IMIGRANCI PRZEBYWAJĄCY W POLSCE CZASOWO

Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2011 r. wykazały, że w województwie lubelskim przebywało czasowo powyżej 3 miesięcy 2,3 tys. stałych mieszkańców innych krajów, co stanowiło 5,6% wszystkich imigrantów czasowych przebywających w Polsce, których liczba wyniosła 40,1 tys. osób.

W roku 2011 odnotowano o 4% więcej imigrantów niż w poprzednim spisie (według danych w 2002 r. w województwie przebywało czasowo powyżej 2 miesięcy 2,2 tys. imigrantów). Jedno-cześnie zaobserwowano wyraźną zmianę struktury imigrantów czasowych według okresu przeby-wania. O ile w 2002 r. liczba imigrantów krótkookresowych (tzn. przebywających przez okres od 3 do 12 miesięcy) i długookresowych (tzn. przebywający przez okres co najmniej 12 miesięcy) była porównywalna, to w 2011 r. zauważalna jest wyraźna przewaga migrantów długookresowych któ-rych liczba wyniosła 1,8 tys. (78,2% ogółu).

Ocenia się, że dane o liczbie imigrantów uzyskane podczas obu spisów są zaniżone i nie od-zwierciedlają rzeczywistych rozmiarów imigracji

⁶

. Wpływ na to miał przede wszystkim reprezenta-cyjny charakter badania, utrudniający dotarcie do imigrantów, zwłaszcza tych, którzy posiadają nieuregulowany status przebywania w Polsce (operat losowania mieszkań do badania reprezenta-cyjnego przeprowadzonego w ramach NSP 2011 został opracowany na podstawie informacji

5 Imigranci przybyli z zagranicy przebywający w Polsce czasowo nie są włączani do stanów ludności faktycznie za-mieszkałej, natomiast część z nich – przebywający 12 miesięcy lub dłużej – wchodzi w skład ludności rezydującej.

6 Z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców (UdSC) wynika, że w końcu 2010 r. ważne karty pobytu na terytorium Polski posiadało 97,0 tys. osób (w 2011 r. – 100,3 tys.). Pierwsze dane według województw pochodzą z 2012 r.

W końcu tego roku liczba osób posiadających ważne karty pobytu wydane przez wojewodę lubelskiego wyniosła 5,1 tys., przy czym aż 2,9 tys. kart wydano obywatelom Ukrainy, zaś 0,7 tys. – obywatelom Białorusi.

36

chodzących z rejestrów i systemów informacyjnych, a więc danych nieuwzględniających zdarzeń nieudokumentowanych), wysoka mobilność migrantów, którzy często i wielokrotnie zmieniają kraj zamieszkania lub mają prawo legalnego pobytu w Polsce, ale w rzeczywistości w niej nie mieszka-ją, a także strategia popularyzacji badania w środowisku imigranckim, zwłaszcza pośród cudzo-ziemców oraz bariera językowa.

Wykres 2.1. Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy

^a

a W NSP 2002 r. – imigranci na pobyt czasowy powyżej 2 miesięcy.

Pomimo niedoszacowania skali imigracji do Polski, w oparciu o zebrane dane można podjąć się próby scharakteryzowania tej zbiorowości pod względem demograficzno-społecznym i ekono-micznym, jak również kraju pochodzenia, przyczyn imigracji, znajomości języka polskiego oraz planów migracyjnych imigrantów.

Rozmieszczenie imigrantów przebywających na terenie województwa czasowo powyżej 3 miesięcy było nierównomierne, z zauważalną koncentracją w Lublinie. Ponad połowa analizowa-nej subpopulacji (56,4%) przebywała w jednym z czterech miast na prawach powiatu (Biała Podla-ska, Chełm, Lublin oraz Zamość), przy czym aż 43,3% – w stolicy województwa. Spośród powia-tów ziemskich stosunkowo wysoki odsetek imigranpowia-tów przebywających na obszarze województwa lubelskiego odnotowano w powiecie łukowskim (9,4%), bialskim (6,4%) oraz lubelskim (6,1%).

Generalnie blisko 3/4 imigrantów (74,7%) przebywało w miastach (w Polsce 81,4%), co oznacza nieznaczny wzrost (o 2,5 pkt. proc.) w stosunku do 2002 r.

2.2.1. Kraj poprzedniego zamieszkania, obywatelstwo i kraj urodzenia imigrantów

Podobnie jak w 2002 r., najwięcej imigrantów przebywających w województwie lubelskim czasowo powyżej 3 miesięcy pochodziło z krajów europejskich (w 2011 r. – 81,7%, w 2002 r.

– 78,6%). Najliczniejszą grupę stanowili mieszkańcy Ukrainy – 44,1% oraz Białorusi – 12,8%.

W przypadku województwa lubelskiego udział imigrantów przybyłych z ww. krajów był ponad dwukrotnie wyższy niż w skali kraju, w którym wyniósł odpowiednio 21,2% oraz 5,7%. Jednocze-śnie w strukturze imigrantów przebywających w województwie lubelskim według kraju poprzed-niego zamieszkania odnotowano znacznie mniejszy udział osób przybyłych z Niemiec (2,6% wobec 11,9% w kraju) oraz Wielkiej Brytanii (4,1% wobec 6,4% w kraju). Wśród imigrantów z tych pań-stw znaczną grupę stanowią obywatele polscy, którzy wcześniej opuścili kraj na stałe.

Kolejna dość liczna grupa imigrantów pochodziła z Azji (11,3%), wśród których najliczniej reprezentowani byli mieszkańcy Tajwanu (3,2% ogółu imigrantów) oraz Armenii (2,2% ogółu

imi-46,3 21,8

53,7 78,2

0 20 40 60 80 100

2002 2011

Przebywający od 3 do 12 miesięcy Przebywający 12 miesięcy i więcej

%

37

grantów). Z Afryki pochodziło 3,7% imigrantów, natomiast z Ameryki Północnej nieco ponad 3,0%, przede wszystkim ze Stanów Zjednoczonych (wykres 2.2).

Wykres 2.2. Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według wybranych krajów poprzedniego zamieszkania w 2011 r.

Z porównania wyników spisów z 2011 oraz 2002 r. wynika, że z perspektywy wojewódz-twa lubelskiego wstąpienie Polski do Unii Europejskiej nie wpłynęło znacząco na zmianę struktury imigrantów według kraju poprzedniego zamieszkania. Podobnie jak to miało miejsce w 2011 r., podczas poprzedniego spisu, największą grupę stanowiły osoby przybyłe z Ukrainy (40,8%), znaczny był również odsetek osób przybyłych z Białorusi (10,6%). Warto jednak zwrócić uwagę na znaczny, niemal czterokrotny spadek liczby imigrantów z Rosji, którzy w 2002 r. stanowili drugą najliczniejszą grupę z udziałem na poziomie 13,2% wobec 3,5% w 2011 r. Wyraźnie zmniejszyła się również liczba imigrantów z Kazachstanu oraz Armenii.

Wśród imigrantów przebywających czasowo powyżej 3 miesięcy zdecydowaną większość, tj. 90,7% stanowili cudzoziemcy (w kraju ich udział wyniósł 76,0%). Co dziesiąty imigrant był obywatelem polskim mieszkającym na stałe za granicą, przybyłym do województwa lubelskiego na pobyt czasowy (tabl. 2.1). W ramach tej grupy imigrantów większość (68,2%) stanowiły osoby po-siadające wyłącznie polskie obywatelstwo, natomiast 29,4% – osoby popo-siadające podwójne, tj. pol-skie i inne obywatelstwo.

Tabl. 2.1. Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według obywatelstwa oraz kraju urodzenia w 2011 r.

Wyszczególnienie Ogółem Obywatelstwo Miejsce urodzenia

polskie niepolskie w Polsce za granicą nieustalone

w tys.

Ogółem ... 2261 211 2051 240 1257 765

mężczyźni ... 1088 126 962 123 571 394

kobiety ... 1173 85 1088 117 685 371

w % (struktura pozioma)

Ogółem ... 100,0 9,3 90,7 10,6 55,6 33,8

0 200 400 600 800 1000 1200

Inne kraje

38

Wśród cudzoziemców najliczniejszą grupę stanowili obywatele Ukrainy (33,3%) oraz Biało-rusi (10,0%). W dalszej kolejności znaleźli się obywatele Bułgarii, Mołdawii i Rosji. Prawdopo-dobnie rzeczywisty udział obywateli z ww. krajów jest jednak wyższy, ponieważ dla 36,1% cudzo-ziemców nie udało się ustalić kraju obywatelstwa.

Ponad połowa (55,6%) imigrantów przebywających w województwie lubelskim czasowo powyżej 3 miesięcy urodziła się za granicą, natomiast co dziesiąty (10,6%) – urodził się w Polsce.

Jednocześnie dla 1/3 osób przybyłych z zagranicy nie udało się ustalić miejsca urodzenia.

2.2.2. Przyczyny imigracji

Wyniki spisu z 2011 roku dostarczyły również informacji na temat przyczyn imigracji

⁷

. Najczęstszą przyczyną przyjazdu do województwa lubelskiego, zarówno w grupie imigrantów z obywatelstwem polskim, jak i wśród cudzoziemców były sprawy rodzinne. Przyczynę tę wskazało 25,2% imigrantów, przy czym byli to częściej imigranci długookresowi (26,7%) niż krótkookresowi (20,0%). Druga co do liczebności grupa imigrantów przybyła z zamiarem podjęcia pracy. Przyczy-na ta została wskazaPrzyczy-na przez 17,9% imigrantów, przy czym zPrzyczy-nacznie częściej wymieniali ją imi-granci krótkookresowi (26,7%) niż długookresowi (15,4%). Trzecią najczęściej wskazywaną przy-czyną imigracji była edukacja

⁸

. Zgodnie z wynikami spisu z 2011 r. w celu podjęcia studiów, nauki lub podniesienia kwalifikacji do województwa lubelskiego przybyło 9,6% imigrantów. Częściej przyczynę tę wskazywały osoby przebywające w Polsce do roku (17,0%), niż imigranci długookre-sowi (7,4%). Mężczyźni częściej wybierali pracę jako główny powód imigracji, natomiast kobiety – sprawy rodzinne. Należy jednak zaznaczyć, iż dla niemal połowy imigrantów (46,8%) nie ustalo-no przyczyny imigracji.

Tabl. 2.2. Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według przyczyn imigracji , płci, czasu przebywania oraz obywatelstwa w 2011 r.

Obecne miejsce

7 W NSP 2011 badano jedną, główną przyczynę migracji, jednakże uzyskanie pełnego obrazu motywów przyjazdu do Polski wymagałoby ustalenia większej liczby czynników. Dla większości osób podejmujących migrację przyczyny przeplatają się i wzajemnie warunkują. Przykładowo decyzja o migracji, dla której podstawowym motywem było podjęcie kształcenia lub sprawy rodzinne nie wyklucza podjęcia pracy zarobkowej.

8 Dane bieżące GUS wskazują na stały wzrosty liczby studentów cudzoziemców na uczelniach województwa lubel-skiego. W roku akademickim 2010/2011 ich liczba wyniosła 2042 osoby, tj. 2,1% wszystkich studentów w woje-wództwie. W kraju udział cudzoziemców w ogólnej liczbie studentów ukształtował się na poziomie 1,2%.

39

Zgodnie z wynikami poprzedniego spisu w 2002 r. najważniejszą przyczyną imigracji były sprawy rodzinne, które zostały wskazane przez 29,1% imigrantów, a w dalszej kolejności edukacja (27,1%) oraz praca (16,6%). Jednocześnie dla 14,6% imigrantów głównym powodem dla imigracji było uchodźstwo. W 2011 r. kwestie związane z ubieganiem się o ochronę międzynarodową lub krajową miały marginalne znaczenie wśród przyczyn imigracji.

2.2.3. Znajomość języka polskiego

Znajomość języka kraju imigracji jest jednym z najważniejszych czynników determinują-cych skuteczną integrację imigrantów w kraju pobytu. Wśród imigrantów przebywajądeterminują-cych w Polsce czasowo powyżej 3 miesięcy bardzo dobrą znajomość języka polskiego zadeklarowało 28,4% imi-grantów, 15,4% – dobrą, 9,0% – wystarczającą, natomiast 5,7% zadeklarowało trudności w poro-zumiewaniu się

⁹

. Dla 41,6% imigrantów nie zebrano informacji o znajomości języka polskiego.

Wśród osób deklarujących obywatelstwo polskie ponad 90% posługiwało się językiem pol-skim w stopniu co najmniej dobrym. Wśród osób z niepolpol-skim obywatelstwem odsetek ten był znacznie niższy i wyniósł 38,9%. Jednakże przy uwzględnieniu cudzoziemców deklarujących po-sługiwanie się językiem polskim na poziomie co najmniej wystarczającym można stwierdzić, że niemal połowa imigrantów z niepolskim obywatelstwem nie ma kłopotów w komunikacji.

Spośród imigrantów przebywających w Polsce po raz pierwszy ok. 82,3% deklarowało po-sługiwanie się językiem polskim w stopniu co najmniej wystarczającym. Jednocześnie 16,2% miało trudności w porozumiewaniu się. Wśród imigrantów przebywających w Polsce nie po raz pierwszy, udział osób deklarujących znajomość języka polskiego na wystarczającym poziomie był wyższy i wyniósł 95,0%, przy czym jedynie 3,9% osób przyznało, iż ma trudności w porozumiewaniu się.

2.2.4. Struktura demograficzno- społeczna imigrantów przebywających w Polsce czasowo

Wśród ogółu imigrantów nieznacznie przeważały kobiety, których udział wyniósł 51,9%

(w 2002 r. – 59,0%). W porównaniu do 2002 r. liczba mężczyzn wzrosła o 22,2%, natomiast liczba kobiet spadła o 8,6%. Oznacza to, iż w ostatnim okresie międzyspisowym doszło do wyrównania się proporcji pomiędzy przedstawicielami obu płci. Liczebną przewagę mężczyzn nad kobietami odnotowano w przypadku większości krajów poprzedniego zamieszkania. Jednakże o ogólnej przewadze kobiet przesądził ich znaczny odsetek w grupie imigrantów, dla których krajem po-przedniego zamieszkania były Ukraina, Białoruś i Rosja – w przypadku osób przybyłych z tych państw udział kobiet wyniósł odpowiednio 61,5%, 63,1% oraz 62,5%. Przewaga kobiet była bar-dziej wyraźna wśród imigrantów, którzy wybrali wieś jako miejsce swojego czasowego przebywa-nia (55,7%). W miastach udział kobiet był niższy i wyniósł 50,7%.

W momencie spisu najliczniejszą grupę, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, stanowiły osoby w wieku 20-24 lata (15,5% imigrantów) oraz w wieku 15-19 lat (14,6%). Znaczny był rów-nież udział imigrantów w wieku 25-29 lat (11,8%) oraz w wieku 30-34 lata (10,8%). Oznacza to, iż wśród imigrantów przebywających w województwie lubelskim czasowo powyżej 3 miesięcy prze-ważały osoby młode. Nieco ponad 82% imigrantów nie przekroczyło 45 lat, a niespełna 57% było w wieku poniżej 30 lat.

9 Pytanie dotyczące stopnia znajomości języka polskiego zadawano imigrantom powyżej 4 roku życia. Pytanie miało charakter subiektywny. Za małoletnie dzieci odpowiedzi udzielali rodzice lub opiekunowie.

40

Podobnie kształtowała się struktura imigrantów przebywających w województwie lubelskim czasowo powyżej 3 miesięcy według wieku w momencie przyjazdu. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 20-24 lata (17,7%) oraz 25-29 lat (11,8%). Niespełna 82% ogółu imigrantów sta-nowiły osoby, których wiek w momencie przyjazdu do Polski nie przekraczał 45 lat, a w przypadku ok. 55% – 30 lat (wykres 2.3).

Wykres 2.3. Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według płci i grup wieku w momencie przyjazdu

Wśród imigrantów w wieku 15 lat i więcej przebywających czasowo powyżej 3 miesięcy w województwie lubelskim w 2011 r. 38,2% stanowiły osoby żonate lub zamężne. Udział tej kate-gorii osób kształtował się na zbliżonym poziomie w przypadku mężczyzn (37,2%) i kobiet (39,0%), a także w grupie imigrantów krótkookresowych (36,9%) i długookresowych (38,6%). Zdecydowaną przewagę imigrantów przebywających w związku małżeńskim odnotowano na wsi – 48,1%; w mie-ście odsetek ten wyniósł 35,1%. Udział kawalerów i panien wyniósł 26,9%, przy czym był on zde-cydowanie wyższy wśród imigrantów krótkookresowych (53,2%), niż wśród osób przebywających w Polsce czasowo przez okres powyżej 12 miesięcy (18,6%). Należy jednak zaznaczyć, iż dla 28,3% imigrantów stan cywilny prawny nie został określony (wykres 2.4).

Wykres 2.4. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według okresu przebywania i stanu cywilnego prawnego w 2011 r.

0

5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 lat i więcej

przebywający 12 miesięcy i więcej przebywający od 3 do 12 miesięcy %

41

Wśród imigrantów w wieku 13 lat i więcej przebywających w województwie czasowo po-wyżej 3 miesięcy najwięcej osób, tj. 26,7% legitymowało się wykształceniem średnim. Wykształ-cenie wyższe posiadało 19,3% imigrantów, podstawowe ukończone i gimnazjalne – 10,1%, zasad-nicze zawodowe – 3,9%, a policealne – 1,4%. Jednocześnie dla 38,6% imigrantów nie ustalono poziomu wykształcenia.

Wykres 2.5. Imigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy wed ług płci i poziomu wykształcenia w 2011 r.

Udział osób z wykształceniem wyższym był wyraźnie wyższy wśród kobiet (21,9%) niż wśród mężczyzn (16,5%). Z kolei mężczyźni częściej niż kobiety legitymowali się wykształceniem średnim (29,1% wobec 24,5% wśród kobiet), gimnazjalnym i podstawowym ukończonym (10,3%

wobec 10,1%), zasadniczym zawodowym (4,5% wobec 3,3%) oraz policealnym (1,4% wobec 1,3%) (wykres 2.5).

2.2.5. Aktywność ekonomiczna i źródła utrzymania

Wyniki spisu wykazały, że 38,4% imigrantów w wieku 15 lat i więcej przebywających cza-sowo powyżej 3 miesięcy było aktywnych zawodowo (wykres 2.6). Do biernych zawodowo zali-czono 23,3% imigrantów. Jednocześnie status na rynku pracy nie został określony dla 38,3% imi-grantów. W grupie aktywnych zawodowo najliczniejszą grupę stanowili pracujący – 31,1% ogółu imigrantów w wieku 15 lat i więcej (81,0% imigrantów aktywnych zawodowo), natomiast odsetek osób bezrobotnych wyniósł 7,3% (18,9% imigrantów aktywnych zawodowo). Wśród mężczyzn udział osób aktywnych zawodowo wyniósł 41,2% wobec 35,8% wśród kobiet. Z kolei udział osób biernych zawodowo był wyższy wśród kobiet (25,7%) niż wśród mężczyzn (20,7%).

Wśród pracujących imigrantów w wieku 15 lat i więcej przebywających czasowo powyżej

3 miesięcy najwięcej osób pochodziło z Ukrainy – 41,0%, a następnie z Białorusi – 13,9% oraz

Bułgarii – 6,9%. Zdecydowana większość pracujących imigrantów nie posiadała obywatelstwa

pol-skiego (80,8%). Wśród pracujących cudzoziemców przeważali obywatele Ukrainy, Białorusi oraz

Bułgarii.

42

Najwięcej pracujących imigrantów było zatrudnionych w sekcjach: handel hurtowy i deta-liczny, naprawa pojazdów samochodowych – 26,9%, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca – 19,4%, edukacja – 14,7% oraz rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybac-two – 11,4%. Wśród imigrantów długookresowych udział osób pracujących w handlu wyniósł 22,7%, natomiast wśród imigrantów krótkookresowych aż 39,1%.

Wykres 2.6. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według statusu na rynku pracy w 2011 r.

Imigranci najczęściej pracowali w zawodach z grupy „specjaliści” – 29,3%, „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” – 24,2% oraz „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” – 11,4%.

Jednocześnie zaledwie 7,5% imigrantów pracowało przy pracach prostych.

Wyniki spisu z 2011 r. wykazały, że 38,2% imigrantów przebywających w województwie powyżej 3 miesięcy posiadało własne źródło utrzymania, osoby utrzymywane stanowiły 19,5%, natomiast dla 42,3% imigrantów nie ustalono źródła utrzymania. Z pracy najemnej utrzymywało się 19,8% ogółu imigrantów (51,9% imigrantów posiadających własne źródło utrzymania), z pracy na własny rachunek – 8,5% (22,2%), natomiast ze źródeł niezarobkowych (np. emerytury lub renty) – 2,8% (7,3%). Z innych niż wymienione powyżej źródeł dochodów (m.in. dochodów z wynajmu, z własności oraz pozostałych źródeł) utrzymywało się 7,1% ogółu imigrantów, tj. 18,6% imigran-tów posiadających źródło utrzymania (wykres 2.7).

Wykres 2.7. Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według głównego źródła utrzymania w 2011 r.

Osoby

43

W dokumencie Migracje zagraniczne i wewnętrzne ludności województwa lubelskiego.Narodowy Spis Ludności i Mieszkań 2011 (Stron 35-43)