celem kolejnego etapu badań było poznanie opinii kluczowych eksper-tów na temat możliwości branżowego rozwoju północnej części województwa lubuskiego, a także identyfikacja barier oraz czynników intensywnego roz-woju gospodarczego. w badaniach uczestniczyło 50 ekspertów reprezentują-cych sektor nauki, instytucje otoczenia biznesu, sektor prywatny oraz samo-rządowy. ekspertów do badania dobierano w sposób celowy; tylko taki dobór gwarantował poznanie opinii osób posiadających odpowiedni poziom wie-dzy na temat badanych zjawisk i procesów. Badania eksperckie z wykorzy-staniem techniki ankiety pocztowej, wysyłanej drogą elektroniczną i wypeł-nianej samodzielnie przez respondenta, zrealizowano w kwietniu 2011 roku.
według ekspertów biorących udział w badaniach branże o największych możliwościach rozwoju w północnej części województwa lubuskiego w per-spektywie do 2030 roku to przede wszystkim: produkcja dla przemysłu elek-trotechnicznego, produkcja papieru i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna. szczegółowe odpowiedzi ekspertów przedsta-wiono na rysunku 2.
na rozwój wskazanych przez ekspertów branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki związane bezpośrednio lub pośrednio z położeniem geogra-ficznym tej części województwa lubuskiego, czyli położenie blisko granicy (71%
odpowiedzi), oraz kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje (76% odpowiedzi), w dalszej kolejności – niskie koszty siły roboczej (57% odpo-wiedzi). A czynniki takie, jak: dostęp do najnowszych rozwiązań i wiedzy
wspie-rającej innowacyjność przedsiębiorstw oraz rozwój bazy edukacyjnej i badaw-czej, będą miały zdecydowanie mniejszy wpływ na rozwój wskazanych branż.
większe znaczenie będą miały zatem czynniki zewnętrzne, a mniejsze znaczenie i szanse związane z rozwojem poszczególnych branż eksperci przypisują rozwo-jowi zaplecza edukacyjno-badawczego w tej części województwa.
83% produkcja papieru i wyrobów papierniczych produkcja drewna i wyrobów z drewna transport i logistyka budownictwo handel produkcja dla przemysłu maszynowego produkcja wyrob w z gumy i tworzyw sztucznych
natomiast do czynników stanowiących przeszkodę w intensywnym rozwo-ju wskazanych branż eksperci zaliczyli przede wszystkim czynniki związane z ograniczonymi możliwościami rozwoju w tej części województwa zaplecza badawczo-naukowego mogącego wspierać innowacyjność, a przez to rozwój wiodących dla regionu branż. na pierwszym miejscu z największym odsetkiem odpowiedzi znalazły się również ograniczenia finansowe, które będą stanowi-ły przeszkodę we wdrażaniu nowych technologii. Ograniczone środki finanso-we na nofinanso-we technologie w połączeniu ze słabością bądź nafinanso-wet brakiem odpo-wiedniego potencjału naukowo-badawczego będą w znacznym stopniu ograni-czać możliwości rozwojowe obecnych w regionie branż. ważnym czynnikiem w opinii ekspertów są również uwarunkowania prawne, które mogą skutecznie zmniejszać zainteresowanie inwestowaniem w rozwój branż wskazanych przez
ekspertów lub spowalniać rozwój zarówno wskazanych przez ekspertów branż, jak i w ogóle całej działalności gospodarczej w regionie.
kolejna ocena dokonywana przez ekspertów dotyczyła wskazania branż o największych możliwościach przyciągania do regionu inwestorów oraz wskazania branż posiadających potencjał do kreowania innowacji w regionie.
szanse na przyciągnięcie do regionu nowych inwestorów mają, według ekspertów, przede wszystkim takie branże, jak: produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego (83% odpowiedzi), handel (75%) oraz produkcja drew-na i wyrobów z drewdrew-na (70%). szczegółowy rozkład odpowiedzi drew-na to pyta-nie przedstawiono na rysunku 3.
83% produkcja wyrob w z gumy i tworzyw
sztucznych usługi turystyczne budownictwo
ó
rysunek 3. Ocena możliwości przyciagania inwestorów do regionu w ramach analizowanych branż
Źródło: opracowanie własne.
natomiast możliwość rozwoju w regionie branż mogących w przyszło-ści budować potencjał innowacyjny regionu została przez ekspertów biorą-cych udział w badaniach oceniona krytycznie. według ich opinii szanse na działania innowacyjne mają jedynie dwie branże obecnie reprezentowane w regionie: produkcja papieru i wyrobów papierniczych oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego, i to w dłuższej perspektywie czasu. nie została zidentyfikowana żadna obecnie rozwijająca się w regionie branża, która już dziś dawałaby potencjał do tworzenia innowacji.
Dodatkowo eksperci nisko ocenili możliwości pozyskiwania w regionie wiedzy stymulującej rozwój. według nich wiedza – innowacyjne pomysły oraz rozwiązania – będzie przede wszystkim pozyskiwana za granicą (81%
odpowiedzi), może to być na przykład wiedza nabywana w wyniku podejmo-wanych wspólnych inicjatyw międzynarodowych, transfer technologii z firm macierzystych, których siedziby znajdują się poza granicami naszego kraju, lub poprostu zakup technologii czy innowacyjnych rozwiazań.
eksperci uczestniczący w badaniach widzą również możliwości tworze-nia tego typu rozwiązań w wyniku współpracy firm w ramach tworzonych bądź już istniejacych klastrów (71% odpowiedzi). Dopiero na trzecim miejscu znalzła się odpowiedź wskzująca, że wiedza tego typu mogłaby powstawać w wyniku współpracy przedsiębiorstw z sektorem nauki (52% odpowiedzi).
wiedza mogąca w znacznym stopniu podnosić konkurencyjność firm może również pochodzić z uczelni, ale tych, które znajdują się poza granica-mi województwa lubuskiego, będą to przede wszystkim uczelnie ogólnopol-skie (62% odpowiedzi), ewentualnie uczelnie mające swoje siedziby w wo-jewództwach ościennych (48% odpowiedzi), a nawet uczelnie znajdujące się poza granicami naszego kraju (52% odpowiedzi). wyniki tego etapu badań przedstawiono na kolejnym rysunku.
rysunek 4. Źródła wiedzy podnoszącej konkurencyjność przedsiębiorstw na lo-kalnym rynku
Źródło: opracowanie własne.
z analizy odpowiedzi ekspertów biorących udział w badaniach wyłania się niezbyt korzystny obraz możliwości rozwojowych północnej części Lu-buskiego. Położenie geograficzne województwa, z jednej strony korzystne ze względu na przygraniczny charakter, przy niewielkich identyfikowanych przez ekspertów możliwościach rozwoju szczególnie w obszarze innowacyj-nych rozwiązań dla przemysłu, oraz w związku z bliskim sąsiedztwem regio-nów znacznie silniejszych, takich jak: województwo wielkopolskie czy dol-nośląskie, może dodatkowo utrudniać jego dynamiczny rozwój.
Brak silnych ośrodków akademickich o tradycjach akademickich zwią-zanych z naukami technicznymi jest kolejnym czynnikiem znacznie ograni-czającym możliwości rozwoju tej części województwa. Lokalny samorząd, dostrzegając te ograniczone możliwości rozwoju, podejmuje obecnie dzia-łania aktywizujące rozwój inicjatyw klastrowych oraz powstawanie parków technologicznych w tej części województwa. z inicjatywy bądź przy współ-udziale samorządu w 2012 roku na terenie Gorzowa wielkopolskiego utwo-rzono klaster edukacji zawodowej oraz podjęto wspólnie z działającym od 2008 roku Lubuskim klastrem Metalowym, zakładem utylizacji Odpadów oraz Państwową wyższą szkołą zawodową w Gorzowie wielkopolskim działania zmierzające do utworzenia na terenie bezpośrednio przylegającym do miasta parku technologicznego ukierunkowanego na rozwój w zakresie ochrony środowiska. Działania te wydają się jednak mocno spóźnione.
Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Polską Agencję Przedsiębior-czości w ramach projektu „Benchmarking klastrów w Polsce”, głównym pro-blemem w funkcjonowaniu klastrów są trudności finansowe10. klastry uczest-niczące w badaniach nie dysponowały wystarczającymi zasobami finansowy-mi i infrastrukturalnyfinansowy-mi, które umożliwiałyby im skuteczną realizację zadań.
Ograniczone zasoby to poważny problem utrudniający dalszy rozwój klastrów.
Podobna sytuacja dotyczy również klastrów prowadzących działalność na te-renie województwa lubuskiego. Działający od 2007 roku w Gorzowie wielko-polskim klaster metalowy znajduje się nadal w fazie embrionalnej, inicjatywy podejmowane przez klaster mają bardzo często charakter regionalny. klaster współpracuje co prawda z klastrami z sąsiadującej z województwem lubuskim Brandenburgii, ale nie są to działania o wysokim potencjale innowacyjności.
10 http://www.pi.gov.pl/PArPFiles/file/klastry/Benchmarking_klastrow/Benchmarking_
klastrow_w_Polsce_2010.pdf.
Wnioski
województwo lubuskie pod względem potencjału przemysłowego zali-cza się do regionów średnio zindustrializowanych. Przemysł skoncentrowa-ny jest głównie w dużych miastach: w Gorzowie wielkopolskim, zielonej Górze, Żarach, nowej soli, oraz w kostrzyńsko-słubickiej specjalnej stre-fie ekonomicznej. Przetwórstwo przemysłowe w województwie jest jedną z branż, które cechuje wyższy poziom koncentracji w porównaniu z obszarem referencyjnym (Polska) ze względu na wielkość przeciętnego zatrudnienia według sekcji PkD 2007.
niższy poziom koncentracji niż w kraju ogółem, a więc w konsekwen-cji możliwość wystąpienia trudności z zaspokojeniem regionalnego popytu, dotyczy następujących branż: górnictwo i wydobywanie (sekcja B), wytwa-rzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (sekcja D), informatyka i komu-nikacja (sekcja J), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (sekcja k) oraz działalność profesjonalna naukowa i techniczna (sekcja M).
według ekspertów biorących udział w badaniach największe perspekty-wy rozwoju w północnej części województwa mają następujące branże: pro-dukcja dla przemysłu elektrotechnicznego, propro-dukcja papieru i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna.
na rozwój branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki zwią-zane bezpośrednio bądź pośrednio z położeniem geograficznym tej części województwa lubuskiego, czyli położenie blisko granicy, oraz kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje, w dalszej kolejności – niskie koszty siły roboczej. w mniejszym stopniu rozwój branż będzie zale-żał od: dostępu do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyj-ność przedsiębiorstw czy też rozwoju bazy edukacyjnej i badawczej.
największe możliwości przyciągania inwestorów do regionu będą mia-ły w przyszłości również te same branże, które zostamia-ły zidentyfikowane jako kluczowe dla rozwoju tej części województwa. krytycznie zostały natomiast ocenione możliwości rozwoju w zakresie przyszłego potencjału innowacyjne-go większości ocenianych branż. szanse na działania innowacyjne mają tylko dwie branże: produkcja papieru i wyrobów papierniczych oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Pewne możliwości rozwoju ma również
pro-dukcja dla przemysłu farmaceutycznego, ale branża ta nie była wskazywa-na wśród branż mogących przyciągać inwestorów oraz branż o wskazywa-największych możliwościach rozwoju.
Źródłem wiedzy – dla innowacyjnych pomysłów oraz rozwiązań – będzie niestety przede wszystkim wiedza pozyskiwana za granicą.
czynniki, takie jak: wiedza, potencjał innowacyjny czy dostęp do naj-nowszych rozwiązań technologicznych, będą miały kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju klastrów. Obok odpowiednio dużej koncentracji przestrzen-nej przedsiębiorstw działających w ramach tych samych branż ważnym ele-mentem wpływającym na jakość i rozmach podejmowanych działań o cha-rakterze klastrowym mają również następujące czynniki11:
– systemowy charakter nie tylko branżowo, ale również społecznie za-korzenionych powiązań;
– kooperacja (coopetition), czyli jednoczesne konkurowanie i koopera-cja podmiotów gospodarczych;
– tradycje gospodarcze danej branży w regionie;
– dostęp do wyspecjalizowanej siły roboczej lub przynajmniej poten-cjał do jej kształcenia w branżach kluczowych dla regionu;
– znaczące zasoby kapitału społecznego, zorientowane na współpracę pomiędzy przedsiębiorcami, środowiskiem nauki oraz władzami pu-blicznymi.
Jak wynika z badań przedstawionych w ramach pracy, województwo lu-buskie, a przede wszystkim jego północna część, to region o małych trady-cjach akadmickich, w szczególności w zakresie szkolnictwa technicznego.
Brak silnych ośrodków akademickich, a w związku z tym brak odpowied-niego potencjału intelektualnego do tworzenia innowacyjnych rozwiązań, będzie bardzo mocno rzutował na rozwój tej części województwa. Dodatko-wym utrudnieniem wydają się zaprzepaszczone w zasadzie w skali całego kraju techniczne tradycje średniego szkolnictwa zawodowego.
11 http://www.mg.gov.pl/files/upload/11784/tekst1koncepcjaklastra.pdf.
Literatura
Benchmarking klastrów w Polsce – 2010, http://www.pi.gov.pl/PArPFiles/file/
klastry/Benchmarking_klastrow/Benchmarking_klastrow_w_Polsce_2010.pdf.
Beyene J., Moineddin r., methods for confidence interval estimation of a ratio Para-meter with application to location Quotients, BMc Medical research Methodo-logy 2005, 5.
capello r., Fratesi u., resmini L., globalization and regional growth in europe:
Past Trends and future scenarios, springer, new york 2011.
cheba k., The analysis of development trends of standard of living for medium-sized cities in Poland, econometrics, wyd. ue we wrocławiu, wrocław 2011.
Florida r., cities and the creative class, routledge, new york 2005.
khanna P., when cities rule the world, http://whatmatters.mckinseydigital.com/cities/
when-cities-rule-the-world (1.01.2011).
Maskell P., Towards a knowledge-based theory of the geographical cluster, industrial and corporate change, 2001, Vol. 10.
Pakulska t., Podatność innowacyjna Polski na napływ zagranicznego kapitału tech-nologicznie intensywnego, wyd. sGH, warszawa 2005.
Plawgo B., klastry jako potencjał rozwoju – województwo podlaskie, raport Funda-cji BFkk, Białystok 2010.
simmie J., innovative cities, spon Press, London 2001.
http://www.mg.gov.pl/files/upload/11784/tekst1koncepcjaklastra.pdf.
tHE ANALISIS OF tRENDS AND OPPORtuNItIES IN INDuStRY BRANCHES DEVELOPMENt IN LuBuSkIE VOIVODESHIP
Summary
reliable identification of key branches from the regions point of view is a multi-dimensional process. such studies can be performed either on the basis of statistical data with the use of quantitative methods as well as based on the primary data of a qualitative nature. For the analysis of available public statistics data the location quotient has been used. the main aim of the paper is to identify those branches of the regional economy with the greatest possible development potential for the northern part of Lubuskie voivodeship.
Translated by katarzyna cheba
nr 719 ekonoMiczne ProBLeMy usŁug nr 94 2012
małgorzaTa Dolińska
uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
WPłYW kLAStRÓW NA ROZWÓJ WIEDZY
I ZAStOSOWANIE INNOWACJI W PRZEDSIĘBIORStWACH
słowa kluczowe: proces innowacji, klaster, wiedza.
Wprowadzenie
Podstawą budowy gospodarki opartej na wiedzy są umiejętności i kom-petencje innowacyjne ludzi i organizacji, które w coraz większym stopniu zależą od współpracy realizowanej pomiędzy nimi w obszarze sieci, w tym w klastrach, zapewniających efektywny transfer, rozwój oraz praktyczne wy-korzystanie wiedzy w procesach innowacji zakończonych zastosowaniem i dyfuzją innowacji w gospodarce.
klaster to znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa współpracu-jących i konkuruwspółpracu-jących ze sobą przedsiębiorstw oraz powiązanych z nimi in-stytucji, które reprezentują dziedziny działalności wzajemnie się uzupełniające.
klastry obejmują również przedsiębiorstwa z branż wspierających, instytucje finansowe, badawczo-rozwojowe, laboratoria, a także firmy z branż pokrewnych1.
celem artykułu jest przedstawienie wpływu klastrów, zaliczanych do sieci innowacji, na rozwój wiedzy i zastosowanie innowacji w przedsiębiorstwach.
1 M.e. Porter, location, competition and economic Development: local clusters in a global economy, „economic Development Quartely” 2000, Vol. 14, no. 1, s.15–34.