Istota badań ilościowych i jakościowych

W metodologii nauk społecznych wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje badań:

diagnostyczne i weryfikacyjne. „Celem badań diagnostycznych jest poszukiwanie, ustalanie istotnych cech czy zasad funkcjonowania badanego kontekstu wycinka rzeczywistości, będącego głównym przedmiotem rozważań. Celem badań weryfikacyjnych jest sprawdzenie empiryczne, kontrola prawidłowości jednego bądź też całego zespołu ogólnych twierdzeń o związkach między pewnymi, ogólnie zdefiniowanymi klasami zjawisk”⁶. „W praktyce badawczej wymienione podejścia w czystej postaci występują rzadko. Najczęściej badania diagnostyczne zawierają elementy badań weryfikacyjnych, a badania weryfikacyjne elementy diagnozy”⁷.

Prowadzone badania będą miały charakter eksploracyjno-diagnostyczny. Zdaniem Alberta Maszke „w odniesieniu do zjawisk i zdarzeń pedagogicznych celem diagnozy jest rozpoznanie i opisanie procesów edukacyjnych w aspekcie ich właściwej realizacji, a także poznanie trudności i uwarunkowań wpływających na proces kształcenia i wychowania”⁸.

„Dzięki badaniom diagnostycznym system edukacyjny, a w jego obrębie poszczególne typy szkół i placówki oświatowo-wychowawcze, uzyskują orientację dotyczącą

6 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, s. 191.

7 B. Żechowska , Wybrane metodologiczne wzory badań empirycznych w pedagogice, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1985, s. 11.

8 A.W. Maszke, Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 15-16.

funkcjonowania istniejącego systemu oświatowego i jego elementów składowych, dynamiki ich rozwoju, istniejącej struktury, realizowanych zadań, jakości pracy, przydatności systemu kształcenia”⁹.

Podjęte badania i analizy pozwolą na poznanie i możliwie pełny opis (w wyznaczonych granicach) zjawiska przygotowania ogólnodostępnej szkoły wiejskiej do pracy z uczniem z orzeczoną potrzebą kształcenia specjalnego oraz nastawienia nauczycieli szkół wiejskich do edukacji inkluzyjnej.

Przyjętą strategią badawczą jest połączenie metod jakościowych i ilościowych, zgodnie z twierdzeniem, że ,,współcześnie coraz częściej przypisuje się badaniom jakościowym i ilościowym w pedagogice charakter komplementarny”¹⁰. Podążając drogą badań ilościowych badacz podporządkowuje się metodologii, opartej na założeniach filozofii pozytywistycznej, która zakłada istnienie obiektywnego świata i możliwość poznania go za pomocą precyzyjnie skonstruowanych narzędzi. Badając obiekty, poszukuje się między nimi zależności przyczynowo-skutkowych, by po ich odkryciu móc skuteczniej oddziaływać na rzeczywistość społeczną¹¹. Zdaniem Krzysztofa Rubachy badania ilościowe:

− „dostarczają danych i wyników w postaci liczb,

− pozwalają formułować ogólne prawidłowości odnoszące się do populacji,

− pozwalają budować i sprawdzać (weryfikować) twierdzenia teoretyczne (teorie) i prawa naukowe,

− przynoszą wiedzę o prawidłowościach regulujących procesy edukacyjne w skali makro”¹².

Drugą, zastosowaną strategią są badania jakościowe. „Wspólnym elementem bodajże wszystkich orientacji jakościowych jest przekonanie – znajdujące wielorakie empiryczne potwierdzenia – że świat społeczny (a ten wymiar świata stanowi główny przedmiot zainteresowania nauk o wychowaniu) jest z jednej strony światem konstruowanym przez działania i wzajemne oddziaływania ludzi, a z drugiej, że konstrukcja ta jest obdarzona sensem i znaczeniem”¹³. Norman. K. Denzin i Yvonna. S. Lincoln uważają, że „badanie

9 S. Juszczyk, Badania jakościowe w naukach społecznych szkice metodologiczne, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 42.

10 M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków 2011, s. 21.

11 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. Akademickie ,,Żak”, Warszawa 2010.

12 K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa 2012, s. 20.

13 D. Urbaniak-Zając, J. Piekarski, Badania jakościowe – uwagi wprowadzające, [w:] D. Urbaniak-Zając, J. Piekarski (red.), Jakościowe orientacje w badaniach pedagogicznych. Studia i materiały, Wyd.

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 22.

jakościowe jest usytuowaną aktywnością, która umieszcza badacza w świecie. Składa się z zespołów interpretatywnych, materialnych praktyk, które czynią świat widzialnym.(...) Oznacza to, że badacze jakościowi badają rzeczy w ich naturalnym środowisku, próbując nadać sens lub interpretować zjawiska, używając terminów, którymi posługują się badani ludzie. Badania jakościowe obejmują studia nad wykorzystaniem i gromadzeniem różnych materiałów empirycznych – studiów przypadku, osobistego doświadczenia, introspekcji, biografii, wywiadów, wytworów kulturowych, kulturowych tekstów i produktów, materiałów pochodzących z obserwacji, materiałów historycznych, materiałów wywodzących się z interakcji, tekstów wizualnych, materiałów, które opisują codzienność i trudne momenty w życiu jednostek. Zgodnie z tym badacze jakościowi stosują wiele wzajemnie powiązanych praktyk w nadziei, że uda im się dzięki temu lepiej zrozumieć ich przedmiot badania”¹⁴.

Zdaniem Krzysztofa Koneckiego badania jakościowe „są drogą naukowej i intersubiektywnej empatii”¹⁵, która pozwala dotrzeć do znaczenia doświadczeń indywidualnych i grupowych tzw. świata zewnętrznego.

Charakteryzując badania jakościowe P. Marying podaje następujące postulaty teorii jakościowego myślenia:

,,- Przedmiotem humanistycznych badań naukowych są zawsze ludzie, podmioty.

Podmioty, których dotyczą problemy badawcze, muszą być punktem wyjścia i celem badania.

− Na początku każdej analizy musi znajdować się dokładny opis (deskrypcja) obszaru przedmiotowego.

− Przedmiot badań humanistycznych nie pojawia się ( przed badaczem) jako całkowicie otwarty – musi być zawsze odtwarzany przez interpretacje.

− Uogólnienia wyników badań humanistycznych nie uzyskuje się automatycznie poprzez postrzeganie określonego postępowania, dochodzi się do niego stopniowo poprzez analizę pojedynczych przypadków”¹⁶.

Zgodnie z przyjętymi założeniami badań jakościowych prowadzone przeze mnie badania z zastosowaniem metody studium przypadku realizowane były w naturalnym środowisku. Badacz był bezpośrednio zaangażowany w kontakt z badaną rzeczywistością i

14 N. K. Denzin, Y. S. Lincoln, Wprowadzenie dziedzina i praktyka badań jakościowych, [w:] N. K. Denzin, Y. S. Lincoln ( red.), Metody badań jakościowych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009, t.1, s. 23.

15 Podaję za: Juszczyk S., Badania jakościowe w naukach społecznych szkice metodologiczne, Wyd.

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 51.

16 D. Urbaniak-Zając, J. Piekarski, Badania jakościowe...dz. cyt., s. 16.

osobami badanymi.

Każda z wymienionych strategii badań pokazuje inny obraz procesów edukacyjnych.

Strategia ilościowa przedstawia obraz ogólnych prawidłowości, natomiast strategia jakościowa ukazuje obraz indywidualnych doświadczeń osób badanych i zjawisk edukacyjnych, zachodzących w konkretnym miejscu i kontekście. Dlatego z uwagi na cel badań można wykorzystywać obie strategie badań jednocześnie, ponieważ oba typy badań wzajemnie się uzupełniają i wzbogacają¹⁷. Popularność połączenia obu strategii wynika z nieustannego rozwoju i zmian zachodzących w metodologii. Stosowanie metod mieszanych stanowi kolejny krok naprzód, gdyż wykorzystuje atuty obu strategii jednocześnie¹⁸. Ponadto w badaniach nauk społecznych podejmuje się złożone problemy, dla których samo ujęcie jakościowe lub ilościowe może okazać się niewystarczającym. Połączenie obu strategii zapewnia natomiast ogląd problemu z innych perspektyw. W literaturze przedmiotu, autorzy powołując się na Urie Bronfenbrennera i Jerome S. Brunera stwierdzają, że nie da się sprowadzić edukacji tylko do związków i zależności. Jest ona bowiem zatopiona w świecie kultury i wymaga społeczno-kulturowych interpretacji¹⁹. Dlatego podczas badania przygotowania ogólnodostępnej szkoły wiejskiej do pracy z uczniem z orzeczoną potrzebą kształcenia specjalnego zasadnym wydaje się być zastosowanie obu strategii badań. Strategia ilościowa będzie pomocna w uzyskaniu wiedzy o prawidłowościach, regulujących procesy edukacyjne w ogólnodostępnej szkole wiejskiej, dotyczące edukacji ucznia z orzeczoną potrzebą kształcenia specjalnego, natomiast strategia jakościowa zostanie wykorzystana do deskrypcji odnoszących się do jednostkowych miejsc, indywidualnych doświadczeń edukacyjnych poszczególnych osób. Uzupełnienie badań ilościowych badaniami jakościowymi pozwoli na poszerzoną analizę zjawiska przygotowania ogólnodostępnej szkoły wiejskiej do pracy z uczniem z orzeczoną potrzebą kształcenia specjalnego z uwzględnieniem kontekstu społecznego i kulturowego. Wiodąca będzie tu strategia ilościowa z użyciem metody sondażu diagnostycznego. Badania ilościowe zostaną zaś uzupełnione strategią jakościową z użyciem metody studium przypadku. Będą one stanowiły egzemplifikację badań ilościowych, zastosowaną w celu ukazania pogłębionego obrazu rzeczywistości edukacyjnej szkoły wiejskiej.

17 Tamże.

18 J. W. Creswell, Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane, Wyd.

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

19 M. Chodkowska, Socjopedagogika specjalna - założenia i kierunki badań, [w:] M. Chodkowska (red.), Interdyscyplinarność w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej, Wyd. UMCS, Lublin 1999, s. 31.

Przyjęcie założenia o komplementarności badań jakościowych i ilościowych wobec siebie pozwala przyjąć tezę, iż ,,możliwe jest poznawanie rzeczywistości społecznej na różne sposoby. Obydwie mają wady i zalety, jednak zastosowanie każdej z nich pozwala na dostrzeżenie innych aspektów badanego zjawiska i mimo ich odmienności, obydwie przyczyniają się do poszerzenia naszej wiedzy pedagogicznej''²⁰. Nie stanowią one w pracy jednak triangulujących się zbiorów procedur badawczych, nie służą zatem triangulacji danych²¹ w ujęciu międzyparadygmatycznym. Niemniej jednak podjęto triangulacje danych i ich źródeł w obrębie jednej strategii. Dokładniej zostało to scharakteryzowane w rozdziale 7.