Infrastruktura techniczna

Infrastruktura techniczna stanowi ważny, nieodłączny element wpływający na rozwój społeczno-gospodarczy danego regionu. Służy przemieszczaniu się ludzi, przepływowi energii, kapitału, dóbr, informacji i usług zaspokających podstawowe potrzeby człowieka. Jej dostępność, użyteczność, stan techniczny, koszt, ciągłość i powszechność świadczenia usług oddziałuje niewątpliwie na poziom standardu życia mieszkańców, jej użytkowników, a tym samym na atrakcyjność mieszkaniową czy też inwestorską danej jednostki samorządu terytorialnego.

Do infrastruktury technicznej zaliczamy m.in. takie elementy jak: sieć komunikacyjna (drogowa, kolejowa, wodna itd.), dostarczanie wody, gazu, energii cieplnej i elektrycznej, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zagospodarowanie i unieszkodliwianie odpadów komunalnych, sieci teletechniczne, w tym telekomunikacyjne, ponadto zarządzanie cmentarzami komunalnymi itp.

Przestrzenny zasięg oddziaływania infrastruktury technicznej jest zróżnicowany.

W zależności od położenia i charakteru danej sieci zmienia się jej gestor. W związku z tym można podzielić istniejącą infrastrukturę techniczną na lokalną, regionalną, krajową czy międzynarodową. W Polsce jedna z klasyfikacji odpowiada podziałowi administracyjnemu.

Istnieje zatem infrastruktura gminna, powiatowa, wojewódzka i krajowa. Podział ten najwyraźniejszy jest podczas kategoryzacji dróg. Na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego, na które, według przyjętego podziału, terytorialnie składają się gminy wiejskie i część wiejska gmin miejsko-wiejskich, znajduje się infrastruktura techniczna gminna, w tym sieć wodociągowa, kanalizacyjna, gazowa, sieć dróg gminnych, składowiska odpadów. Na ich terenie znajdują jednak również elementy infrastruktury wyższego rzędu np.

drogi powiatowe, wojewódzkie, krajowe, autostrady, przesyłowe linie elektroenergetyczne czy przesyłowa sieć gazowa.

Sieć dróg krajowych w województwie tworzą drogi: A2, 2, 92, 5, 8, 10, 11, 12, 15, 22, 24, 25, 32, 36, 39, 72, 83, a najważniejsze z nich to:

 autostrada A2: (Berlin) granica państwa – Świecko – Poznań – Łódź –Warszawa – granica państwa (Mińsk),

122

Ryc. 31. Drogi krajowe w województwie wielkopolskim w 2016 r.

Źródło: GDDKiA.

 droga ekspresowa S5: autostrada A1 (Grudziądz) – Bydgoszcz – Poznań – Leszno – S8 (Wrocław),

 droga ekspresowa S8: Wrocław – Kępno – Sieradz – autostrada A1 – Rawa Mazowiecka – Warszawa – Augustów – Budzisko – granica państwa (Kowno),

 droga ekspresowa S10: autostrada A6 (Szczecin) – Piła – Bydgoszcz – Toruń – S7 (Płońsk),

123

 droga ekspresowa S11: Kołobrzeg – Koszalin – Piła – Poznań – Ostrów Wielkopolski – Tarnowskie Góry – autostrada A1 (Plan Zagospodarowania…, 2010, ryc. 31).

Od 2005 r. dwukrotnie rozbudowywano autostradę A2. W 2015 r. na obszarze województwa znajdowało 210,5 km tej trasy. W tym samym roku łączna długość dróg krajowych na terenie województwa wielkopolskiego wynosiła 1484,372 km²³. Ponadto przez obszar przebiegają 84 drogi wojewódzkie, których łączna długość poza granicami miast wynosi 2 363,141 km²⁴. Na obszarach wiejskich zlokalizowane było ponad 10 tys. km dróg powiatowych oraz ponad 9,1 tys. dróg w zarządzie gminnym (tab. 9).

Tab. 9. Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 2005-2015. rozbudowaną sieć pod względem liczby kilometrów ma jedynie województwo mazowieckie.

Wskaźnik gęstość dróg publicznych na obszarach wiejskich wyniósł 78,3 km na 100 km² w 2005 r. , podczas gdy 10 lat wcześniej wartość ta była o blisko 10 km niższa. Jest to wartość plasująca region w połowie klasyfikacji wśród województw. Podobnie jest w przypadku wskaźnika długości dróg na 10 tys. mieszkańców, a wyniósł on 67,2 km w 2015 r.

Porównując gęstość sieci dróg gminnych w latach 2007 i 2014 na terenie poszczególnych gmin wiejskich i miejsko-wiejskich województwa wielkopolskiego należy stwierdzić, że w obydwu badanych przypadkach słabiej rozwiniętą siecią charakteryzuje się część zachodnia regionu (ryc. 32).

23 online: https://www.gddkia.gov.pl/pl/2155/Siec-drog-krajowych; [dostęp: 31.08.2017 r.]

24 online: http://wzdw.pl/drogi/wykaz-drog/; [dostęp: 31.08.2017 r.]

124

Ryc. 32. Gęstość sieci drogowej w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 2007 i 2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Najlepiej rozbudowana sieć występowała w gminach położonych przy trasie auto-strady A2 oraz wzdłuż przebiegu drogi krajowej nr 11. Może wynikać to z dendrycznej struktury układu drogowego, który rozgałęziany jest od głównych ciągów komunikacyjnych do tych o mniejszej randze. Wyraźnie intensywniej rozwijała się sieć dróg gminnych wokół miast odgrywających ważną rolę w regionie.

W przypadku długości czynnej sieci rozdzielczej w km należy stwierdzić, że najbardziej rozbudowaną charakteryzowaną siecią jest wodociągowa, a w dalszej kolejności kanalizacyjna i gazowa. Dużą dynamiką wzrostu charakteryzowała się zwłaszcza sieć kanalizacyjna (ryc. 33), co było spowodowane środkami finansowymi przekazywanymi na rozbudowę i modernizację w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”

w okresie finansowania 2007-2013 oraz po 2014 r. W 2015 r. na terenie obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego długość sieci wodociągowej wynosiła prawie 25 400 km, a sieci kanalizacyjnej 8 219 km.

125

Ryc. 33. Długość czynnej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na obszarach wiejskich woje-wództwa wielkopolskiego w latach 1995-2016.

Źródło: dane GUS.

Już na początku XXI w. odsetek mieszkańców obszarów wiejskich korzystających z gminnych sieci wodociągowych przekraczał średnio 84%. W 2016 r. było to już ponad 94%.

Dużo większy wzrost zanotowano w przypadku sieci kanalizacyjnej i gazowej, przede wszystkim z uwagi na poziom nieprzekraczający 10% jeszcze w latach 90. XX w. (ryc. 34).

Ryc. 34. Struktura wybranych sieci infrastruktury technicznej wg osób korzystających na ob-szarach wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 2002-2015.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

0

126

Odsetek osób korzystających z systemu kanalizacji wzrósł o 28 punktów procentowych. Dla sieci gazowej było to 10 punktów procentowych. Z jednej strony jest to nadal najsłabiej rozwinięty system z uwagi na wysoki koszt i w związku z tym małą popularność ogrzewania gazowego, z drugiej odgrywająca coraz większą rolę polityka ekologiczna państwa może w przyszłości spowodować wzrost znaczenia i rozbudowę systemu gazociągowego.

Analizując gęstość sieci wodociągowej na 100 km² w układzie gmin należy stwierdzić wyraźne różnice zarysowujące się pomiędzy częścią wschodnią i zachodnią województwa, przy czym granicę wyznacza położenie Poznania i gmin ościennych (ryc. 35). Dużo lepiej rozwiniętą sieć, na poziomie powyżej 120 km na 100 km², mają obszary wiejskie położone w powiatach wysuniętych najdalej na wschód regionu (koniński, kolski, turecki, kaliski, słupecki). Sytuacja z 2005 r. jest podobna do tej z 2016 r. z uwagi na fakt, łączna długość sieci wodociągowej w tym okresie nie uległa znaczącym zmianom. Najsłabiej rozwiniętą sieć miały gminy położone w części północno-zachodniej województwa (obszary peryferyjne), charakteryzujące się również niską gęstością dróg. Były to gminy: Krzyż Wielkopolski, Trzcianka, Wieleń, Kłecko, Międzychód, Zbąszyń, Bojanowo, Jastrowie, Krajenka, Okonek.

Ryc. 35. Gęstość sieci wodociągowej na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 2005 i 2016.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

127

Gęstość sieci kanalizacyjnej w układzie przestrzennym nie wykazuje wyraźnych prawidłowości (ryc. 36). W 2005 r. zaledwie w ośmiu gminach przekroczony był poziom 45 km czynnej sieci rozdzielczej na 100 km². W 2016 r. było to już 46 gmin, zlokalizowanych przede wszystkim w okolicach Poznania oraz części południowo-zachodniej województwa.

Ryc. 36. Gęstość sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 2005 i 2016.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Liczba komunalnych oczyszczalni ścieków rosła w analizowanym okresie analogicznie wraz z rozbudową sieci kanalizacyjnej, co wynikało z większej liczby użytkowników, a tym samym ścieków odprowadzanych do systemu (ryc. 37). Należy zauważyć, że nie wszystkie gminy posiadają własne oczyszczalnie. Część, zwłaszcza mniejszych jednostek, korzysta z tej infrastruktury na zasadzie współdzielenia. W przypadku gmin miejsko-wiejskich oczyszczalnie ścieków obsługujące wsie często zlokalizowane są w mieście²⁵. Na obszarach wiejskich, gdzie oczyszczalnie obsługują zazwyczaj niski procent ludności, pojawiające się w przepustowości oczyszczalni rezerwy są wynikiem

25 online: http://poznan.wios.gov.pl/monitoring-srodowiska/wyniki-badan-i-oceny/monitoring-wod-powierzchniowych/wykaz-oczyszczalni-w-wojewodztwie-wielkopolskim/; [dostęp: 31.08.2017 r.]

128

niekontrolowanego usuwania ścieków ze zbiorników bezodpływowych i niskim stopniem skanalizowania wsi, w tym również głównych ośrodków gminnych.

Po 2012 r. na obszarach wiejskich funkcjonowało ponad 300 oczyszczalni ścieków.

W latach 2005-2015 liczba osób korzystających z oczyszczalni ścieków podwoiła się i na koniec badanego okresu było to prawie 700 tys. użytkowników.

Ryc. 37. Liczba komunalnych oczyszczalni ścieków na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 1998-2015.

Źródło: dane GUS.

Krajowy system sieci przesyłowej na terenie województwa wielkopolskiego tworzą linie 400, 220 i 110 kV oraz rozbudowany system stacji elektroenergetycznych i transformatorowych. Obiekty te są ważnymi elementami sieci przesyłowej i umożliwiają wyprowadzenie mocy z elektrowni: Dolna Odra, Turów, Bełchatów, Pątnów I, Pątnów II, Adamów i Konin. Ze stacji 400/220/110kV i 220/110 kV poprzez sieć dystrybucyjną przesyłana jest energia elektryczna do stref odbioru za pośrednictwem sieci średniego napięcia. W najbliższym czasie modernizacji zostanie poddana linia 2x400 kV biegnąca w północnej części województwa.

Przez obszar województwa wielkopolskiego przebiegają najważniejsze międzynarodowe gazociągi tranzytowe oraz magistrale o znaczeniu krajowym, połączone ze sobą za pośrednictwem sześciu systemowych węzłów przesyłowych. Na północ od Poznania zrealizowano gazociąg „Jamał” łączący Rosję z Europą Zachodnią, Ma on zagwarantować

0 50 100 150 200 250 300 350

Liczba oczyszczalni ścieków

Lata

129

obsługę północnej i środkowej części województwa za pośrednictwem trzech węzłów systemowych zlokalizowanych (zrealizowanych i planowanych) w gminie Lwówek, Trzemeszno i Murowanej Goślinie, na przecięciu głównych gazociągów magistralnych o znaczeniu krajowym z gazociągiem „Jamał”. Część południowa województwa jest zaopatrywana za pośrednictwem węzłów w gminie Odolanów, Krobia i Grodzisk Wielkopolski (Plan Zagospodarowania…, 2010). Podstawowe rozprowadzenie gazu siecio-wego odbywa się za pośrednictwem sieci gazowej średniego ciśnienia, a następnie gaz za pomocą lokalnej sieci gazowej kierowany jest do poszczególnych odbiorców.