Okresem największego rozwoju Okręgu Poznańskiego były pierwsze miesiące roku 1943, kiedy rozrósł się do 5200 żołnierzy typu liniowego, zgrupowanych w 277 plutonach oraz ok. 20 tys. działaczy struktur cywilnych.80
W skład organizacji terytorialnej OP wchodziło 28 Obwodów na obszarze Polski oraz 3 Podobwody na terenie Rzeszy: Oels, Gross Wartenberg i Namslau. W l. 1943- 1945 OP AK był szyfrowany krypt.: „Pałac”, „Folwark”, „Poligon”, „Wagon”. Ten ostatni został wprowadzony w styczniu 1945 r., po ponownym nawiązaniu łączności z KG AK w Warszawie, 81 a ostatnim komendantem Okręgu Poznańskiego został ppłk Andrzej Rzewuski ps. „Hańcza”.82
2) Inspektorat Rejonowy w Ostrowie Wlkp. i Obwody AK
Inspektorat Rejonowy w Ostrowie Wlkp. jako największa jednostka OP AK niewiele różnił się wielkością od przeciętnego IR w GG. Szyfrowany był krypt.: „Biskupin”, „Koks”, „Źródło”, „Orzeł”, „Dąb”, „Gwiazda”, „Klatka”, „205”, „442”, „391”, „Okop” i utworzony został jako IR nr 2 w grudniu 1940 r. Dowodzili nim: kpt./mjr Wacław Kotecki „Wawrzyn” (do lata 1942 r., tj. do czasu jego aresztowania i stracenia przez Niemców); por. Jan Kamiński ps. „Mały Franek” (do jesieni 1942 r., tj. do momentu jego przeniesienia do sztabu Okręgu); por./kpt. Wacław Maik ps. „Zawisza”, „Walerian”, „Walter” (do czasu jego aresztowania przez Gestapo 8 III 1944 r.). Następnie IR dowodził por. Jan Kołodziej ps. „Józef”, „Blady”, „Schmitd”, „Keller”,
79
http://www.dws-xip.pl/WP/formacje/pw2031.html (z 20 III 2012 r.); A. Konieczny, Polska grupa konspiracyjna „Olimp”…, s. 23- 40, 76.
80E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 97- 99; Okręg Poznański Armii Krajowej…, s. 22- 23.
81Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce. Jak feniks z popiołów…, s. 72- 74; Okręg Poznański Armii
Krajowej…, s. 19, 23- 24; S. Broniewski „Stefan Orsza”, Całym życiem. Szare Szeregi…, s. 292;
http://www.dws-xip.pl/WP/formacje/pw2031.html (z 20 III 2012 r.); E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 97- 99.
82Płk Andrzej Rzewuski ps. „Hańcza”, „Wojmir”, „Abrek”, „Fok”, „Zagończyk”, ostatni komendant
OP AK (styczeń 1945 r.). Ur. w 1895 r., zamieszkały w Rosji, w 1914 zdezerterował z armii rosyjskiej i przeniósł się do Polski. Po udziale w wojnie polsko- bolszewickiej w 1920 r. służył w artylerii i w wywiadzie sztabu frontu środkowego. Od 1 X 1926 r. przeniesiony do szkolnictwa wojskowego (wykładowca artylerii). We wrześniu 1939 r. walczył w kaliskiej 25 DP. Włączył się do konspiracji warszawskiej, oficer BIP w Komendzie Głównej AK. Zajmował się scalaniem różnych organizacji z AK. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Przeniesiony na stanowisko komendanta OP na przełomie 1944/1945, Zob.: E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 120- 121; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s.10.
52 „Drwal”83
pełniący funkcję inspektora do sierpnia 1944 r.; następnie awansowany por. rez. Stefan Baranowski „Weber” do 19 I 1945 r. i Florian Michalak ps. „Boruta” do 23 I 1945 r.84
Inspektorat ulegał zmianom organizacyjnym, a do sierpnia 1943 r. w jego skład wchodziły cztery Obwody: Ostrów Wlkp., Kępno, Krotoszyn i Pleszew. Od 7 VIII 1943 r. kontrwywiad KG AK w Warszawie, w porozumieniu z szefem I Oddziału ustalił nowy podział sieci terenowej Okręgu Poznańskiego. Z powodu erygowania IR Krotoszyn wyłączono wówczas z IR w Ostrowie Obwód Krotoszyn. Nie zrealizowano wyłączenia Obwodu Jarocin (z m. p. w Pleszewie). W kwietniu 1944 r. wyłączony został z Inspektoratu Obwód Ostrzeszowsko- Kępiński, w związku z erygowaniem Samodzielnego Obwodu Zewnętrznego OP AK krypt. „Reduta”, natomiast w październiku 1944 r. usamodzielniony został Obwód Jarocin, po umowie scaleniowej z NSZ podniesiony do rangi IR krypt. „Las”, z obwodami w rejonach Pleszewa i Jarocina. W końcowych miesiącach okupacji IR posiadał dwa Obwody: Ostrów Miasto i Ostrów Powiat.85
W czasie prac nad planem operacyjnym Okręgu z 1943 r., przed podziałami IR skupiał w lutym 1943 r. ok. 3, 5 tys. żołnierzy w 118 plutonach szkieletowych oraz 5 pełnostanowych. Według danych z kwietnia 1943 r. ilość plutonów szkieletowych wzrosła do 169, zwiększając stan do 4, 9 tys. żołnierzy. Do nowo utworzonego IR w Krotoszynie przekazano 7 plutonów szkieletowych, natomiast do SOZOPAK „Reduta” 53 plutony szkieletowe, a do IR Jarocin „Las” 22 plutony szkieletowe. Tym samym, uwzględniając kolejne aresztowania, IR w Ostrowie Wlkp. grupował ok. 2, 3 tys. żołnierzy, przy czym wśród kadry oficerskiej, występowało łączenie funkcji w IR i sztabie OP AK. Po wybuchu Powstania Warszawskiego nastąpiły wzmożone akcje
83
Kpt. Jan Kołodziej ps. „Drwal”, „Blady”, „Długi”, „Stefan”, „Torba”, „Krawczyk”, „Józef”, „Duczmal”, „Henryk Schmidt”, po Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej-
Komorowie, przydzielony do 77 PP w Lidzie. W walkach wrześniowych 1939 r., ranny pod Lwowem. Wrócił do rodziców w Parzynowie k. Kępna. Latem 1942 r. przeniósł się do Ostrowa, gdzie wstąpił do AK. Był komendantem Obwodu AK, a od kwietnia 1944 r. komendantem IR i od lata 1944 p. o. komendanta OP w Ostrowie. Podjął się odbudowy struktur po fali aresztowań komendy OP, dążył do przywrócenia łączności z centralą w Warszawie, Zob.: Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej.., s. 268- 269; E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 120- 121; Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce. Jak feniks z popiołów…, s. 72.
84Okręg Poznański Armii Krajowej…, s. 24; Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej.., s. 215; S. Wroński, Armia Krajowa na pograniczu..., s. 25; L. Misiek „Robert” kpr./mjr pil., Zaopatrzeniowe zrzuty lotnicze…, s. 22- 29.
85
53
dywersyjne, stąd też w rejonie IR i do jego bezpośredniej dyspozycji był Oddział Partyzancki w lasach bronowsko- koryckich ppor. Czesława Mocka ps. „Spirytus”.86
Wiosną i jesienią 1944 r. następowały liczne aresztowania wśród żołnierzy IR Ostrów Wlkp., jednakże Inspektorat zachował zdolność bojową do 25 I 1945 r., a działania podjęte na jego obszarze w styczniu 1945 r. miały charakter powstania. Gdy do Ostrowa zbliżała się ACz, IR Ostrów Wlkp. dysponował 1640 żołnierzami, gdzie plutony w „OW” mogły przekształcić się w 8 kompanii 60 PP AK. Sytuacja spowodowała, że większość żołnierzy, bez ujawniania AK, wsparła ACz, zabezpieczyła ludność i obiekty. IR Ostrów Wlkp., odrzucał zasady rozwiązania AK w myśl rozkazu KG AK z 19 I 1945 r. Większość oficerów opowiedziała się za dalszą walką, podejmując działania w WSGO „Warta”.87
Również w styczniu 1945 r. powrócił do IR Obwód Krotoszyn potem SOZOPAK krypt. „Reduta”, podporządkowując się komendanturze WSGO „Warta”88
W sztabie IR w Ostrowie Wlkp. w 1942 r. dowodził komendant mjr Wacław Maik „Walerian”, „Walter”, „Zawisza”89
i decydował o działaniu Obwodów: „Orion” z komendantem por. Kołodziejem „Drwal” i zastępcą por. Baranowskim „Weber”90;
86Okręg Poznański Armii Krajowej…, s. 24- 25.
87 Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej.., s. 216; http://www.dws-xip.pl/WP/formacje/pw2031.html (z 20 III 2012 r.).
88
Tamże, s. 216.
89
Mjr Wacław Maik ps. „Walerian”, „Walter”, „Zawisza”, konsp. nazwisko Seweryn Granecki, nauczyciel, ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych w Gnieźnie, zmobilizowany w 1939 r. walczył w 30 DP Armii „Łódź” p. Działoszynem i Modlinem, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji twierdzy Modlin udał się do Warszawy, nawiązał kontakt z władzami konspiracyjnymi. W 1941 r. przeniósł się do Pleszewa, mianowany komendantem Obwodu, a następ. IR ZWZ Jarocin- Pleszew. Przeniesiony do IR Ostrów (11 XI 1942). Zorganizował sztab IR, wspomagał tworzenie cywilnych struktur administracyjnych do powiatu włącznie w ramach PPP organizowanych przez Wojewódzką Delegaturę Rządu na Kraj. Wspierał kolportaż prasy miejscowej i przywożonej z Warszawy: „Żołnierz Polski”, „Insurekcja”, „Wiadomości Polskie”. Zwiększał liczebność oddziałów w celu tworzenia 25 DP, 17 DP i 14 DP. Po aresztowaniu mjr. Kamińskiego mianowany z- cą komendanta Okręgu. W styczniu 1944 r., po aresztowaniu płk. Kowalówki, przejął jego obowiązki, pełniąc je do chwili aresztowania 8 III 1944 r. Po nieudanej próbie samobójczej poddany śledztwu w łódzkim Gestapo. Uciekł z kolumny ewakuacyjnej 17 I 1945 r. W lutym 1945 r. wcielony do LWP. Brał udział w walkach nad Odrą. Po ujawnieniu przeszłości w AK zwolniony z LWP w 1947 r. w Warszawie, przeniósł się do Szczecina, Zob.: E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 126- 127; W. Graf, AK Ostrzeszów. Wojskowa konspiracja AK 1940- 1944. Aneks, [w:] „Zeszyty Ostrzeszowskie”, Ostrzeszów 1995, nr 41, s. 10; A. Kołodrubiec, „Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej…, s. 13- 14; Taż, Samodzielny Obwód Zewnętrzny Okręgu Poznańskiego Armii Krajowej Kryptonim „Reduta”. Zarys struktur, [w:] KPO, Oleśnica 2012, nr 3 (29), s. 45.
90Por. Stefan Baranowski ps. „Weber”, „Małek”, „Mieczysław”, (zm. w 1985 r.), nauczyciel
w Setnicy pow. Łuniniec, woj. poleskie, komendant IR Ostrów Wlkp. W l. 1929- 1930 odbył służbę wojskową, kończąc Kurs Dywizyjny Podchorążych w Gródku Jagiellońskim p. Lwowem. Wrócił do pracy w Łunińcu, mianowany kierownikiem szkoły. Zmobilizowany 1 IX 1939 do batalionu zapasowego w Krasnej Woli. Brał udział m. in. w obronie Warszawy, późn. był nauczycielem w Warszawie, następ. przybył do Ostrowa, zatrudniając się jako robotnik kolejowy. Od sierpnia 1942 r. w AK, zaprzysiężony
54
„Jowisz”; „Księżyc”; „Kasjopeja” z komendantem kpt. Kubickim „Antoni” i zastępcą ppor. Pfenningiem „Wiktor”; „Rak” i „Koziorożec”.91
Podstawą organizacji były jednostki operacyjno- taktyczne, tj. IR, inaczej niż w GG, mające w odróżnieniu od komend Obwodów rozbudowane sztaby, a inspektorom podlegały Ośrodki Kedywu i Referaty OSZ. W Inspektoratach skupiała się sztafetowa łączność. Podstawowymi w terenie jednostkami organizacyjnymi były Obwody i Podobwody. W związku z tym miejski Obwód dzielił się na rejony, zw. też Komendami Garnizonu. W rejonach gmin były tworzone placówki, odpowiadające plutonom. Często liczba żołnierzy w placówce przekraczała stan plutonu szkieletowego. Najmniejszą była sekcja (1+ 4 żołnierzy).92