w badaniach ankietowych przeprowadzonych (przez autorkę) na wybra-nej w sposób nielosowy, celowy próbie 64 przedsiębiorstw innowacyjnych z województwa lubelskiego, w 2009 roku, poddano analizie i ocenie współ-pracę badanych firm z partnerami w sieciach innowacji, w tym w klastrach.
w badaniach uwzględniono następujących partnerów, z którymi przedsię-biorstwa współpracowały w obszarze sieci: firmy tej samej i innej branży, jednostki naukowo-badawcze, uczelnie, instytucje transferu innowacji, wła-dze w regionie, lokalne, a także sieci innowacji, takie jak klastry i parki naukowo-technologiczne. wyniki badań pokazały, że tylko 95,3% badanych firm współpracowało z partnerami w obszarze sieci innowacji, w tym 51,6%
z nich współpracowało z partnerami w kraju oraz 43,8% z partnerami zarów-no w kraju, jak i za granicą.
większość, tj. 62,5% badanych firm, kooperowała w obrębie sieci innowa-cji z firmami tej samej branży w kraju, mniej, tj. 34,4% z nich, z firmami za zagranicą, natomiast z firmami innej branży w kraju współpracowało 40,6%
firm, a za granicą 15,6% z nich, z uczelniami – w kraju współpracowało 20,3%
badanych firm, z jednostkami B+r w kraju – 17,2% z nich, natomiast za granicą tylko 1,6% firm. Żadna z badanych firm nie podjęła współpracy z uczelnią zagraniczną. współpracę z przedstawicielami władz regionalnych, lokalnych – w kraju prowadziło 17,2% badanych firm, a poza jego granicami – 1,6% z nich. z instytucjami transferu technologii współpracowało w kraju 4,7% badanych firm, a za granicą 1,6% z nich. Średnia liczba partnerów, z którymi współpracowała jedna badana firma w obszarze sieci innowacji, wyniosła 10 (10,8).
tylko 7,8% badanych firm prowadziło współpracę na terenie klastrów (w kraju) oraz 6,3% firm współpracowało z parkami naukowo-technologicznymi.
Badane firmy prowadziły współpracę z partnerami na terenie następujących klastrów: klaster rozwoju Budownictwa na Lubelszczyźnie, Dolina Lotnicza, wielka synteza chemiczna, klaster restauratorów i Hotelarzy, wschodni kla-ster Doradczo-usługowy.
respondenci ocenili efektywność współpracy badanych firm z partnera-mi w sieciach innowacji przy uwzględnieniu kryterium wpływu sieci, w tym
klastrów na rozwój ich wiedzy i zastosowanie innowacji w ich działalności.
według nich dla badanych firm najbardziej efektywna była współpraca z fir-mami innej branży (18% ocen – efektywna; 6,8% ocen – mało efektywna, 0% ocen – nie jest efektywna). Gorzej została oceniona współpraca badanych firm z firmami z tej samej branży (13,4% ocen – współpraca efektywna, odpo-wiednio 8,7% ocen – mało efektywna, 1,3% – nie jest efektywna). współpra-ca realizowana przez firmy z jednostkami B+r została oceniona tylko przez 5,6% respondentów jako efektywna, przez 1,2% z nich jako mało efektywna oraz 0,6% z nich jako nieefektywna. najgorzej została oceniona współpraca firm z uczelniami (6,2% ocen – współpraca efektywna; 6,8% – mało efektyw-na; 0,6% – nieefektywna). natomiast współpraca prowadzona przez nieliczne firmy z klastrami i parkami naukowo-technologicznymi, jak również instytu-cjami transferu innowacji, przedstawicielami władz regionalnych oraz lokal-nych została oceniona jako mało efektywna. stąd wniosek, że badane przed-siębiorstwa zaczęły doceniać korzyści współpracy z partnerami w sieciach innowacji, ale tylko nieliczne z nich dostrzegły potrzebę i efekty współpracy z partnerami na terenie klastrów, które jeszcze jako nieliczne funkcjonują na obszarze województwa lubelskiego.
Wnioski
najważniejszymi celami, które starają się realizować przedsiębiorstwa funkcjonujące w obszarze sieci innowacji, w tym klastra, są: elastyczny do-stęp do nowych technologii, rozwiązań innowacyjnych i aktualnej wiedzy oraz korzystanie z nich, intensyfikacja współpracy z partnerami i klienta-mi, ochrona przed zewnętrzną konkurencją na rynkach innowacji, dostęp do nowych rynków i możliwości wejścia na nie, także do wiedzy i kompetencji innowacyjnych uczelni, zaplecza B+r, niższe koszty i krótszy czas dostępu do wyników badań i rozwoju, wyższa efektywność realizacji procesów inno-wacji, dostęp do wielu źródeł finansowania innoinno-wacji, ich elastyczne wyko-rzystanie w trakcie rozwoju i zastosowania innowacji w praktyce gospodar-czej. realizacja tych celów sprzyja wzrostowi wartości wiedzy i potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw, a jednocześnie efektywności zastosowania w ich działalności innowacji.
Literatura
Dilk ch., Gleich r., wald A., Motwani J., state and development of innovation ne-tworks, „Management Decision” 2008, Vol. 46, no. 5.
Dolińska M., innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, Pwe, warszawa 2010.
ibrahim s.e., Fallah M.H., reilly r.r., Do localized clusters influence creation of inventors, „creativity and innovation Management” 2006, Vol. 15, no. 4.
klastry w Polsce, www.klastry.pl.
kolarz M., rola klastrów we wzroście innowacyjności i konkurencyjności przedsię-biorstw, w: nowoczesność przemysłu i usług. nowe wyzwania i uwarunkowa-nia rozwoju przemysłu i usług, red. J. Pyka, towarzystwo naukowe Organizacji i kierownictwa w katowicach, katowice 2006.
Matusiak k.B., rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości – przesłanki, polityka i instytucje, instytut technologii eksploatacji – PiB, radom–Łódź 2006.
Morrison M., Mezentseff L., learning alliances – a new Dimension of strategic al-liances, „Management Decision” 1997, Vol. 35, no. 5.
Pahor M., Škerlavaj M., Dimowski V., evidence for the network Perspective on or-ganizational learning, „Journal of the American society for information scien-ce and technology” 2008, Vol. 59, no. 12.
Pittaway L., robertson M., Munir k., Denyer D., neely A., networking and innova-tion: a systematic review of the evidence, „international Journal of Management reviews” 2004, Vol. 5/6, no. 3&4.
Porter M.e., location, competition and economic Development: local clusters in a global economy, „economic Development Quartely” 2000, Vol. 14, no. 1.
Porter M.e., Porter o konkurencji, Pwe, warszawa 2001.
Powell w.w., Grodal s., networks of innovators, w: The oxford handbook of inno-vation, eds J. Fagerberg, D.c. Mowery, r.r. nelson, Oxford university Press, Oxford 2006.
schiuma G., Lerro A., knowledge-based dynamics of regional development: the intel-lectual capital innovation capacity mode’, „international Journal of knowled-ge-Based Development” 2010, Vol. 1, nos. 1/2.
schoonmaker M.G., carayannis e.G., assessing the value of regional innovation ne-tworks, „Journal of knowledge economy” 2010, Vol. 1, February.
sosnowska A., Poznańska k., Łobejko s., Brdulak J., chinowska k., systemy wspie-rania innowacji i transferu technologii w krajach unii europejskiej i w Polsce.
Poradnik przedsiębiorcy, PArP, warszawa 2003.
Xie X., zeng s., tam c., Towards continuous innovation for regional high-tech in-dustrial clusters, „innovation Management Policy & Practice” 2011, Vol. 13, iss. 3.
tHE INFLuENCE OF CLuStERS ON kNOWLEDgE DEVELOPMENt AND INNOVAtION APPLICAtION IN ENtERPRISES
Summary
At present activities of innovation processes are executed by enterprises within the framework of the network. conditions of clusters development and their charac-teristics as innovation networks are determined, and also the influence of clusters on knowledge development and innovation application in enterprises are presented in this paper. results of questionnaire research on efficiency of innovative companies collaborations with partners within innovation networks, and also clusters are de-scribed in this elaboration.
Translated by małgorzata Dolińska
nr 719 ekonoMiczne ProBLeMy usŁug nr 94 2012
marzena frankowska uniwersytet Szczeciński
MODELE WSPÓłPRACY PRZEDSIĘBIORStW kLAStROWYCH W OBSZARZE LOgIStYkI
słowa kluczowe: model klastra, logistyka, kooperacja przedsiębiorstw.
Wprowadzenie
klaster określany jest jako „geograficzne skupisko wzajemnie powiąza-nych firm, wyspecjalizowapowiąza-nych dostawców, jednostek świadczących usłu-gi, przedsiębiorstw działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących”1. Literatura przedmiotu2 do-starcza jeszcze wielu innych definicji klastra, jednak można zauważyć, że wyrażone w przytoczonej definicji rozumienie klastra jest stosunkowo najczę-ściej stosowane, a w związku z tym uznane za najbardziej oddające charak-ter zjawiska klastrów. Przyjmuje się, że klascharak-ter tworzą zróżnicowane grupy podmiotów, które w podstawowym wymiarze określane są jako podmioty
po-1 M.e. Porter, Porter o konkurencji, Pwe, warszawa 2001, s. 246.
2 Analiza literatury przedmiotu pozwala wskazać co najmniej osiemnaście prezentowa-nych w literaturze XX wieku koncepcji przestrzenprezentowa-nych form organizacji działań gospodar-czych eksponujących różne cechy klastra. Por. J. Góra, Dynamika klastra – zarys teorii i meto-dyka badań, wyższa szkoła Handlowa we wrocławiu, wrocław 2008, s. 26–29.
trójnej helisy (triple helix), to znaczy: przedsiębiorstwa, instytucje badawczo--rozwojowe oraz jednostki samorządu terytorialnego3. Jednak na potrzeby niniejszego artykułu zdecydowana większość procesu wnioskowania odby-wać się będzie w odniesieniu do tak zwanego rdzenia klastra, czyli przedsię-biorstw klastrowych.
Mikel Landabaso4 z Dyrekcji Generalnej ds. Polityki regionalnej z komisji europejskiej podkreśla, że współpraca w ramach przedsiębiorstw klastrowych jest wyzwaniem, ponieważ firmy na co dzień konkurują i są skłonne do współ-pracy jedynie w sytuacji, kiedy przynosi ona wymierne korzyści i efekty, których nie można osiągnąć w pojedynkę (win-win collaboration). takimi naturalnymi obszarami współpracy są: rozwój wspólnej infrastruktury badaw-czej, kształcenie wyspecjalizowanych kadr, a także ekspansja na rynki zagra-niczne. Jednocześnie coraz większe znaczenie ma rozwój łańcuchów wartości i konkurowanie nie tyle pomiędzy pojedynczymi przedsiębiorstwami, co właśnie niesformalizowanymi systemami produkcyjnymi. Dla poszczegól-nych przedsiębiorstw coraz większe znaczenie ma także tzw. strukturalna konkurencyjność, która opiera się na funkcjonowaniu sprawnego i otwartego systemu innowacyjnego dającego możliwość korzystania z wyspecjalizowa-nych zasobów zewnętrzwyspecjalizowa-nych. według stanowiska komisji europejskiej należy oddziaływać na rozwój właśnie tego systemu i tworzenie się w nim (czy też otwieranie) różnego rodzaju powiązań, które skutkowałyby współpracą i kooperacją5. należy jednak zwrócić uwagę, że logistyka jest stosunkowo słabo rozpoznanym obszarem współpracy przedsiębiorstw klastrowych.
równocześnie wydaje się, że w świetle obserwowanych zmian rynkowych, polegających między innymi na globalizacji łańcuchów dostaw, kompresji czasu, integracji organizacyjnej oraz gwałtownym wzroście znaczenia obsługi klienta, rola logistyki w rozwoju struktur klastrowych powinna zyskiwać na znaczeniu, podobnie jak się to dzieje w przypadku korporacji międzynarodo-wych. stąd celem artykułu jest analiza modeli współpracy przedsiębiorstw klastrowych w obszarze logistyki.
3 Obecnie uznaje się, że koncepcja potrójnej helisy jest jedynie punktem wyjścia do iden-tyfikacji grup podmiotów klastrowych, więcej na ten temat, w: Tworzenie wartości w klastrze, red. M. Frankowska, PArP, warszawa 2012, s. 28–30.
4 raport z pierwszego spotkania Grupy roboczej ds. polityki klastrowej w ramach przed-sięwzięcia PArP Polskie klastry i polityka klastrowa, warszawa, 10 czerwca 2011.
5 tamże, s. 3.
Autorka podejmie próbę odpowiedzi na następujące pytania:
– czy logistyka może stanowić obszar współpracy dla podmiotów kla-strowych?
– w jakim stopniu model funkcjonowania klastra wpływa na możliwo-ści zastosowania logistyki w funkcji integracyjnej?
na potrzeby realizacji celu artykułu zostanie przeprowadzona analiza li-teratury przedmiotu, a także zostanie wykorzystane własne doświadczenie autorki jako menedżera klastra.