W dotyczącym otyłości raporcie opracowanym przed McKinsey zaznaczono, że aby uzyskać pożądany efekt i zmniejszyć częstość występowania otyłości, należy skupić się na rozbudowanej sieci interwencji, ponieważ pojedyncze programy mające na celu prewencję otyłości nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Edukacja i oso-bista odpowiedzialność społeczeństwa to najważniejsze elementy skutecznej interwencji dążącej do zmniejszenia częstości występowania otyłości. W celu osiągnięcia zado-walających efektów potrzebne są zmiany w środowisku, w którym żyje społeczeństwo. Przykładowymi interwen-cjami mogą być: zmniejszenie wielkości domyślnych porcji żywności, zmiana działań marketingowych czy stworzenie środowiska zachęcającego do podejmowania aktywności
fizycznej. Według wspomnianego wyżej raportu inter-wencje, które mogą przynieść korzyści w walce z epidemią otyłości, to m.in: kontrola porcji, zmiana składu żywności, zmniejszenie dostępności do żywności wysokoprzetwo-rzonej i słodzonych napojów (w szkole i pracy, mniejsze eksponowanie towaru na półkach), edukacja rodziców, programy pozwalające kontrolować masę ciała, zmiana programu nauczania w szkołach – zwiększenie aktywno-ści fizycznej, a także zapewnienie zdrowych posiłków [4].
Polska
W Polsce prowadzonych jest wiele działań na rzecz wal-ki z nadwagą i otyłością, zarówno na szczeblu lokalnym i ogólnopolskim. Jednym z nich jest Narodowy program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym cho-robom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktyw-ności fizycznej (POL-HEALTH), który został opracowany we współpracy z WHO i Komisją Europejską. Program sku-pia się na zwiększeniu świadomości społeczeństwa o roli żywienia i aktywności fizycznej w zapobieganiu otyłości i wszystkich jej powikłań. Jest adresowany do różnych grup społecznych, w tym pracowników służby zdrowia, a także dzieci i młodzieży szkolnej. Innymi inicjatywami prowadzonymi w Polsce są Karta żywienia i aktywności fi-zycznej dzieci i młodzieży, która pozwala młodzieży szkol-nej uzyskać dostęp do zdrowych posiłków i aktywności fizycznej, a także program Moje boisko – Orlik 2012, który ma na celu zapewnienie dzieciom i młodzieży dostępu do nowoczesnej infrastruktury sportowej [27].
Świat
Według danych zawartych w raporcie stworzonym przez McKinsey zbyt mało środków jest przeznaczanych na prewencję nadwagi i otyłości. Globalny koszt tych dzia-łań szacowany jest na 5 miliardów dolarów, co stanowi jedynie 0,25% całkowitych kosztów generowanych przez otyłość.
Wartość największego programu mającego na celu walkę z otyłością w Wielkiej Brytanii wynosi 11 milionów funtów, co stanowi tylko 0,18% całkowitych wydatków związanych z nadmierną masą ciała, które są ponoszone przez tamtejszy system opieki zdrowotnej. Jednym z dzia-łań podjętych w tym kraju jest stworzony przez rząd pro-gram Responsibility Deal. Firmy i przedsiębiorstwa zaanga-żowane w realizację tego programu związane są głównie z przemysłem spożywczym. Są to producenci, sprzedaw-cy, a także dostawcy żywności. Zobowiązują się do wy-pełnienia poszczególnych deklaracji, związanych m.in.
z oznaczaniem opakowań czy zmianą składu produktu.
Niestety udział w programie jest dobrowolny, przez co nie
Epidemia otyłości – zagrożenia ekonomiczne dla systemu opieki zdrowotnej
341
udaje się uzyskać odpowiednich efektów mających na celu zmniejszenie częstości występowania nadwagi i otyłości.
W Stanach Zjednoczonych jedna z organizacji, których celem jest walka z nadwagą i otyłością, to Healthy Weight Commitment Foundation. Fundacja ta została założona w 2009 roku i jednoczy obecnie ponad 250 firm i orga-nizacji non profit. Ma na celu promocję zdrowego odży-wiania i zwiększenie aktywności fizycznej wśród dzieci i młodzieży szkolnej, rodzin i organizacji społecznych.
Dzięki zobowiązaniom, którym poddały się poszczegól-ne przedsiębiorstwa, udało się jak dotąd wyeliminować z rynku amerykańskiego około 6,4 biliona kalorii rocznie.
Dodatkowo przekazano ponad milion dolarów szkołom i organizacjom społecznym na promowanie zachowań prozdrowotnych.
We Francji od 2003 roku działa z kolei EPODE (Ensem-ble, Prévenons l’Obésité des Enfants). Jest to fundacja, której cel to walka z otyłością wśród dzieci i młodzieży. Or-ganizacja zajmuje się prowadzeniem rozmaitych kampanii i edukacją, współpracuje z dużymi firmami związanymi z przemysłem spożywczym. Główne cele tej organizacji to promowanie zdrowego żywienia i zwiększenie aktywno-ści fizycznej dzieci i młodzieży poprzez dostęp do klubów sportowych, zachęcanie do poruszania się pieszo, a także zapewnienie zdrowych posiłków w szkołach. Założenia organizacji są też wdrażane w innych krajach dzięki EPODE International Network [4].
Innymi strategiami mającymi na celu walkę z nadmier-ną masą ciała są: obniżenie podatków dla rodzin aktyw-nych fizycznie (Kanada), regulacja dostępności niezdro-wych przekąsek w szkołach (Francja, Hiszpania, USA), dostarczanie warzyw i owoców osobom w trudnej sytuacji materialnej (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone) czy za-pewnienie dostępu do wygodnej i darmowej infrastruktu-ry rowerowej (Kolumbia) [28, 29].
Stworzenie odpowiedniego programu mającego na celu prewencję nadwagi i otyłości jest trudne. Aby inter-wencja była skuteczna, musi spełniać kilka warunków, tj.
m.in.: współpraca z przemysłem spożywczym, przedsta-wicielami oświaty, zdrowia i władzy lokalnej, społeczeń-stwa na poziomie lokalnym i narodowym [4]. Goni i wsp.
oszacowali, że wprowadzenie odpowiednich programów mających na celu promocję zdrowego odżywiania i ak-tywności fizycznej może przyczynić się do zmniejszenia występowania otyłości aż o 10 do 15%. Regulacja i odpo-wiednie zmiany w produkcji i sprzedaży żywności mogłyby natomiast zmniejszyć częstość występowania otyłości aż o 15–33%, a zmiany cen i wielkości porcji mogą prowadzić do potencjalnej redukcji o 30–55%. Pomimo tak
optymi-stycznych danych ciągle nie udaje się uzyskać istotnego zmniejszenia częstości występowania otyłości.
Podsumowanie
Zrozumienie konsekwencji otyłości, powikłań i kosztów z nią związanych jest kluczowe dla stworzenia wydajnych strategii, intensyfikacji badań i programów związanych z prewencją i leczeniem tej przewlekłej choroby. Świat stoi obecnie przed koniecznością podjęcia określonych decyzji i wdrożenia działań mających na celu zatrzymanie świa-towej epidemii, a także obniżenia kosztów, jakie generuje ona dla systemów opieki zdrowotnej.
Oświadczenia
Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.
Źródła finansowania
Autorzy deklarują brak źródeł finansowania.
Piśmiennictwo
Kłosowicz-Latoszek L. Otyłość jako problem społeczny, zdro-1. wotny i leczniczy. Probl Hig Epidemiol. 2010;91(3):339–343.
WHO webpage. Obesity. Data and statystics, http://
2. www.euro.who.int/en/health-topics/noncommunica-ble-diseases/obesity/data-and-statistics (data dostępu:
05.09.2017).
Yumuk V, Tsigos C, Fried M, Schindler K, Busetto L, Micic D, 3. Toplac T. European Guidelines for Obesity Management in
Adults. Obes Facts. 2015;8(6):402–424.
Dobbs R, Sawers C, Thompson F, Manyika J, Woetzel J, Child P, 4. McKenna S, Spatharou A. Overcoming obesity: An initial
eco-nomic analysis. McKinsey Global Instute; 2014. 120.
Janssen I. The Public Health Burden of Obesity in Canada.
5. Can J Diabetes. 2013;37(2):90–96.
Obesity: preventing and managing the global epidemic. Re-6. port of a WHO Consultation. WHO Technical Report Series
894. Geneva: World Health Organization; 2000.
Cawley J. An economy of scales: A selective review of obesi-7. ty’s economic causes, consequences, and solutions. J Health
Econ. 2015;43:244–268.
Withrow D, Alter DA. The economic burden of obesity 8. worldwide: A systematic review of the direct costs of obesity.
Obes Rev. 2011;12(2):131–141.
Branka F, Nikogosian H, Lobstein T. The challenge of obesity 9. in the WHO European Region and the strategies for
respon-se. World Health Organization; 2007.
Jarosz M (red.). Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdro-10. wie Polaków. Diagnoza stanu odżywiania, aktywności fizycz-nej i żywieniowych czynników ryzyka otyłości oraz przewle-kłych chorób niezakaźnych w Polsce (1960–2005). Warsza-wa: Wydawnictwo Instytutu Żywności i Żywienia; 2006.
Szponar L, Sekuła W, Rychlik E, Ołtarzewski M, Figurska K.Ba-11. dania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia
w gospodarstwach domowych. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Żywności i Żywienia; 2003.
Wieloośrodkowe ogólnopolskie badanie stanu zdrowia lud-12. ności. Program WOBASZ. Warszawa: Instytutu Kardiologii;
2005. 1–128.
342
European database on nutrition, obesity and physical activity:
13. Poland. World Health Organization; 2013.
Wang YC, McPherson K, Marsh T, Gortmaker SL, Brown M.
14. Health and economic burden of the projected obesity trends in the USA and the UK. Lancet. 2011;378(9793):815–825.
Withrow D, Alter DA. The economic burden of obesity 15. worldwide: a systematic review of the direct costs of obesity.
Obes Rev. 2011;12:131–141.
Mason RJ, Moroney JR, Berne TV. The cost of obesity for non- 16. -bariatric inpatient operative procedures in the United States:
national cost estimates obese versus nonobese patients. Ann Surg. 2013;258(4):541–553.
Andreyeva T, Luedicke J, Wang YC. State-Level Estimates of 17. Obesity-Attributable Costs of Absenteeism. J Occup Environ
Med. 2014;56(11):1120–1127.
Maradit Kremers H, Visscher SL, Kremers WK, Naessens JM, 18. Lewallen DG. Obesity increases length of stay and direct
me-dical costs in total hip arthroplasty. Clin Orthop Relat Res.
2014;472(4):1232–1239.
Zgliszczyński WS. Nadwaga i otyłość w Polsce. Infos (Biuro 19. Analiz Sejmowych). 2017;4:227.
Thorpe KL, Florence CS, Howard DH, Joski PJ. The impact of 20. obesity on rising medical spending. Health Aff (Millwood).
2004;W4(suppl):480–486.
Wang Y, Beydoun MA, Liang L, Caballero B, Kumanyika SK.
21. Will all Americans become overweight or obese? Estimating the progression and cost of the US obesity epidemic. Obesity (Silver Spring). 2008;16:2323–2330.
Kim DD, Basu A. Estimating the Medical Care Costs of Obe-22. sity in the United States: Systematic Review, Meta-Analysis,
and Empirical Analysis. Value Health. 2016;19(5):602–613.
Effertz T, Engel S, Verheyen F, Linder R. The costs and con-23. sequences of obesity in Germany: a new approach from
a prevalence and life-cycle perspective. Eur J Health Econ.
2016;17(9):1141–1158.
Zhao W, Zhai Y, Hu J, Wang J, Yang J, Kong L, Chen C. Eco-24. nomic burden of obesity-related chronic disease in Mainland
China. Obes Rev. 2008;9(15):62–67.
Kang JH, Jeong BG, Cho YG, Song HR, Kim KA. Socioecono-25. mic costs of overweight and obesity in Korean adults. J
Kore-an Med Sci. 2011;26(12):1533–1540.
Pitayatienanan P, Butchon R, Yothasamut J, Aekplakorn W, 26. Teerawattananon Y, Suksomboon N, Thavorncharoensap M.
Economic costs of obesity in Thailand: a retrospective cost- -of-illness study. BMC Health Serv Res. 2014;14(1):146.
Jarosz M. Działania prowadzone w Polsce na rzecz zwalcza-27. nia nadwagi i otyłości. II Zjazd Polskiego Towarzystwa Badań
nad Otyłością, Szczecin, 15–17 października 2009 r. Warsza-wa; 2009.
Aranceta Bartrina J. Public health and the prevention of obe-28. sity: failure or success? Nutr Hosp. 2013;28(Supl. 5):128–137.
Webber L, Kilpi F, Marsh T, Rtveladze K, Brown M, McPherson 29. K. High rates of obesity and non-communicable diseases
pre-dicted across Latin America. PLoS One. 2012;7(8):1–6.
Zaakceptowano do edycji: 2017-10-09 Zaakceptowano do publikacji: 2017-10-30
Adres do korespondencji:
Joanna Michałowska
Zakład Edukacji i Leczenia Otyłości oraz Zaburzeń Metabolicznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Augustyna Szamarzewskiego 84, 60-569 Poznań
tel. kom.: 796 559 796
e-mail: joanna.michalowska000@gmail.com