Rybołówstwo i myślistwo są głównym źródłem utrzymania. Podstawą diety Ticu-na są ryby i maniok. Polują i łowią wciąż tradycyjnymi metodami, używając har-puna i liny. Ticuna często jeszcze w polowaniach używają dmuchawek, narzędzi długich na 3 m z bardzo twardego drewna i strzałek z kurarą – trucizną atakującą system nerwowy zwierząt. Metody tej uczą się od najmłodszych lat. Łowią wszyst-kie ryby łącznie z arapaimą, największą słodkowodną rybą świata, uważaną przez wielu za symbol Amazonii. Arapaima osiąga długość 4 m (13 stóp) i wagę około 200 kg. Zarówno ze względu na znaczenie ekonomiczne, jak i wielkość została szybko wyparta z diety Indian. Jest za duża i za droga. Ticuna preferują mniejsze gatunki ryb. Za sprawą Portugalczyków, którzy do Brazylii przywieźli sól, wiel-ką arapaimę można konserwować i sprzedawać na targach rybnych w pobliskich miastach: Tabacinga i Leticia. Daje to możliwość zarobku. Pomimo że lud ten jest ogólnie samowystarczalny, to jednak potrzebuje pieniędzy na odzież, naftę do lamp czy środki czystości. To właśnie dlatego największe złowione ryby i część tego, co urodzi ziemia, Indianie odstawiają do pobliskich miast.
Instituto Brasileiro de Geografia e Estatistica definiuje klasy społeczne według dochodu brutto na gospodarstwo domowe (wielokrotność minimalnej płacy rów-nej obecnie 788 BRL, a 1 USD to 2,9 BRL) w następujący sposób:
Klasa A: powyżej BRL 15 760 Klasa B: powyżej BRL 7880 Klasa C: powyżej BRL 3152 Klasa D: powyżej BRL 1576 Klasa E: poniżej BRL 1576
Obserwacje własne, bezpośrednie rozmowy z przedstawicielami Indian Ticuna i wodzami poszczególnych wiosek, pozwalają stwierdzić, że Indianie ci to przede wszystkim bezrobotni. Utrzymują się głównie z tego, co daje rzeka i dżungla.
Tabela 1. Charakterystyka grup społecznych
Klasa Poziom wykształcenia Zawód
A ukończone studia wyższe, młodsze pokolenie włada kilkoma językami
bankierzy, inwestorzy, właściciele firm, główni właściciele ziemscy
B jw. dyrektorzy firm, lekarze, prawnicy, profesorowie, dobrze wykwalifikowani inżynierowie
C średnie i wyższe techniczne grupa świadczy usługi dla klas A i B, nauczyciele, mechanicy, pielęgniarki, elektrycy
D niepełne średnie świadczą usługi dla grupy C w zawodach:
ochroniarze, barmani, budowlańcy, właściciele małych sklepów
E niepełne podstawowe,
analfabeci drobni i uliczni sprzedawcy, sprzątający, bezrobotni
Źródło: opracowanie własne na podstawie The brazil business.com.
Fot. 14. Indiańska rodzina z wodzem wioski Tikuna (kobieta) pilotuje łódź z uczestnikami warsztatów
Fot. 15. Domostwa caboclos nad Rio Solimões
Coraz częściej jednak włączają się w działalność turystyczną, angażując się jako lo-kalni przewodnicy. Tylko oni potrafią znaleźć drogę dla łodzi w labiryncie wąskich kanałów ciągle zmieniających się w okresie wysokich stanów wód Amazonki do-pływów, starorzeczy i rozlewisk. Wielokrotnie korzystaliśmy z ich usług podczas warsztatowego rejsu. Czy spowoduje to zmianę podstaw ekonomicznych utrzyma-nia Indian? Nie wiadomo. Ruch turystyczny na Amazonce jest duży, coraz większy.
Większość ekoturystów przybywających do Amazonii poznaje specyfikę regionu, korzystając ze statków turystycznych i łodzi. Najczęściej lądują w Manaus, zwie-dzają miasto i okrętują się na stateczki wyposażone w łodzie, eksplorując z ich po-kładu region od Manaus do Tabacingi. Jednak wizyta w wiosce indiańskiej wymaga m.in. pozwolenia od wodza wioski. Nie zawsze udaje się je zdobyć.
Ticuna to również caboclos, rybacy z dorzecza Amazonki. Nie wydaje się, aby zamienili w najbliższym czasie zajęcia wynikające z połowu ryb i uprawy poletek na zajęcia w kierunku obsługi ruchu turystycznego. Tymczasem z bardzo niskimi dochodami, pochodzącymi głównie ze sprzedaży ryb, owoców i rękodzieła przy-należą do najniższej klasy społecznej.
Wnioski
Ticuna to rdzenne plemię indiańskie zamieszkujące głównie obszar Tres Fron-teras w Amazonii. Społeczność liczy około 50 tys. osób i zamieszkuje przede wszystkim brazylijską część omawianego terenu. Wykazuje odrębną tożsamość kulturową jednocześnie asymilując się ze współczesną cywilizacją. Mówi wła-snym językiem z rodziny Ticuna-Yuri. Należy do Kościoła Red Cross. Nadal, choć w niewielkim stopniu, celebruje zanikające zwyczaje takie jak pelazón.
Silny rozwój turystyki, zwłaszcza ekoturystyki, w regionie Amazonii nie wpły-nął jak dotąd na zmianę podstawowych zajęć Ticuna. Nadal pozostają caboclas i zajmują się rybołówstwem, polowaniem, drobnym rolnictwem i rękodziełem.
Zajęcia te jako niskodochodowe kwalifikują ich do najniższej (E) grupy społecz-nej w Brazylii z dochodami poniżej minimalspołecz-nej płacy brutto wynoszącej w anali-zowanym czasie 788 BRL.
Literatura
Aikhenvold D.A., 1999, Small languages families and isolates in Peru, The Amazonian Langu-age, Cambridge University Press, Cambridge, s. 307–340.
Bokszański Z., 2005, Tożsamości zbiorowe, PWN, Warszawa.
Davis W., 1999, Ginące kultury, National Geographic, 1(1): 34–61.
Fujikawa E., 2016, Social classes in Brazil [The Brazil business.com].
Goulding M., Barthen R., Ferreira E., 2003, The Smithsonian Atlas of Amazon.
Kairski M., 1998, La actual situacion etno-cultural de los grupos etno-lingüisticos de America del Sur, t. I, Mapas e Indices, t. II, Apendices, Wydawnictwo Abya Yala, Quito i Wydawnictwo UAM, Poznań.
Waszczyńska K., 2006, Wokół problematyki tożsamości, Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 2014, 6: 48–73.
Źródła internetowe
pl.wikipedia.org/wiki/Tożsamość_kulturowa thebrazilbusiness.com
blog.wyprawawnieznane.pl
Cultural identity and social affiliation of the American Indians Ticuna (Maguta) in Amazonia
Abstract: The article draws attention to the socio-cultural issues of Amazonia. The author makes an attempt to answer the questions:
Do the indigenous Indian tribe Ticuna maintain a separate cultural identity if they are highly assimilated into contemporary civilisation?
Does the rapid development of ecotourism in Amazonia influence the change in their economic bases?
The spatial scope of the work covers Brazilian villages: Evare I, Evare II and Tikuna in the Tres Fronteras area.
The time range falls in May 2017. It coincides with Geo-Ecological Scientific Work-shops: Geodiversity and biodiversity of Amazonia: Amazonia 2017, co-organised by the Association of Polish Geomorphologists of the Poznań branch, in which the author par-ticipated.
The indicated goal was implemented on the basis of own observations, the analysis of texts collected during the workshops, promotional materials of Museo del Hombre Ama-sonica in Letici (Colombia), Museo Ticuna in Benjamin Convento City (Brazil), the liter-ature of the Dorinha ship library where a fortnight workshop cruise on the Rio Solimes from Manaus to Tabacinga took place, and information from the locals.
The data come from Instituto Brasileiro de Geografia e Estatistica and the analysis of maps was based on La actual situacion etno-cultural de los grupos etno-lingüisticosde America del Sur (Kairski 1998).
Ticuna presents a high cultural identity. The tribe has their own language. They belong to the Red Cross Church and cultivate cultural heritage. They live on what the river and jungle brings. The people of Ticuna remain caboclas, fishermen from the Amazon basin.
With their income below 788 RBL (Brazilian real) they are part of the last social class of Brazil.
The author’s own photos were used.
Key words: Amazonia, indigenous tribes, cultural identity, cultural heritage, social affi-liation
Hanka Jefimowicz Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu e-mail: hefi@amu.edu.pl
Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2018, s. 157–176