Inicjatywy klastrowe w sektorze rolno-ywnociowym

Polska naley do grupy pastw, w których do dziaa zorientowanych na wzrost konkurencyjnoci gospodarki mona zaliczy zawizywanie inicjatyw klastrowych. Ich gównym zadaniem jest wspieranie konkurencyjnoci podmio-tów je tworzcych oraz uzyskanie korzyci z tego tytuu dla gospodarki danego

regionu. Polskie inicjatywy klastrowe czerpi z licznych przykadów europej-skich udanego przeoenia teorii klastrów na praktyk. W ramach polityki re-gionalnej oraz gospodarczej w szeregu pastw europejskich skutecznie wdroo-no teori klastrów, a dowiadczenie nabyte w ramach przeprowadzonych dziaa

moe ukierunkowa polskie podmioty w ich staraniach o zawieranie porozu-mie w formie inicjatyw klastrowych.

Identyfikacja struktur o charakterze inicjatyw klastrowych jest w przy-padku Polski procesem zoonym i czasochonnym. Z racji braku jednolitych uregulowa prawnych oraz stosunkowo niedugiej historii instytucji tego typu, w warunkach polskich nie funkcjonuje aden system ich ewidencji, a identyfi-kacja sprowadza si najczciej do przeprowadzenia kwerendy internetowej.

Wyniki uzyskane z wykorzystaniem tej metody nie gwarantuj jednak uzyskania wyczerpujcego zestawu wyników. Cicho i Figiel, stosujc kwerend interne-tow, dokonali wyodrbnienia 54 inicjatyw klastrowych funkcjonujcych w Pol-sce [Cicho i Figiel 2009]. Ponadto, autorzy wskazali na pewn zaleno za-chodzc pomidzy stopniem rozwoju gospodarczego województwa a liczb

aktywnie dziaajcych inicjatyw klastrowych. W województwach charakteryzuj-cych si niskim poziomem PKB per capita mona byo zaobserwowa stosunko-wo wicej inicjatyw klastrowych anieli w najbardziej rozwinitych stosunko- wojewódz-twach. Inni autorzy, w badaniu przeprowadzonym rok póniej, sporzdzili list

106 dziaa i projektów, które w pewnym stopniu odnosiy si do ogólnie przyj-tej w literaturze definicji pojcia inicjatywy klastrowej [Kad i Kowalski 2010].

Powstawanie inicjatyw klastrowych w Polsce odbywa si bardzo czsto za spraw podmiotów funkcjonujcych w gospodarce w roli instytucji wspomaga-jcych oraz organów wadz samorzdowych. Podejcie odgórne (top-down), w którym instytucje te odgrywaj rol gównych aktorów kierujcych procesem zawizywania i funkcjonowania inicjatywy klastrowej, jest rozwizaniem o cha-rakterze systemowym. W ramach inicjatyw powstajcych wedug podejcia top-down przedsibiorstwa nie inicjuj wspópracy, lecz staj si adresatami idei klasteringu. Co wicej, nie we wszystkich przypadkach przyjmuj one wraz z upywem czasu bardziej aktywn rol w ramach inicjatywy, któr tworz.

W Polsce istotn motywacj do zawizywania porozumie w formie inicjatyw klastrowych jest moliwo pozyskania finansowania ze rodków unijnych, przeznaczonych na dziaalno o charakterze kooperacyjnym.

Profil branowy polskich inicjatyw klastrowych jest zrónicowany. Inicja-tywy skupione s zarówno wokó dziaalnoci wytwórczej, jak i usugowej.

W ostatnim czasie dostrzegalny jest wyrany trend w zawizywaniu inicjatyw klastrowych przez podmioty reprezentujce dziaalno o charakterze innowa-cyjnym, bd przedstawicieli sektora nauk biologicznych (ang. life-science).

Trend ten nie odnosi si jedynie do Polski, ale jest równie obecny na arenie eu-ropejskiej. Zainteresowanie dziaaniami odpowiadajcymi charakterowi inicja-tyw klastrowych, zarówno w sferze badawczej, jak i praktycznej, mona w przypadku Polski uzna , z maymi wyjtkami, za domen dziaalnoci o cha-rakterze przemysowym.

Przykadem inicjatywy klastrowej, skupiajcej firmy oraz organizacje funkcjonujce w ramach sektora rolno-ywnociowego w Polsce, jest Dolina Ekologicznej ywnoci (DE). Inicjatywa, zlokalizowana na obszarze woje-wództw Polski wschodniej (woj. lubelskie oraz podkarpackie), jest platform

wspópracy i wymiany dowiadcze z zakresu ekologicznej produkcji rolnej.

Profil inicjatywy klastrowej i jej lokalizacja wi si z wystpowaniem na ana-lizowanym obszarze najwikszych skupisk ekologicznych gospodarstw rolnych.

Szacuje si, i w województwach lubelskim oraz podkarpackim znajduje si

23,25% polskich producentów ekologicznych [www.dolinaeko.pl].

Pocztki procesu wyksztacania si Doliny Ekologicznej ywnoci sigaj

roku 2004. W latach 2005-2006 zrealizowano projekt pt. „Strategia Doliny Eko-logicznej ywnoci”, skutkujcy stworzeniem koncepcji organizacyjnej powsta-jcej inicjatywy oraz jej koncepcji programowej. Obecnie rezultatem dziaa

podejmowanych w ramach inicjatywy ma by wspieranie i umacnianie wspó-pracy zachodzcej pomidzy producentami, instytucjami naukowo-badawczymi, wadzami samorzdu oraz organizacjami wsparcia biznesu [www.dolinaeko.pl].

W ramach DE skupione maj by nie tylko podmioty, pomidzy którymi za-chodz stosunki na zasadzie kooperacji, lecz równie podmioty konkurujce ze sob, a zatem uczestnictwo w inicjatywie odbywa si równoczenie z wystpo-waniem relacji typowo rywalizacyjnych.

Aktualnie inicjatywa klastrowa prowadzi dziaania w ramach programu

„Rozwój klastra Dolina Ekologicznej ywnoci”, w którym pozyskuje fundusze z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wspófinansowanie odbywa si w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013.

Gównym celem projektu jest stworzenie platformy o zasigu ponadregionalnym (dopuszcza si czonkostwo podmiotów z pozostaych województw ciany wschodniej), umoliwiajcej wspóprac suc rozwojowi oraz promocji eko-logicznych produktów ywnociowych. Realizacja projektu ukierunkowana jest w szczególnoci na wsparcie rozwoju inicjatywy klastrowej, któremu suy ma pogbianie wspópracy pomidzy tworzcymi j podmiotami, reprezentujcymi róny profil dziaalnoci. Ponadto, podjte maj zosta starania skutkujce wzmocnieniem konkurencyjnoci oraz innowacyjnoci podmiotów tworzcych klaster, rozwojem brany produkcji ekologicznej ywnoci, któremu ma

towa-rzyszy wzrost skali produkcji oraz wzrost popytu uzyskany dziki zastosowa-niu narzdzi promocyjnych [www.dolinaeko.pl].

Czonkami klastra s midzy innymi Instytut Uprawy Nawoenia i Glebo-znawstwa – PIB w Puawach (koordynator i beneficjent projektu), stowarzysze-nie EkoLubelszczyzna oraz zwizek stowarzysze Podkarpacka Izba Rolnictwa Ekologicznego. Poza wymienionymi instytucjami do inicjatywy naley

kilkana-cie przedsibiorstw i gospodarstw ekologicznych. Pomimo zachowania róno-rodnoci podmiotowej, skutkujcej rozmaitoci powiza pomidzy czonkami inicjatywy, a zwaywszy na liczebno podmiotów o profilu ekologicznym w sektorze rolno-spoywczym, liczba czonków DE wydaje si stanowi jedy-nie jedy-niewielki uamek potencjau, który mógby zosta osignity poprzez wik-sz partycypacj podmiotów.

Powodzenie klastra oraz towarzyszcej mu inicjatywy klastrowej na Lu-belszczynie i Podkarpaciu uzalenione bdzie od spenienia szeregu warunków.

Jedn z determinant rozwoju klastrów jest wystpowanie popytu wewntrznego na oferowany produkt bd usug. Budowanie wiadomoci konsumentów w zakresie spoywania ywnoci ekologicznej, skutkujce wzrostem popytu na ni jest kluczow kwesti rozwoju analizowanego rynku. W przypadku

rozwa-anych województw mamy do czynienia z wysokim potencjaem gospodarstw ekologicznych oraz producentów ywnoci ekologicznej, którzy swoj dziaal-no opieraj na dowiadczeniu i tradycji [Skowron 2007].

Innym przykadem inicjatywy klastrowej o profilu rolno-ywnociowym w Polsce jest Stowarzyszenie ywno z Pomorza powstae w 2008 roku. O sile pomorskiego klastra spoywczego, który dziaania stowarzyszenia miayby wspiera , ma wiadczy fakt, i przeszo 11% produkcji sprzedanej przemysu w regionie przypada na bran spoywcz. Przyjmuje si, i ponad sze tysicy przedsibiorstw (z czego ponad 75% to podmioty zatrudniajce do 49 pracowni-ków, a 85% to podmioty zatrudniajce do 9 pracowników) zajmuje si produk-cj spoywcz w województwie [www.smaki.pomorskie.eu].

Strategia stowarzyszenia przewiduje wspóprac pomidzy przedsibior-stwami brany spoywczej a sfer otoczenia biznesu, sfer naukowo-badawcz

oraz organami wadzy samorzdowej, denie do poprawy konkurencyjnoci przedsibiorstw, przekadajcej si na popraw sytuacji spoeczno-gospodarczej regionu, promowanie wspópracy oraz wspieranie promocji produktów spoyw-czych z terenu województwa pomorskiego [www.smaki.pomorskie.eu].

Pomorska inicjatywa wspierajca rozwój klastra spoywczego skupia sze-reg podmiotów, do których zaliczy mona przedsibiorstwa (reprezentujce róne profile dziaalnoci (piekarnictwo i cukiernictwo, przetwórstwo misa i produkcja wdlin, przetwórstwo rybne i ryboówstwo, produkcj piwa i

napo-jów alkoholowych, produkcj naponapo-jów i wód mineralnych, mleczarstwo, gospo-darstwa rolne, przetwórstwo owocowo-warzywne, handel i dystrybucj oraz ga-stronomi), instytucje wspomagajce, wadze samorzdowe oraz orodki na-ukowe [www.smaki.pomorskie.eu].

W wymiarze europejskim zawizywanie inicjatyw klastrowych odbywa si w oparciu o róne formy prawne ich funkcjonowania. Róna jest te liczba powstajcych organizacji. Zrónicowanie to wynika z uwarunkowa regional-nych, takich jak tradycja, czy te znaczenia w polityce gospodarczej gazi od-noszcej si do wspierania klastrów, jako struktur determinujcych konkuren-cyjno . Przestrzenne rozmieszczenie inicjatyw klastrowych w skali europej-skiej jest zrónicowane i odzwierciedla przestrzenn dywersyfikacj skupisk podmiotów gospodarczych.

Dug tradycj zawizywania inicjatyw klastrowych posiadaj Wochy.

Naley jednak podkreli , i klastry we Woszech wyksztaciy si w sposób samoistny, a szczególne natenie procesów wzrostu specjalizacji produkcyjnej przypado na drug poow XX wieku. Akty prawne regulujce funkcjonowanie tamtejszych dystryktów przemysowych zostay uchwalone na pocztku lat dziewi dziesitych. Polityka wspierania distretti industriali realizowana jest we Woszech przede wszystkim na szczeblu regionalnym (uczestnicz w niej wa-dze regionalne, wawa-dze prowincji oraz wawa-dze komunalne) [Mikoajczyk i in.

2009]. Wedug zestawienia publikowanego przez European Cluster Observatory inicjatywy klastrowe w sektorze rolno-ywnociowym s popularn platform

wspópracy pomidzy przedsibiorstwami we Woszech, gdzie funkcjonuje ich co najmniej kilkadziesit.

Idea klasteringu jest w Polsce stosunkowo moda. Starania o jej upo-wszechnienie wród przedstawicieli rónych rodowisk i bran nasiliy si po przystpieniu do Unii Europejskiej. Z wielu wzgldów bardzo czsto podejmo-wane dziaania nie s do koca zgodne z zaoeniami teorii klastrów. O popu-larnoci klasteringu w Polsce moe wiadczy zawizywanie szeregu inicjatyw klastrowych (najczciej w formie stowarzysze), powstajcych pod szyldem

„klaster”. Problemem jest wic rozrónienie klastrów jako struktur rynkowych od inicjatyw klastrowych, czyli przejawów instytucjonalizacji klastrów. Niektó-rzy autoNiektó-rzy uznaj, i najwiksz przeszkod w funkcjonowaniu klastrów i ini-cjatyw klastrowych w Polsce jest wci niedostateczna wspópraca zachodzca pomidzy przedsibiorstwami a jednostkami naukowo-badawczymi i innymi podmiotami je wspierajcymi [Kad i Kowalski 2010]. Co wicej, ta niechtna wspópracy postawa zdaje si odnosi do ogóu dziaa kooperacyjnych, mog-cych zachodzi we wszelkiego typu relacjach rynkowych.

3. Identyfikacja i przestrzenne rozmieszczenie klastrów