Cel pracy
Rycina 6. Opinia studentów na temat tego czy uważają, że wskaźnik GDA pozwala skomponować zbilansowaną dietę
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego 45%
Ogółem stosujący suplementy nie stosujący suplementów
52% 48%
total stosujący suplementy nie stosujący suplementów
Rycina 5. Zwracanie uwagi na oznakowanie produktów w podziale na stosujących i niestosujących suplementy diety.
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego
Rycina 6. Opinia studentów na temat tego czy uważają, że wskaźnik GDA pozwala skomponować zbilansowaną dietę.
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego 45%
Ogółem stosujący suplementy nie stosujący suplementów
52% 48%
total stosujący suplementy nie stosujący suplementów
Rycina 6. Opinia studentów na temat tego, że wskaźnik GDA pozwala skomponować zbilansowaną dietę. Źródło:
opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego
Wybrane aspekty zachowań zdrowotnych związanych z suplementacją diety wśród studentów poznańskich uczelni wyższych
317
stosują suplementów, bardziej negatywnie podchodzą do oznakowania produktów spożywczych, uważając wskaź-nik GDA za bezużyteczny.
Ponad połowa (62%) respondentów stosujących su-plementację diety potwierdza, że inny członek rodziny również przyjmuje taki produkt. Tylko 1/3 badanych (32%) stwierdziła, że nikt poza nimi nie sięga po taką żywność.
Pozostałe (6%) osoby nie są zorientowane w tym zakresie.
Według wszystkich badanych suplementy diety i produk-ty wzbogacone w witaminy i minerały powinny przede wszystkim uzupełniać dietę w potrzebne mikroelementy i witaminy, wywierać wpływ na prawidłowe funkcjono-wanie organizmu, przynosić korzyści w postaci zwiększo-nej odporności na infekcje oraz poprawiać kondycję kobiet w okresie ciąży (Rycina 7).
Na pytanie, czy respondent suplementujący dietę zgadza się z opinią, iż suplementy diety są po to, żeby je stosować, ale nie można nimi zastępować pełnowarto-ściowej żywności, 73% ankietowanych odpowiedziało twierdząco. Jedynie 1% nie podzielał takiego zdania, na-tomiast pozostali nie udzielili jednoznacznej odpowiedzi.
Z opinią, że suplementy diety oraz produkty wzbogacone mogą odgrywać istotną rolę w zapobieganiu chorobom
cywilizacyjnym, nie zgodziło się 18% zapytanych, a 45%
nie umiało zająć stanowiska w tej kwestii. Pozostałe 37%
zapytanych było zdania, że takie produkty mogą mieć znaczenie w prewencji chorób cywilizacyjnych.
Dyskusja
Niekwestionowanym i najważniejszym czynnikiem warun-kującym zdrowie człowieka jest żywienie. Badania Stefań-skiej i wsp. [10] dotyczące oceny dziennych racji pokarmo-wych wśród studentów wskazują, że dieta młodych ludzi w okresie trwania studiów nie jest zadowalająca. Donie-sienie potwierdza, że średnia wartość energetyczna dzien-nych racji pokarmowych młodzieży akademickiej obu płci znacznie odbiega od proponowanych norm, pokrywając zapotrzebowanie zaledwie w około 70%. Z kolei badanie Przysławskiego i wsp. [11] wykazało, że świadomość żywie-niowa młodzieży akademickiej jest niewystarczająca i po-zostaje na niskim poziomie, co ma przełożenie w nieodpo-wiednio zbilansowanej pod względem zawartości witamin całodziennej racji pokarmowej. Ponadto spożycie witamin D, B12 i kwasu foliowego bywa niewystarczające, podczas gdy obserwowano znaczący poziom spożycia witamin A, E oraz C [11]. Pomimo że suplementacja diety oraz konsump-Rycina 7. Opinia studentów na temat korzyści ze stosowania suplementów diety i produktów wzbogaconych.
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego 73% 68%
38% 38%
20% 15% 13% 13%
9% 5% 4% 4% 0%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Rycina 7. Opinia studentów na temat korzyści ze stosowania suplementów diety i produktów wzbogaconych. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego
318
cja produktów prozdrowotnych w niektórych sytuacjach zdają się być uzasadnione, mogą nieść pewne zagrożenia dla konsumentów [12]. Systematyczne monitorowanie skali stosowania suplementów diety wśród studentów może pozwolić na ocenę ryzyka występowania zacho-wań nieprawidłowych, a także wpłynąć na stosowanie tych środków w sposób racjonalny i bezpieczny [13]. Ana-liza rynku suplementów diety pozwala wnioskować, iż ich spożycie to zjawisko powszechne i narastające, również w populacji osób młodych. Potwierdzają to także nasze rezultaty, gdyż ponad połowa ankietowanych w okresie studenckim deklaruje przyjmowanie suplementów z róż-ną regularnością, z czego do codziennego ich stosowania przyznało się ponad 60% respondentów. Do podobnych wniosków doszli Schlegel-Zawadzka i Barteczko w swo-ich badaniach z 2009 roku – na podstawie analizy 107 kwestionariuszy stwierdzono, że do stosowania żywności wzbogaconej i suplementów pochodzenia naturalnego przyznało się 98% studentów z Krakowa [14]. Z kolei wy-niki ankietyzacji przeprowadzonej wśród 440 studentów czterech uczelni warszawskich przez Sigłową i wsp. wska-zują, że 38,2% deklaruje częste stosowanie suplementów diety [8]. Znacznie częściej po żywność w tej postaci się-gają młode kobiety w porównaniu do mężczyzn. Wskazu-ją na to również wyniki Bieżanowskiej-Kopeć i wsp., któ-rzy stwierdzili, że na uczelniach krakowskich spożycie tych preparatów było również wyższe wśród kobiet (76%) niż wśród mężczyzn (65%) [15]. W naszym badaniu wykaza-liśmy, że studenci pochodzący z dużego miasta częściej sięgają po suplementy diety. Natomiast wśród studentów Krakowa udział uzupełniających swoją dietę osób zamel-dowanych w mieście był zbliżony do udziału zameldowa-nych na wsi, podobnie odsetek ten zbliżony był zarówno wśród mieszkających w akademikach, jak i w domach rodzinnych [15].
Pomimo iż odsetek konsumentów suplementów die-ty był wyższy wśród studentów Uniwersytetu Medycz-nego, Politechniki Poznańskiej i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, nie można jednoznacznie wskazać uczelni, na której to zjawisko byłoby zdecydowanie bardziej wy-raźne. Znaczny odsetek respondentów (62%) przyznaje jednocześnie, że nie są oni jedynymi użytkownikami pro-duktów tego rodzaju w rodzinie. Niewątpliwie może mieć to również wpływ na decyzje o wdrożeniu suplementów do codziennej diety przez młodych ludzi. Suplementacja diety z definicji przeznaczona jest dla osób zdrowych, czyli konsumentów, którzy znajdować się mogą w stanach nie-doborów żywieniowych [2]. W naszym badaniu zdecydo-wana większość ankietowanych stosujących suplementy diety (89%) nie zgłaszała żadnych przewlekłych
dolegli-wości zdrowotnych. Natomiast studenci niejednokrotnie wskazywali na problemy z utrzymaniem koncentracji na zajęciach, zapamiętaniem dużej ilości materiału na egza-minach, odczuwanie oznak niedoborów witamin w diecie oraz na odczucie zmęczenia i osłabienia.
Nieznacznie wyższy odsetek studentów stosujących suplementy diety wśród studentów Uniwersytetu Me-dycznego może wynikać z teoretycznie większej znajomo-ści zasad promocji zdrowia i samoświadomoznajomo-ści w zakresie dbania o zbilansowaną dietę. Analiza Sigłowej i wsp. pro-wadzona wśród 440 studentów czterech uczelni warszaw-skich także wykazała, że odsetek osób stosujących suple-mentację diety był wyższy na kierunkach medycznych [8].
Badania zrealizowane w Filadelfii wśród 692 studentów farmacji wykazały, że aż 47% z ogółu ankietowanych spożywało suplementy diety w ciągu ostatnich 2 tygodni.
Stwierdzono, że spożycie witamin i minerałów było na bardzo wysokim poziomie, a do najczęstszych powodów ich stosowania zaliczano: nieodpowiednią dietę, osłabie-nie, stres i częste infekcje. Autorzy badań zalecili, aby na uczelniach kształcących farmaceutów poświęcać więcej czasu w programie nauczania aspektom socjologicznym i klinicznym stosowania witamin i minerałów [16].
Studenci podzielają opinię, że skomponowanie diety bez stosowania suplementów diety jest możliwe. Nato-miast na pytanie o znajomość zasad zdrowego żywienia aż 56% z nich odpowiada, że nie zna tych zasad lub nie potrafi się do nich dostosować. Niepokojący jest fakt, iż ponad połowa zapytanych studentów nie zwraca uwagi na oznakowania na opakowaniu i wskazuje na potrzebę edukacji w tym zakresie. Tymczasem korzystanie z tych informacji jest zalecane w codziennej praktyce zakupu żywności i niezbędne w prewencji i leczeniu chorób die-tozależnych [17].
Wyniki niniejszej pracy wskazują, że osoby spożywają-ce suplementy diety większą uwagę zwracają na zwyczaje związane z odżywianiem. Zależność taką opisywano już wcześniej [18]. W badaniu wykazano dużą regularność stosowania suplementów diety przez studentów. Ponad 60% z nich zadeklarowało, iż przyjmuje je codziennie.
Fakt ten potwierdzony jest również innymi badaniami [8, 13, 15]. Należy podkreślić, iż zbyt częste przyjmowanie su-plementów diety nie jest zjawiskiem pożądanym, gdyż nie powinno stanowić podstawy w codziennym żywieniu.
Przy zakupie suplementów diety studenci kierują się zwykle własnym doświadczeniem i opinią przyjaciół bądź znajomych. Farmaceuci i lekarze znacznie rzadziej wpły-wają na decyzje dotyczące wyboru tych produktów. Brak potrzeby konsultacji z lekarzem w zakresie suplementacji zgłaszali również inni studenci, twierdząc jednocześnie,
Wybrane aspekty zachowań zdrowotnych związanych z suplementacją diety wśród studentów poznańskich uczelni wyższych
319
że informacje zawarte w ulotce bądź na opakowaniu są wystarczające [8, 13, 15]. Należy podkreślić, iż niekontro-lowane spożywanie skoncentrowanych preparatów wita-minowo-mineralnych w połączeniu z dużą regularnością w stosowaniu może prowadzić do ich kumulacji w orga-nizmie.
Podsumowując, w opinii zdecydowanej większości stu-dentów dostarczanie organizmowi skoncentrowanych pre-paratów w momencie pojawienia się różnych dolegliwości pomagało w ich usunięciu. Jednocześnie są oni zgodni co do opinii, że suplementami diety nie powinno się zastępo-wać pełnowartościowej, ogólnodostępnej żywności.
Wnioski
Suplementacja diety jest powszechna wśród studentów poznańskich uczelni wyższych, zwłaszcza kobiet. Ankieto-wani są zgodni, że suplementami diety nie należy zastę-pować pełnowartościowej żywności. Zdecydowana więk-szość uważa, że możliwe jest skomponowanie diety bez suplementacji, lecz jest to bardzo trudne. W badaniu wy-kazano wysoką regularność przyjmowania suplementów.
Ponad połowa respondentów przyjmuje więcej niż jeden preparat tego typu, rzadko konsultując się z lekarzem, czę-ściej z farmaceutą. Wskazane są dalsze badania monitoru-jące suplementację diety wśród młodzieży akademickiej.
Oświadczenia
Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.
Źródła finansowania
Autorzy deklarują brak źródeł finansowania.
Piśmiennictwo
Woynarowska B. Zachowania zdrowotne. (W:) Woynarow-1. ska B (red.). Zdrowie i szkoła. Warszawa: PZWL; 2000.
Baraniak J, Kania M. Suplementy diety, środki spożywcze spe-2. cjalnego przeznaczenia żywieniowego a lek roślinny w
świe-tle współczesnej fitoterapii. Post Fitoter. 2015;3:177–183.
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywno-3. ści i żywienia. Dz.U. 2006, Nr 171, poz. 1225.
Krasnowska G, Sikora T. Suplementy diety a bezpieczeństwo 4. konsumenta. Żywn Nauka Technol Jakość. 2011;4(77):5–23.
Bojarowicz H, Dźwigulska P. Suplementy diety. Cz. II. Wybra-5. ne składniki suplementów diety oraz ich przeznaczenie. Hyg
Public Health. 2012;47(4):433–441.
Reguła J, Gramza-Michałowska A, Stachowiak B. Udział su-6. plementów diety w żywieniu osób dorosłych. Probl Hig
Epi-demiol. 2011;92(3):614–616.
Schlegel-Zawadzka M, Barteczko M. Ocena stosowania su-7. plementów diety pochodzenia naturalnego w celach pro-zdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywn Nauka Technol Ja-kość. 2009;4(65):375–387.
Sigłowa A, Bertrandt B, Conder M, Bertrandt K, Lisiecka A, 8. Kubiak P, Urbańska A. Suplementacja diety wśród studentów.
Żywn Nauka Technol Jakość. 2009;4(65):236–249.
Jarosz M, Stoś K. Suplementy diety – korzyści i zagrożenia.
9. (W:) Jarosz M (red.). Praktyczny podręcznik dietetyki. War-szawa: Wydawnictwo Instytutu Żywności i Żywienia; 2010.
Stefańska E, Ostrowska L, Radziejewska I, Kardasz M. Spo-10. sób żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Bia-łymstoku – w zależności od miejsca zamieszkania w trakcie studiów. Probl Hig Epidemiol. 2010;91(4):585–590.
Przysławski J, Bolesławska I, Kaźmierczak A. Ocena poziomu 11. spożycia wybranych witamin wśród młodzieży akademickiej miasta Poznania na tle wyników innych badań. Bromat Chem Toksykol. 2012;45,4:1188.
Karasiewicz M, Bogacz A, Krzysztoszek J, Pędziwiatr D, Czer-12. ny B. Products of plant origin – benefits and the potential risk
for the consumer. J Med Sci. 2017;86(1):47–57.
Bińkowska-Bury M, Więch P, Januszewicz P. Stosowanie su-13. plementów diety wśród młodzieży akademickiej. Zdr Publ.
2012;120(2):144.
Schlegel-Zawadzka M, Barteczko M. Ocena stosowania su-14. plementów diety pochodzenia naturalnego w celach pro-zdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywn Nauka Technol Ja-kość. 2009;4(65):375–387.
Bieżanowska-Kopeć R, Leszczyńska T, Kopeć A. Suplementa-15. cja diety wśród studentów wyższych uczelni województwa
małopolskiego witaminami i/lub składnikami mineralnymi.
Żywn Nauka Technol Jakość. 2010;4(71):132–140.
Ranelli P, Dickerson R, White K. Use of vitamin and mine-16. ral supplements by pharmacy students. Am J Hosp Pharm.
1993;50(4):674–678.
Wierzejska R. Oznakowanie żywności jako element realizacji 17. prozdrowotnej diety. Zdr Publ. 2012;122(1):90–94.
Dickinson A. Who Uses Vitamin and Mineral Supplements?
18. People Seeking a Healthier Lifestyle. The Benefits of Nutritio-nal Supplements, http://www.crnusa.org/benpdfs/CRN011-benefits_whovms.pdf (data dostępu: 12.06.2017).
Zaakceptowano do edycji: 2017-10-09 Zaakceptowano do publikacji: 2017-10-30
Adres do korespondencji:
Jana Krzysztoszek
Katedra i Zakład Profilaktyki Zdrowotnej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Collegium Anatomicum, p. 402
ul. Heliodora Święcickiego 6, 60-781 Poznań tel.: 61 854 65 75
e-mail: jana.krzysztoszek@ump.edu.pl