Inne propozycje wskaźnika zużycia kapitału naturalnego

Europejska Agencja Środowiska w 2011 r. opublikowała raport pt. „An

experimental framework for ecosystem capital accounting in Europe”¹⁷⁷, który powstał w ramach prac nad uaktualnieniem SEEA, które miały być ukończone do 2013 roku. Celem jest stworzenie rachunku kapitału ekosystemów178

by umożliwić ocenę trwałości systemu gospodarka – środowisko naturalne przede wszystkim z punktu widzenia natury, pomiar stanu ekosystemów, a w przypadku obserwowanej degradacji obliczenie kosztów uniknięcia strat lub naprawy i kompensacji. Proponowana metodyka może być postrzegana jako sposób pomiaru deprecjacji (lub konsumpcji) kapitału ekosystemów w znaczeniu Systemu Rachunków Narodowych (SNA).

Proponuje się stworzenie uproszczonego systemu rachunków kapitału ekosystemów (Simplified Ecosystem Capital Accounts – SECA). Ekosystem jest rozumiany jako forma kapitału, który dostarcza który dostarcza pakiet usług dla ludzi, z

177Europejska Agencja Środowiska, http://www.eea.europa.eu/publications/an-experimental-framework-for-ecosystem

178

W oryginalnym tekście użyto właśnie określenia kapitał ekosystemów (ekosystem capital) zamiast kapitał naturalny.

Pełny zakres usług ekosystemowych Ocena jakościowa

Ocena ilościowa Wartość pieniężna

86 których niektóre są wykorzystywane w produkcji, zgromadzone i / lub konsumowane. Pozostałe usługi są dobrami publicznymi wykorzystywanymi przez gospodarkę oraz tworzące dobrobyt ludzi. Usługi te zależą od regeneracji kapitału ekosystemu, który jest z kolei pod wpływem konsumpcji usług ekosystemów. W ramach uproszczonego rachunku są brane pod uwagę trzy grupy usług: dostępna biomasa/węgiel, dostępna woda oraz dostępne regulacyjne oraz kulturowe usługi. „Dostępne” oznacza w tym kontekście część całkowitych zasobów, która może być wykorzystana bez wyrządzenia szkód w ekosystemach.

Stan kapitału ekosystemów jest charakteryzowany za pomocą wskaźników:  całkowity potencjał ekosystemów (Total Ecosystem Potential - TEP),  zmiana netto CPE (Net Change in TEP),

 degradacja kapitału ekosystemów (Ecosystem Capital Degradation).

Całkowity potencjał ekosystemów (lądowy, morski oraz powietrzny) mierzony w podstawowym bilansie w tonach węgla jest ważony za pomocą zestawu wskaźników wyrażających zewnętrzne czynniki ograniczające dostępność węgla:

 dostępna nadwyżka wodna ekosystemów (Ecosystem Accessible Water Surplus –

EAWS),

 potencjał krajobrazowy ekosystemów (Landscape Ecosystem Potential – LEP),  potencjał rzeczny ekosystemów (River Ecosystem Potential – REP),

 wskaźnik bioróżnorodności ekosystemów (Ecosystem Biodiversity Rating – EBR), który łączy stan tzw. „zielonej infrastruktury” oraz miernik różnorodności gatunków. W rezultacie otrzymuje się nową jednostkę nazwaną Ecosystem Potential Unit

Equivalent (EPUE). Wzrost jednostek EPUE oznacza pozytywny efekt zmian

zachodzących w ekosystemach, natomiast spadek oznacza degradację. Szczególna uwagą jest także przypisywana obliczeniu wskaźnika degradacji kapitału ekosystemu, która jest skutkiem działalności gospodarczej. Jest to krok w kierunku oszacowania deprecjacji kapitału ekosystemów. Bardziej szczegółowy opis założeń omawianej koncepcji, jak również wstępnie proponowany układ tabel statystycznych, można znaleźć w dokumencie źródłowym179. Warto zauważyć, że prace nad ostateczną wersją systemu rachunków statystycznych opisujących relację środowisko naturalne – gospodarka nadal trwają.

179

An experimental framework for ecosystem capital accounting in Europe, Europejska Agencja Środowiska, http://www.eea.europa.eu/publications/an-experimental-framework-for-ecosystem

87 3. Total Materiał Requirement – przegląd metody

Trwałość rozwoju, w tym także wzrostu gospodarczego w dużej mierze zależy od dostępności zasobów odnawialnych oraz nieodnawialnych. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych UE, m.in. strategii Europa 2020, w której jedną z inicjatyw przewodnich jest „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”180. Przyjęto również Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy (The

Roadmap to a Resource Efficient Europe), w którym wskazano cele strategiczne oraz

etapy ich realizacji do 2020 oraz 2050 rok. Nadrzędnym celem jest wzrost efektywności wykorzystania zasobów oraz oddzielenie (decoupling) wzrostu gospodarczego od wykorzystywania zasobów, inaczej mówiąc – dematerializacja gospodarki. Szacuje się, że do 2050 r. należy zwiększyć efektywność wykorzystania zasobów 4 do 10 razy, przy czym koniecznych ulepszeń powinno się dokonać już do 2020 r.181

Uzależnienie gospodarek krajów UE od zasobów wiąże się z występowaniem pewnego ryzyka, zależnego od typu zasobu. Zwraca się uwagę na182

:

 Wysoka koncentracja rynków metali oraz minerałów stwarza ryzyko ograniczenia dostaw oraz kształtowania ceny przez kilku globalnych uczestników rynku; możliwości substytucji materiałów z tej grupy są ograniczone.

 W przypadku paliw kopalnianych występuje ryzyku geologicznej dostępności oraz wysoka zależności od importu, w szczególności w przypadku ropy i gazu. Skutki zmian klimatu są kolejnym ryzykiem związanym z użytkowaniem tego typu zasobów.

 Wykorzystanie zasobów odnawialnych (produkcja rolna, leśnictwo, rybołówstwo) wiąże się z zagrożeniem ograniczonej dostępności, na przykład ograniczonego dostępu do wody oraz żyznej gleby, kurczenia się łowisk ryb, jak również wpływu utraty bioróżnorodności oraz zmian klimatu.

Zauważa się, że poszczególne typy zagrożeń są ze sobą powiązane.

Realizacja celu dematerializacji gospodarki wymaga dysponowania odpowiednią metodyką oceny ilości wykorzystywanych zasobów. Jedną z propozycji są wskaźniki liczone w ramach tzw. rachunku przepływów materiałowych, opartego na

180

http://ec.europa.eu/resource-efficient-europe

181

Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, Komisja Europejska, http://ec.europa.eu , s. 2.

182

B. Meyer, Macroeconomic modelling of sustainable development and the links between the economy

88 koncepcji gospodarczego metabolizmu (metabolism of economy). Funkcjonowanie systemu społeczno-gospodarczego, postrzeganego jako część (subsystem) biosfery, charakteryzuje się pobieraniem, transformacją, przechowywaniem, recyklingiem oraz wydalaniem materiałów183

. W celu lepszego zrozumienia istoty oraz opisu tych procesów została opracowana metodyka tzw. Analizy przepływów materiałowych gospodarki (Economy-Wide Materials Flow Analysis - MFA) wraz ze zbiorem wskaźników. Metoda została opracowana przez Instytut ds. Energii, Klimatu i Środowiska w Wuppertalu184, a następnie usystematyzowana oraz ujednolicona przez Eurostat w 2001 roku¹⁸⁵. Okresowo są publikowane kolejne wytyczne, których celem jest dalsza harmonizacja rachunków przepływów materiałowych186

. Prace badawcze wykorzystujące metodykę rachunków przepływów materiałowych były prowadzone także w Polsce187

.

Podstawową zasadą MFA jest systematyczna ewidencja wszystkich przepływów materiałowych (z wyjątkiem wody oraz powietrza) zachodzących na granicy dwóch systemów – środowiska naturalnego i gospodarki, a także na ewidencji przepływów pomiędzy granicami poszczególnych krajów. MFA odwołuje się również do tzw. analizy balansu masy (mass-balance approach), opartej na tezie, że ogólna suma materii i energii pobieranych ze środowiska w postaci surowców musi dokładnie bilansować się z ogólną sumą materii i energii powracającej do środowiska w postaci dóbr kapitałowych i konsumpcyjnych oraz odpadów, w tym rozproszonej energii188

. Odnosząc się do przepływów materiałów, dla danego systemu oznacza to, że pobierane materiały (total inputs) są albo akumulowane w systemie (net accumulation) albo wydalane (total outputs). Ogólny schemat materiałowego bilansu gospodarki przedstawiono na rysunku 12.

183

S. Bringezu, H. Schutz, S. Moll, Rationale for and Interpretation of Economy-Wide Materials Flow

Analysis and Derived Indicators, “Journal of Industrial Ecology” 2003, Vol. 7, No. 2, s. 44. 184

Instytut ds. Energii, Klimatu i Środowiska w Wuppertalu, http://wupperinst.org

185

Por. Economy-wide material flow accounts and derived indicators. A methodological guide, Eurostat, 2001 epp.eurostat.ec.europa.eu

186

Por. Economy-wide Material Flow Accounts (EW-MFA). Compilation Guide 2012, Eurostat, epp.eurostat.ec.europa.eu

187

Por. H. Schutz, J. Śleszyński, Macroeconomic indicator of sustainable development: Total Material

Requirement (TMR) for Polska, University of Warsaw, Economic Discussion Papers No. 54, Warsaw

2000; także: Ocena możliwości obliczenia wskaźników przepływów materiałowych w oparciu istniejące

dane krajowe według wypracowanych metodyk Europejskiej Agencji Środowiska i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Ekspertyza wykonana na zamówienie

Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, www.gios.gov.pl

188

S. Czaja et al., Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002, s. 16.

89 Rysunek 12. Schemat materiałowego bilansu gospodarki

Źródło: Economy-wide material flow accounts and derived indicators. A methodological guide, Eurostat, 2001, s. 16

W celu opisania przepływów materiałowych oraz zdefiniowania wskaźników wszystkie nakłady (inputs) i wyniki (outputs) są klasyfikowane według trzech wymiarów189

:

 przepływy bezpośrednie i pośrednie (direct versus indirect flows),  przepływy wykorzystane i niewykorzystane (used versus unused flows),  przepływy krajowe i reszty świata (domestic versus Rest of the Word – ROW).

Bezpośrednie przepływy materiałowe odpowiadają przepływom materiałów, które fizycznie przekraczają granice systemu gospodarczego albo jako nakład, albo jako wynik. Bezpośrednie przepływy odnoszą się do rzeczywistej masy (wagi) materii lub produktu, która wchodzi lub opuszcza system. Bezpośrednie nakłady materiałowe to zasoby zużywane bezpośrednio w produkcji lub w związku ze świadczeniem usług. Przepływy pośrednie są materiałami, które są potrzebne do produkcji wyrobu, pojawiające się od początku procesu produkcji, ale nie są fizycznie zawarte w samym

189

Por. Ocena możliwości obliczenia wskaźników przepływów materiałowych w oparciu istniejące dane

krajowe według wypracowanych metodyk Europejskiej Agencji Środowiska i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Ekspertyza wykonana na zamówienie Głównego

Inspektoratu Ochrony Środowiska, www.gios.gov.pl, s. 13-15.

Pośrednie strumienie związane z eksportem Pośrednie strumienie związane z importem Wydobycie krajowe:  paliwa kopalniane  minerały  biomasa

Akumulacja materiałów netto

Przepływ materiałów Recykling Niewykorzystane wydobycie krajowe Import Do środowiska:  emisje do powietrza  składowanie odpadów  emisje do wody  rozpraszana energia Niewykorzystane wydobycie krajowe Eksport

90 produkcie¹⁹⁰. Wg podejścia Eurostatu pośrednie przepływy materiałowe związane są jedynie z importem i eksportem.

Wykorzystane przepływy materiałowe są definiowane jako wielkość (masa) pozyskanych zasobów, które wchodzą do systemu gospodarczego w celu dalszego przetwarzania lub bezpośredniej konsumpcji. Niewykorzystane przepływy materiałowe odnoszą się do materiałów, które nigdy nie weszły do gospodarczego systemu i dlatego mogą być określane jako fizyczne efekty zewnętrzne. Z pojęciem niewykorzystanych przepływów materiałowych wiąże się pojęcie “ukrytych przepływów” (hidden flows). Ukryte przepływy materiałowe to zasoby przyrody wydobywane lub przemieszczane w związku z pozyskiwaniem nakładów materiałowych (np. niewykorzystana część materiałów pozyskana razem z surowcem w procesie wydobycia).

Krajowe przepływy obejmują materiały pobrane z – lub oddane do krajowego środowiska przyrodniczego. Przepływy materiałowe z/do reszty świata (tzw. ROW) obejmują materiały (surowce, produkty) importowane i eksportowane.

Biorąc pod uwagę cel niniejszej pracy, omówione zostaną tylko przepływy nakładów, będące podstawą wskaźników wykorzystania zasobów, m.in. bezpośrednich nakładów materiałowych (Direct Material Inputs –DMI) oraz całkowitych nakładów materiałowych (Total Material Requirement – TMR). Poszczególne kategorie nakładów materiałowych według wymienionych wymiarów przedstawiono w tabeli 8.

Tabela 8. Kategorie nakładów materiałowych

Termin Bezpośredni lub

pośredni Wykorzystany lub niewykorzystany Krajowy lub ROW Wykorzystane krajowe wydobycie

bezpośredni wykorzystany krajowy

Niewykorzystane wydobycie krajowe

nie stosuje się do kategorii

niewykorzystany krajowy

Import bezpośredni wykorzystany ROW

Pośrednie

przepływy nakładów związane z

importem

pośredni wykorzystany ROW

pośredni niewykorzystany ROW

Źródło: Economy-wide material flow accounts and derived indicators. A methodological guide, Eurostat, 2001, s. 20.

190

Przepływy pośrednie stanowią sumę ekwiwalentów wszystkich nakładów wykorzystanych do wytworzenia danego produktu wyrażonych w surowcach (row material equivalents) pomniejszoną o masę samego produktu oraz niewykorzystane przepływy związane z pozyskaniem tych surowców (niewykorzystana część materii pozyskanej razem z głównym surowcem - np. odpady pogórnicze, nadkład w kopalni węgla brunatnego). Przepływem pośrednim dla surowców (importowanych i eksportowanych) jest niewykorzystany przepływ związany z pozyskaniem tego surowca (tzw. niewykorzystane pozyskanie). Por. Ocena możliwości…, op. cit., s. 14.

91 Ogólna klasyfikacja nakładów materiałowych według metodyki Eurostat przedstawia się następująco191

.

Wykorzystane krajowe wydobycie (Used domestic extraction) obejmuje stałe, płynne i gazowe materiały (poza wodą i powietrzem, ale z wodą i powietrzem zawartym w materiałach) pozyskane na terenie kraju, które wprowadzane są do gospodarki w celu dalszego przetwarzania w procesie produkcji i/lub konsumpcji. Dzieli się na trzy podstawowe grupy:

 paliwa kopalne,  minerały,  biomasa.

Niewykorzystane krajowe wydobycie (Unused domestic extraction) obejmuje materiały wydobyte lub przemieszczone na terytorium kraju ze względu na stosowane technologie, które nie są przeznaczone do wykorzystania. Wyróżnia się trzy podstawowe grupy:

 niewykorzystana część wydobycia górniczego i odkrywkowego (np. odpady powstające w procesie wydobycia),

 niewykorzystana biomasa pochodząca z upraw,

 przemieszczone wierzchnie warstwy ziemi związane z pracami budowlanymi (wykopy ziemne) i bagrowaniem (pogłębianie dna rzeki).

Erozja gleby na skutek działalności rolnej może być wliczona na zasadzie umowy.

Import (Imports) obejmują następujące pozycje:  surowce,

 półprodukty,  produkty gotowe,  inne produkty,

 opakowania produktów importowanych,

 odpady importowane w celu końcowej obróbki i składowania.

191

Economy-wide material flow accounts and derived indicators. A methodological guide, Eurostat, 2001, s. 28; Ocena możliwości…, op. cit., s. 17-18.

92 Pośrednie przepływy związane z importem (Indirect flows associated to

imports):

 ekwiwalent importowanych dóbr wyrażony w surowcach (minus waga importowanego produktu),

 niewykorzystane wydobycie związane z importowanymi surowcami i produktami.

Bardziej szczegółowa klasyfikacja nakładów materiałowych jest przedstawiona w załączniku 1.

Na podstawie kategorii przepływów materiałowych identyfikowanych w ramach rachunków MFA tworzy się wskaźniki nakładów, konsumpcji oraz wyników, których celem jest przedstawienie gospodarczego metabolizmu w sposób zagregowany. Wskaźniki nakładów mierzą ilość materiałów potrzebnych do podtrzymania (sustaining) działalności gospodarczej, tym samym ilustrują sposób produkcji przyjęty przez dany kraj. W grupie wskaźników nakładów m.in. wyróżnia się192

:

Bezpośrednie nakłady materiałowe (Direct Material Input - DMI) – obejmują bezpośredni strumień materiałów, który fizycznie wchodzi do gospodarczego systemu jako nakład w celu dalszego przetwarzania w gospodarce, to znaczy wszystkie materiały, które mają wartość rynkową i są wykorzystane w procesie produkcji i konsumpcji. W rachunku przepływów materiałowych DMI równa się sumie masy (wagi) wykorzystanego krajowego wydobycia (used domestic extraction) i importu.

Całkowite zapotrzebowanie materiałowe (Total material requirement - TMR) – odzwierciedla całkowitą bazę materiałową systemu ekonomicznego (całkowite początkowe zapotrzebowanie materiałowe działalności produkcyjnej). TMR mierzy całkowitą masę (wagę) materiałów potrzebnych do podtrzymania systemu gospodarczego, zarówno te wykorzystane w procesie produkcji i konsumpcji, jak i te niewykorzystane, bez względu na pochodzenie materiałów (krajowe czy z reszty świata.). W rachunku przepływów materiałowych TMR obejmuje całkowite krajowe wydobycie (wykorzystane i niewykorzystane) oraz import wraz z nakładami pośrednimi związanymi z importem (indirect flows associated to import).

Schemat wskaźników nakładów materiałowych przedstawiono na rysunku 13.

192

Economy-wide material flow accounts and derived indicators. A methodological guide, Eurostat, 2001, s. 35; Ocena możliwości…, op. cit., s. 24.

93 Rysunek 13. Wskaźniki zapotrzebowania materiałowego

Źródło: opracowane własne na podstawie Economy-wide material flow accounts and derived indicators.

A methodological guide, Eurostat, 2001.

Wskaźnik TMR jest krytykowany ze względu na wysoki poziom ogólności jego interpretacji w kontekście zastosowania go jako wskaźnika presji na środowisko naturalne. Przepływy materiałowe mogą wpływać na środowisko naturalne w sposób bardzo różnorodny, poprzez oddziaływania toksyczne, fizykochemiczne, a także mechaniczne (np. w procesie wydobycia). Efekty w środowisku naturalnym, tj. wpływ na bioróżnorodność, odporność oraz zdolność absorpcyjną ekosystemów, mogą się przejawiać w krótkim lub długim okresie, pośrednio lub bezpośrednio, w skali globalnej oraz lokalnej. W świetle obecnej wiedzy nie jest możliwe stworzenie koncepcji teoretycznej integrującej wszystkie oddziaływania na środowisko193. Poszukuje się zatem wskaźników o charakterze ostrzegawczym (precautionary indicators).

Zauważa się, że wpływ przepływów materiałowych na środowisko może mieć charakter specyficzny (wpływ poszczególnych substancji) oraz ogólny (generic)194

. Wskaźniki presji o charakterze specyficznym są określone dla ograniczonej ilości substancji. Wpływ ogólny nie zależy od właściwości chemicznych przepływów materiałowych. Wydobycie zasobów (np. węgla) wiąże się z koniecznością wydobycia zarówno cennego materiału, jak i niewykorzystanych odpadów. Zakres wymaganych prac przygotowawczych, translokacja żyznej gleby, wpływ na poziom wód gruntowych,

193

S. Bringezu, H. Schutz, S. Moll, Rationale for and Interpretation of Economy-Wide Materials Flow

Analysis and Derived Indicators, “Journal of Industrial Ecology” 2003, Vol. 7, No. 2, s. 54. 194 Ibidem, s. 55. Wykorzystane krajowe wydobycie Import Bezpośrednie nakłady materiałowe - DMI Niewykorzystane krajowe wydobycie Całkowity nakład materiałowy Pośrednie przepływy związane z importem Całkowite zapotrzebowanie materiałowe - TMR

94 zmiana krajobrazu są niezależne od właściwości chemicznych materiału. Przeciwnie, zakres tych efektów zależy od całkowitej objętości ekstrakcji, co wynika z warunków geologicznych i stosowanej technologii.

Wskaźniki o charakterze ogólnym (jak TMR195) mogą być zatem wykorzystane do oceny potencjalnego wpływu na środowisko związanego z wymianą obrotową między środowiskiem (zewnętrzny podsystem), a antroposferą (gospodarką - wewnętrzny podsystem). Wskaźniki te odnoszą się zwykle do wydobycia surowców w celu uchwycenia ingerencji człowieka w przyrodę na wczesnym etapie196

.

W warunkach ograniczonej wiedzy o wpływie gospodarki na środowisko naturalne można przyjąć, że ryzyko bezpośrednich oraz pośrednich szkód w środowisku prawdopodobnie wzrasta wraz z ilością pozyskiwanych pierwotnych materiałów. Podkreśla się jednak, że wskaźniki przepływów materiałowych w żadnej mierze nie mogą zastąpić kontroli specyficznych presji na środowisko. Cykliczne powtarzanie obliczeń daje też dobry obraz kierunku zmian w zakresie intensywności konsumpcji zasobów naturalnych dla pojedynczych agregatów. Miernik ten także nie jest zniekształcony substytucją zużycia krajowego przez import, to jest jego wyraźna przewaga w stosunku do takich wskaźników, jak energochłonność PKB albo wskaźników emisji jednostkowych zanieczyszczeń odniesionych do jednostki PKB.

Zdaniem badaczy związanych z Instytutem Wuppertal, koncepcja kapitału naturalnego ma swoje wady w perspektywie ekologicznej, jak i ekonomicznej. Pomimo, że w koncepcji kapitału naturalnego podkreśla się problem niepewności oraz nieodwracalności, jak również ograniczonej substytucji kapitału naturalnego, to jednak samo pojęcie „kapitał naturalny” nakazuje traktować naturę jako kolejną formę aktywów, swego rodzaju „rachunek oszczędnościowy”, co jest bardzo mylącym oraz ograniczającym podejściem197. Zwraca się uwagę na to, że jeszcze stosunkowo niedawno brakowało świadomości wielu zagrożeń (np. niszczenie warstwy ozonowej przez freony, zagrożenia związane z wysokim stężeniem SO2, zmiany klimatu etc.). Chociaż możliwe jest „inwestowanie” w kapitał naturalny (sadzenie drzew, środki ochrony gleb itd.), całkowite odtworzenie zniszczonych ekosystemów nie jest możliwe. Zwraca się uwagę także na różne definiowanie samego pojęcia „kapitał” w ekonomii,

195

Zauważa się, że interpretacja TMR w takim ujęciu może być analogiczna do wskaźnika zużycia energii pierwotnej.

196

Ibidem, s. 56.

197

F. Hinterberger et. al., Material flows vs. “natural capital”. What makes an economy sustainable?, “Ecological Economics” 1997, vol. 23, s. 4.

95 jak również na bardzo ograniczone możliwości wyceny zasobów natury. Obecny stan wiedzy nie pozwala na precyzyjne określenie tzw. progów krytycznych pojemności środowiska naturalnego względem powstających odpadów i zanieczyszczeń, jednak z dużą pewnością można stwierdzić, że ilość wykorzystywanych materiałów determinuje skale niszczenia ekosystemów. Perspektywa materiałowa pozwala uwzględnić wiele problemów istotnych z punktu widzenia trwałości rozwoju. Podkreśla się fakt, że w przybliżeniu 20% światowej populacji wykorzystuje ponad 80% antropogenicznych przepływów materiałowych – dematerializacja gospodarek krajów rozwiniętych jest konieczna, jeżeli celem jest zapewnienie trwałości w skali globalnej w warunkach dalszego wzrostu populacji oraz wzrostu gospodarczego w krajach rozwijających się. Także wykorzystanie energii odnawialnej nie zawsze jest pożądane z ekologicznego punktu widzenia – decydującym kryterium powinien być całkowity nakład materiałów na jednostkę wytworzonej energii. W takim ujęciu energia ze spalania gazu naturalnego może być bardziej ekologiczna niż energia słoneczna (panele fotowoltaiczne).

W związku z tym, jeżeli celem jest ograniczenie deprecjacji kapitału naturalnego, zasadne wydaje się skupienie uwagi na strumieniu konsumpcji dóbr natury, który może być w przybliżeniu szacowany za pomocą strumieni materiałów pobieranych ze środowiska, a następnie odprowadzanych z powrotem, generując przy tym określony poziom presji. Nakłady materiałowe (material inputs) mogą być traktowane jako ilościowy wyraz deprecjacji kapitału naturalnego. Ograniczenie strumieni materiałowych oznacza zachowanie kapitału naturalnego198. Użycie takiego makro wskaźnika także pozwala na sformułowanie konkretnego celu zapewniającego trwałość – zdaniem wielu badaczy, produktywność wykorzystania zasobów w krajach rozwiniętych (tzw. Zachód) powinna wzrosnąć 10 krotnie199. Warto zauważyć, że propozycja wykorzystania wskaźników rachunku przepływów materiałowych do określenia kryterium trwałości wpisuje się w nurt zwolenników tzw. mocnej trwałości (strong sustainability) – nie jest zakładana substytucja kapitału naturalnego inną formą kapitału.

Pomimo wielu trudności (braki danych oraz problemy metodologiczne), prowadzone są prace nad opracowaniem tzw. wskaźnika środowiskowo ważonej

198

Ibidem, s. 5.

199

96 konsumpcji materiałów (environmental weighed material consumption indicator –

EMC)²⁰⁰.

Obecna wiedza nie pozwala także na ustalenie trwałego (sustainable) poziomu TMR. Istnieją jednak argumenty (odwołujące się także do etycznych aspektów koncepcji trwałego rozwoju), pozwalające uznać obecny poziom TMR krajów wysoko rozwiniętych za zagrażający trwałości rozwoju. Przyjęcie wzorców krajów uprzemysłowionych przez całą ziemską populacje oznaczałoby 2 do 5 krotny wzrost globalnych przepływów zasobów (279 do 666 mld ton)201

.

W świetle dotychczasowych badań zależności pomiędzy wzrostem

W dokumencie Kapitał naturalny w koncepcji rozwoju trwałego (Stron 85-101)