Podstawowe definicje Kodeksu karnego
D. Inne naruszenia dyscypliny wojskowej – wobec podwładnego 107
Cechami charakterystycznymi służby wojskowej oraz jej wykonywania są dyscy-plina i podporządkowanie przełożonym. Zachodząca w relacji przełożony – pod-władny nierówność pozycji, jako jeden z aspektów życia wojskowego, wymaga od osób będących wyżej w hierarchii wojskowej szczególnego wyczucia i powścią-gliwości w stosunkach z podwładnymi. Między innymi dlatego stosowanie przez przełożonego niedozwolonych metod wychowawczych wobec podwładnego, żołnierza młodszego stopniem albo równego stopniem, lecz o krótszym okresie pełnienia służby daje podstawę do zastosowania konsekwencji karnoprawnych, przewidzianych w komentowanym rozdziale. Poniżanie i znieważanie podwład-nego godzi również w autorytet przełożopodwład-nego, co powoduje zachwianie dyscypli-ny wojskowej. Taki wniosek pozwala na stwierdzenie, że przedmiotami chronio-nymi w ramach omawianego przepisu są także porządek wojskowy i dyscyplina wojskowa108.
Art. 350. [Poniżenie podwładnego]
§ 1. Żołnierz, który poniża lub znieważa podwładnego,
podlega karze ograniczenia wolności, aresztu wojskowego albo pozbawienia wolności do lat 2.
107 Podwładny. To osoba podlegająca władzy przełożonego, która zobowiązana jest do wy-konywania rozkazów (zob. także komentarz do art. 115 § 18 k.k.). Zgodnie z unormo-waniem art. 353 k.k. przepisy art. 350–352 k.k. stosuje się odpowiednio do żołnierza dopuszczającego się penalizowanego w nich czynu, żołnierza młodszego albo równego stopniem, ale o krótszym okresie pełnienia służby wojskowej.
108 I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 898.
Można przyjąć, że sprawcą tego przestępstwa może być każdy żołnierz, który w czasie popełnienia czynu pełnił czynną służbę wojskową. Przestępstwo z art. 350 k.k. może popełnić każdy żołnierz będący przełożonym pokrzywdzone-go lub żołnierza wskazanepokrzywdzone-go w art. 353 k.k., niezależnie od rodzaju posiadanepokrzywdzone-go stopnia czy rodzaju pełnionej służby. Warunkiem konstytutywnym jest koniecz-ność odbywania czynnej służby wojskowej, a także zależkoniecz-ność nadrzędności i pod-porządkowania między sprawcą – przełożonym a pokrzywdzonym – żołnierzem podwładnym lub żołnierzem wskazanym w art. 353 k.k.109
Art. 351. [Naruszenie nietykalności cielesnej podwładnego]
Żołnierz, który uderza podwładnego lub w inny sposób narusza jego nietykal-ność cielesną, podlega karze aresztu wojskowego albo pozbawienia wolności do lat 2.
Art. 352. [Znęcanie się nad podwładnym]
§ 1. Żołnierz, który znęca się fi zycznie lub psychicznie nad podwładnym, pod-lega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się po-krzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Czynność sprawcza „znęcania się” może mieć formę działania lub zaniechania, polegającego na umyślnym zadawaniu bólu fi zycznego lub cierpień moralnych.
Zachowanie będące znęcaniem oznacza zazwyczaj działanie, na które składają się jedno- lub wielorodzajowe czynności, naruszające różne dobra prawne110.
Pojęcie znęcania się obejmuje zadawanie udręk fi zycznych lub psychicznych (np. bicie, szarpanie, kopanie, niszczenie osobowości podwładnego wskutek wy-korzystywania jego ułomności, sposobu wysławiania się czy też cech jego intelek-tu, a nawet uporczywe wymierzanie niezasłużonych lub nieregulaminowych kar dyscyplinarnych111. Można do niego zakwalifi kować także specyfi czne dla żołnie-rzy i dla służby wojskowej zachowania (polegające np. na zabawie w tzw. granat, wielokrotnym zmuszaniu pokrzywdzonego do wykonywania komendy padnij–
powstań) czy też nakazywanie wykonywania ćwiczeń fi zycznych (w postaci np.
pompek) w ilości niemożliwej do wyrobienia.
Jak wskazują S.M. Przyjemski i H. Kmieciak, za znęcanie można wyjątkowo uznać postępowanie ograniczone do jednego, zwartego w czasie i miejscu, zda-rzenia, pod warunkiem jednak, że odznacza się ono intensywnością w zadawaniu dolegliwości, a zwłaszcza jeżeli jest ono złożone z wielu aktów wykonawczych roz-ciągniętych w czasie. O kwalifi kacji zachowania jako znęcania decyduje obiektyw-na oceobiektyw-na, a nie subiektywne odczucie pokrzywdzonego112.
109 Pozostali autorzy komentarza: V. Konarska-Wrzosek (red.), dz. cyt.
110 Por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 8 marca 2012 r., II AKa 388/11, LEX nr 1129381.
111 A. Marek, dz. cyt., s. 613.
112 S.M. Przyjemski, H. Kmieciak [w:] System Prawa Karnego, t. 11, red. M. Bojarski, 2012, s. 264.
Przyjmuje się, że przestępstwo jest popełnione ze szczególnym okrucień-stwem, jeżeli:
1) wyrządza ono znaczną dolegliwość fi zyczną lub powoduje poważne następ-stwa w psychice ofi ary;
2) sprawca stosuje środki niewspółmierne do stawianego przez ofi arę oporu lub też
3) podejmuje działania mające na celu „nie tylko popełnienie przestępstwa głównego” (np. obcowania płciowego), ale zmierza również do poniżenia ofi ary.
Sprawca może także działać w sposób drastyczny, odrażający czy wyjątkowo brutalny. Poszczególne elementy charakteryzujące działanie „ze szczególnym okrucieństwem” mogą wystąpić samoistnie lub kumulatywnie113. Zatem dla uznania określonego zachowania jako przypadku znęcania się ze szczególnym okrucieństwem należy każdorazowo poddać je szczegółowej analizie, dokonanej przez pryzmat towarzyszących zdarzeniu okoliczności114.
Przepisy art. 350–352 stosuje się odpowiednio do żołnierza, który dopuszcza się czynu określonego w tych przepisach względem żołnierza młodszego stop-niem albo równego stopstop-niem o krótszym okresie pełnienia służby wojskowej115. Fot. 32. Symbole sprawiedliwości
Źródło: h ps://brpd.gov.pl/aktualnosci-wystapienia-generalne/kodeks-karny-zbyt-lagod ny-dla-osob-krzywdzacych-dzieci [dostęp: 9.10.2018 r.].
113 Wyrok SA w Krakowie z dnia 4 listopada 2010 r., II AKa 180/10, niepubl.
114 Uchwała SN z dnia 21 grudnia 1972 r., VI KZP 64/72, OSNKW 1973, nr 2–3, poz. 18.
115 Art. 353 k.k.