażone w sposób jednoznaczny i możliwie uszczegółowiony³⁶.

Hipotezy pozwalają badaczowi skonkretyzować ustalone problemy badawcze. ,,Dzięki hipotezom roboczym badacz (…) widzi problem jaśniej i wyraźniej, co umożliwia tym samym właściwy dobór metod i technik badawczych”³⁷. Jednak nie wszystkie problemy badawcze wymagają formułowania hipotez. Ważne są one w przypadku problemów zależnościowych, bowiem przewidywania co do związków pomiędzy zjawiskami, o które pyta problem można uzasadnić teoretycznie opierając się na istniejącej wiedzy o tych zjawiskach. Natomiast nie ma potrzeby formułowania hipotez, gdy problem badawczy dotyczy jedynie opisu badanych faktów czy zjawisk³⁸.

W związku z tym sformułowano hipotezy jedynie do problemów zależnościowych.

34 M. Łobocki, Metody i techniki...dz. cyt., s. 27.

35 K. Rubacha, Metodologia badań....dz. cyt., s. 99.

36 M. Łobocki, Metody i techniki...dz. cyt., s. 27.

37 Tamże, s. 74-75.

38 Tamże, s. 74-75.

Uzasadnienie postawionych poniżej hipotez stanowi pogłębiona analiza literatury przedmiotu oraz obserwacja edukacyjnej rzeczywistości.

Do problemu głównego nr 2 została postawiona następująca hipoteza główna:

Pozytywne nastawienie nauczycieli ogólnodostępnych szkół wiejskich do edukacji inkluzyjnej uwarunkowane jest wysokimi kwalifikacjami, bogatym doświadczeniem z niepełnosprawnością, stażem pracy, stopniem awansu zawodowego oraz miejscem zamieszkania.

Na pozytywne nastawienie do edukacji inkluzyjnej składa się wiele czynników wśród, których szczególną uwagę w literaturze przedmiotu zwraca się na kwalifikacje nauczycieli.

Ze względu na rozwój społeczny i zwiększoną świadomość, dotyczącą procesu inkluzji zdaniem Anny Gajdzicy, ,,od nauczycieli oczekuje się twórczej aktywności bowiem tylko nauczyciel, który charakteryzuje się twórczą postawą, poczuciem autonomii i chęcią do wprowadzania zmian i innowacji, jest w stanie sprostać oczekiwaniom społecznym i zmieniającym się wymogom odnośnie do posiadanych kompetencji"³⁹. Dlatego od współczesnego nauczyciela oczekuje się ciągłego doskonalenia się i poszerzania swoich kwalifikacji w zakresie wiedzy, metod pracy i środków dydaktycznych. Szczególny podmiot, jakim jest uczeń z niepełnosprawnością, wyznacza wyjątkową potrzebę poczucia odpowiedzialności za odpowiednie przygotowanie dziecka, pozwalające na późniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie o dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Taka sytuacja wymusza na współczesnym nauczycielu rozwijanie nie tylko umiejętności instrumentalnych, ale także rozwijanie swoich cech osobowych niezbędnych w pracy z uczniem niepełnosprawnym. W opinii Iwony Chrzanowskiej, wysokie kwalifikacje merytoryczne obejmujące wiedzę, metody pracy z uczniem, wyższe wykształcenie wyposażające w wiedzę pedagogiczną niezbędną w diagnozowaniu potrzeb ucznia, dostosowanie zadań i form pracy, programów indywidualnych oraz szereg zmiennych osobowych, zwiększają pozytywne nastawienie do edukacji uczniów niepełnosprawnych⁴⁰. Kolejnym istotnym elementem jest konieczność ustawicznego poszukiwania nowych rozwiązań, otwartość na innowacje oraz wdrażanie w życie nabytej wiedzy i umiejętności.

Zgromadzony przez nauczyciela potencjał pozwoli mu na sprawne, celowe i efektywne wspomaganie ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz podjęcie pracy z uczniem

39 A. Gajdzica, Kompetencje nauczyciela we współczesnej szkole, [w:] Z. Gajdzica, J. Rottermund, A. Klinik (red.), Uczeń niepełnosprawny i jego nauczyciel w przestrzeni szkoły, Wyd. Impuls, Kraków 2008, s. 20.

40 I. Chrzanowska, Problem edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością. Regionalna specyfika czy ogólnopolska tendencja, Wyd. Impuls, Kraków2010, s.149.

niepełnosprawnym bez zbędnych obaw o niemożność sprostania stawianym wymaganiom.

Kolejny czynnik stanowi doświadczenie nauczycieli z niepełnosprawnością. Literatura przedmiotu wskazuje, że ,,wraz ze wzrostem liczby kontaktów z dziećmi niepełnosprawnymi rośnie pozytywne nastawienie nauczycieli do integracji”⁴¹. Zenon Gajdzica wskazuje natomiast na istotny związek między deklaracjami przez nauczycieli kontaktów z uczniem niepełnosprawnym a poczuciem ich kompetencji do pracy z tym uczniem⁴². Do podobnych wniosków dochodzi także Danuta Al-Khamisy badająca nauczycieli przedszkoli pracujących z dziećmi niepełnosprawnymi. Zdaniem wymienionej autorki, brak kontaktu, a więc brak treningu bycia z innością może rodzić obawy⁴³.

Innym czynnikiem związanym z nastawieniem do edukacji inkluzyjnej jest staż pracy oraz stopień awansu zawodowego. Obecne w literaturze badania pokazują zróżnicowanie w tym zakresie. Nauczyciele ,,młodzi stażem" są chłonni nowości, zmian i poszukiwań.

Niepełnosprawność może stanowić dla nich wyzwanie, z którym chcą się zmierzyć.

Natomiast na korzyść nauczycieli z długim stażem pracy przemawia doświadczenie poparte wieloletnią praktyką zawodową. Jednak w tej grupie częściej pojawia się wypalenie zawodowe, które nie sprzyja podejmowaniu wyzwań. Bynajmniej nie można jednoznacznie stwierdzić, że wieloletnia praca w szkole nie sprzyja pozytywnemu nastawieniu do edukacji inkluzyjnej, jak i nie można kategorycznie stwierdzić, że nauczyciele z krótkim stażem są chętni do podjęcia pracy w warunkach edukacji włączającej. Stopień awansu zawodowego, będący połączeniem stażu pracy, doświadczenia i wiedzy również nie określa jednoznacznie nastawienia do edukacji inkluzyjnej⁴⁴. Toteż zasadnym wydaje się zbadanie tegoż związku zależności w odniesieniu do nauczycieli szkół wiejskich.

Miejsce zamieszania jest również istotnym czynnikiem związanym z nastawieniem do edukacji inkluzyjnej. Warunki pracy nauczycieli mieszkających na wsi, gdzie dostęp do diagnozy, rehabilitacji i współpracy ze specjalistami jest ograniczony ze względu na duże odległości od ośrodków specjalistycznych, a baza lokalowa placówek szkolnych jest na

41 A. Twardowski, Dylematy integracyjnego kształcenia dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością, [w:]

Z. Janiszewska-Nieścioruk (red.), Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, Wyd. Impuls, Kraków 2009, s. 22.

42 Z. Gajdzica, Opinie nauczycieli szkół ogólnodostępnych na temat edukacji włączającej uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym w kontekście toczącej się reformy kształcenia specjalnego, [w:] Z. Gajdzica (red.), Uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej, Oficyna Wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2011, s. 72.

43 Na podstawie literatury: D. Al- Khamisy, Edukacja przedszkolna...dz. cyt., s. 258.

44 Na podstawie literatury: M. Chodkowska, Z. Kazanowski, Socjopedagogiczne konteksty postaw nauczycieli wobec edukacji integracyjnej, Wyd. UMCS, Lublin 2007; D. Al-Khamisy, Edukacja przedszkolna a integracja społeczna, Wyd. Żak, Warszawa, 2006.

znacznie niższym poziomie niż w miastach, są w trudniejsze w porównaniu z ich kolegami i koleżankami pracującymi w miastach. Nauczyciele z dużych miast dysponują nie tylko lepszą bazą lokalową placówek edukacyjnych, ale również ich wyposażeniem. Dostęp do placówek specjalistycznych, rehabilitacyjnych i diagnozy jest szybszy i znacznie łatwiejszy niż na wsi⁴⁵. Ponadto mają oni więcej możliwości konsultowania swoich problemów w ośrodkach metodycznych. Znacznie szybszy i łatwiejszy jest też dostęp do poradni psychologiczno-pedagogicznej, w której mogą zasięgać porad i konsultacji w razie problemów czy wątpliwości. Kolejnym czynnikiem są uwarunkowania środowiskowe związane z lokalizacją szkoły. Nauczyciel w małej społeczności lokalnej, jaką jest wieś to najczęściej osoba znana, związana często więzami sąsiedzkimi bądź towarzyskimi z lokalną społecznością. Fakt ten może stanowić obawę o niemożność sprostania stawianym wymaganiom i utratę zaufania w oczach lokalnej społeczności. Miasto stwarza również więcej możliwości kontaktów z osobami niepełnosprawnymi, co może sprzyjać pozytywnemu nastawieniu i braku lęku przed niepełnosprawnością. Duże miasto jako większe skupisko stwarzać powinno więcej takich sytuacji⁴⁶. Możliwości własnego rozwoju i podnoszenia kwalifikacji są również dużo łatwiejsze dla nauczycieli, mieszkających w miastach, w porównaniu z tą samą grupą zamieszkałą na wsi.

W związku z powyższym do problemów szczegółowych niniejszej pracy sformułowano następujące hipotezy szczegółowe:

1. Wysokie kwalifikacje nauczycieli warunkują pozytywne nastawienie do edukacji inkluzyjnej.

2. Bogate doświadczenie i kontakty nauczycieli z niepełnosprawnością sprzyjają pozytywnemu nastawieniu do edukacji inkluzyjnej.

3. Im dłuższy staż pracy nauczycieli, tym bardziej pozytywne nastawienie do edukacji inkluzyjnej.

4. Im wyższy stopień awansu zawodowego nauczycieli, tym bardziej pozytywne nastawienie do edukacji inkluzyjnej.

5. Im większe miasto, tym bardziej pozytywne nastawienie nauczycieli do edukacji inkluzyjnej.

45 Na podstawie literatury: I. Chrzanoawska, Zaniedbane obszary edukacji ...dz. cyt., s. 119-121.

46 Na podstawie literatury: D. Al- Khamisy, Edukacja przedszkolna...dz. cyt., s. 260.