Oleśnicki Kedyw podporządkowany OP AK w Ostrowie Wlkp

2) Oleśnicki Kedyw podporządkowany OP AK w Ostrowie Wlkp.

KG AK w 1943 r. określiła ściśle zasady działania Kedywu.346

W Okręgu Poznańskim tworzenie Kedywu w Ostrowie zbiegło się z aresztowaniami w IR, Obwodach i Komendzie Okręgu, co spowodowało problemy w obsadzie stanowisk. W związku z tym, na komendanta Kedywu w OP powołany został por. Józef Sobczak ps. „Ekiert”. Dowodził on nie tylko ostrowskim Kedywem, lecz zawiązkami struktur w tych IR, gdzie podjęto ich organizację m. in.: w Nowym Tomyślu, Środzie, Mogilnie, Poznaniu, Kępnie, Oels (Oleśnicy)347

i Krotoszynie. Oprócz tego komendant OP kpt. Kołodziej ps. „Drwal” powołał własne sieci Kedywu na obszar kaliski (struktury wywodzące się w dużej mierze z NSZ i NOB).348

Odbudowując Okręg, komendant Kołodziej, wprowadził do Kedywu harcerzy i gimnazjalistów nie mających nawyków wojskowych, co zwiększało szansę na nie rozszyfrowanie ich przez Gestapo. Z kolei Józef Sobczak „Ekiert” przystąpił do tworzenia plutonu Kedywu, składającego się z drużyn. „Ekiert” podlegał organizacyjnie Komendantowi Okręgu, chociaż oficjalnie powiązany był z IR. Po jego aresztowaniu i śmierci, wiosną 1944 r. na nowego dowódcę powołany został dotychczasowy zastępca ppor. Władysław Urban „Żbik”, który otrzymał zadanie rozbudowy plutonu do wielkości kompanii z przygotowaniem jej do akcji „Burza” jako jednostki pierwszego uderzenia. Zorganizowany pluton składał się z drużyny I w Ostrowie Wlkp. (miejskiej) z dowódcą Bogdanem Niesobskim, II w powiecie

345

A. Konieczny, Wrocławski „Olimp”…, s. 22; S. Wroński, Armia Krajowa na pograniczu…, s. 95; Więcej o lotnisku Zob.: http://olesnica.nienałtowski.net/WalkioOlesnice.htm;

http://olesnica.nienaltowski.net/WalkiwOlesnicy.htm(z 11 VIII 2010 r.).

346 Zob. więcej: S. Marat, J. Snopkiewicz, Zbrodnia. Sprawa generała Fieldorfa- Nila, Warszawa 1989, s. 40; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 6.

347 W Orzeczeniu Komisji Weryfikacyjnej ŚZŻAK w sprawie Edmunda Kozielczyka stwierdzono, iż działał on w „Okręgu AK Śląsk, Inspektorat Oleśnica”, Zob.: Orzeczenie Komisji Weryfikacyjnej Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Wielkopolska w Poznaniu: Edmund Kozielczyk ps. „Janek”, czł. nr 78, 4 VI 1990 r., [w:] Archiwum rodzinne Zbigniewa Kozielczyka, fotokopia w posiadaniu autorki; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 6.

348 E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 152- 153; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 6-7.

147

ostrowskim z Ireneuszem Sobczakiem i III, rezerwową z Henrykiem Niesobskim. Po aresztowaniu Bogdana Niesobskiego dowództwo I przejął Edward Eulenfeld „Michał”. Sformowany Kedyw stanowił odwody ostrowskiego 60 PP AK, z zadaniem prowadzenia działań w rejonie Ostrowa i ochroną dróg komunikacyjnych na linii aż po Oels (Oleśnicę) na terenie III Rzeszy.349

Ppor. Władysław Urban ps. „Żbik” w 1943 r. zagrożony aresztowaniem został umieszczony na kilka miesięcy przez AK w Oels (Oleśnicy) pod nazwiskiem „Henryk Górski”, gdzie powołał 8-osobowy Kedyw, pełniąc funkcję jej szefa, podlegając dowództwu w Ostrowie Wlkp. Zatrudnił się na kolei: Deutsche Reichsbahn- RAW, tj. w Zakładach Naprawy Taboru Kolejowego. Jednakże powrócił do Ostrowa, pozostawiając w Oels świetnie działający Kedyw.350

Urban ukończył Centralną Szkołę Podoficerską Korpusu Ochrony Pogranicza w Osowie k. Grajewa w 1935 r. i pozostał w niej jako instruktor zawodowy. W 1938 r. przeniesiono go do Baonu KOP w Dederkałach k. Krzemieńca Podolskiego na Kresach. Przeszkolono go też w Centrum Wyszkolenia Fizycznego w Warszawie. We wrześniu 1939 r. walczył z Niemcami w składzie 77 PP w Lidzie. Walczył od Krzemieńca, poprzez Budzisław i Brody w woj. tarnopolskim do Zamościa. Maszerując na Lublin trafił do niewoli niemieckiej, z której udało mu się zbiec. Zaprzysiężony do ZWZ był na początku 1941 r., dowodząc w czasie akcji dywersyjno- sabotażowych. Po powrocie z Oels ukrywał się w bunkrze rodziny Włosików i bunkrach OD Mocka „Spirytusa”. Pełnił oprócz komendanta Kedywu, nadal funkcję wykładowcy na kursach Kedywu i w szkole podchorążych.351

W oleśnickim Kedywie działał Edmund Kozielczyk ps. „Janek” ³⁵² zaprzysiężony przez „Żbika” w 1943 r., a po jego wyjeździe, jako łącznik między

349 E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 154- 156; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 6- 7; Pisemna relacja Edmunda Kozielczyka, cz. 2, [Oleśnica 1990 r.], rkps; Pisemna relacja Edmunda Kozielczyka, cz.1, [Oleśnica 1979 r.], rkps, [w:] Archiwum rodzinne Zbigniewa Kozielczyka, fotokopia w posiadaniu autorki; Orzeczenie Komisji Weryfikacyjnej Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej…, s. 1.

350 Okręg Poznański Armii Krajowej…, s. 75; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 7- 8

351E. Jakubek, Ostrowski ośrodek Armii Krajowej…, s. 131-132; Słownik biograficzny Wielkopolski…, t. 1, s. 284.

352

Edmund Kozielczyk, ps. „Janek”, TOW- AK Kedyw, ur. w 1923 r., uczył się zawodu ślusarza

w Zakładach Ceramicznych „Budy” k. Ostrzeszowa. W l. 1940- 1945 przebywał w obozie pracy przymusowej w Oels, gdzie działał w Kedywie. Powrócił do Ostrowa Wlkp., biorąc udział wraz z bratem Henrykiem w walkach o jego wyzwolenie na odcinku węzła PKP i „Parcele Zacharzewskie” w kompanii „Lech”, jako dow. drużyny, nast. udał się do Ostrzeszowa, ochraniając zakłady przemysłowe przed cofającym się Wehrmachtem. Do Oleśnicy powrócił 25 III 1945 r. wraz z in. zakonspirowanymi akowcami, podejmując pracę ślusarza w parowozowni do 30 VI 1945 r. Poszukiwany przez UB. Od 1 VII 1945- 15 XI 1945 r. pomocnik maszynisty, od 1945- 1956 r. maszynista. W 1957 r. przeniesiony do parowozowni w Wałbrzychu. Powraca do Oleśnicy na stanowisko instruktora, a w l. 1967- 1973 pracuje w lokomotywowni w Oleśnicy. Od 1973 r. kontroler Oddziału Trakcji we Wrocławiu. Czł. ŚZŻAKOW w

148

oleśnickim Kedywem, sztabem IR, dowództwem Okręgu i ukrywającym się „Żbikiem”. W niemieckim Oels znalazł się, gdy pojmany wraz z rodzicami i bratem Henrykiem w nocy z 2/3 XII 1940 r. przez Niemców w domu rodzinnym w Siemianicach, został wywieziony do przymusowej pracy i umieszczony w lagrze „Würtemberg”, podporządkowanemu zakładom RAW. 353

Pracował jako ślusarz przy naprawie parowozów i tam później poznał Władysława Urbana.354

W lagrze, położonym w pobliżu kolei, przymusowo zatrudnionych było według zachowanych danych niemieckich ok. 2 tys. osób, a w rzeczywistości znacznie więcej. Składał się on przynajmniej z 17 baraków pod ogólną nazwą „Reichsbahnausbeserungswerk- Lager Oels” i przechodził różnego typu zmiany administracyjne.355

W warsztatach kolejowych pracowali robotnicy różnych narodowości na dwie zmiany po 10 godzin, naprawiając ok. 900 parowozów rocznie, po uszkodzeniach wojennych. Wykonywano też produkcję dla potrzeb uzbrojenia Wehrmachtu.³⁵⁶

Edmund Kozielczyk podjął współpracę z konspiratorami z TOW, pracującymi w oleśnickich zakładach, następnie zaprzysiężony przez Leona Działoszyńskiego ps. „Wyga” 4 IV 1943 r., a do AK w czerwcu 1943 r. przez Władysława Urbana z propozycją działania w Kedywie.357

Wraz ze „Żbikiem” brał udział w akcjach sabotażowych w zakładzie. W porze nocnej i podczas alarmów przeciwlotniczych, do smarowników i na poduszki smarne łożysk osiowych sypał piasek lub wióry

Poznaniu od 4 VI 1990 r. Otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Ostrowa Wlkp. Zm. w Oleśnicy 3 XII 1999 r., Zob.: Pisemna relacja Edmunda Kozielczyka…, cz. 1…, s. 1- 3; Notatki z rozmowy telefonicznej ze Zbigniewem Kozielczykiem z 10 X 2011 r.; Stanisław Kokot, Relacja…, s. 1- 5; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 7- 15; Poświadczenie obywatelstwa polskiego: Edmund Kozielczyk we właściwym rejestrze l. b. 1220 z 22 III 1949 r., Oleśnica 1949 r., mps, [w:] Archiwum rodzinne Zbigniewa Kozielczyka, fotokopia w posiadaniu autorki.

353

Dienstausweis Edmund Kozielczyk nr 348: Deutsche Reichsbahn Oels. Rb. Amtmann, Gem. Lager, 31 VII 1944; Frendenpass Deutsches Reich Allemagne nr 33401 B/40: Edmund Kozielczyk, [Oels, 1943]; Arbeitskarte Edmund Kozielczyk: polnischer Arbeitskräfte. Eingegl. Ostgebiete. Arbeitbudy Str. 30/045889 [data ważności: 10 IV 1942- 31 I 1943 r.], [w:] Archiwum rodzinne Zbigniewa Kozielczyka, fotokopia w posiadaniu autorki;A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 8.

354

Pisemna relacja Edmunda Kozielczyka…, cz. 2…, s. 1 i cz. 1…, s. 1; Orzeczenie Komisji Weryfikacyjnej Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej…, s. 1; Edmund Kozielczyk, Życiorys [Notatki], [B. m. r.], rkps, [w:] Archiwum rodzinne Zbigniewa Kozielczyka, fotokopia w posiadaniu autorki; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 6- 10.

355Na podstawie: A. Konieczny, Rozmiary zatrudnienia zagranicznych robotników przymusowych i jeńców wojennych w gospodarce Dolnego Śląska w latach II wojny światowej, [w:] Studia Śląskie, Opole 1968, t. 13, s. 285, na: http://olesnica.nienaltowski.net/WalkiwOlesnicy.htm (z 11 VIII 2010 r.); A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 6- 10.

356Tamże, s. 6- 10; Monografia ZNTK „Oleśnica” w Oleśnicy. 1945- 1972, red. S. Witlib, Wrocław 1973, s. 13.

357Oświadczenie Świadka, członka ZBoWiD nr 840: Leona Działoszyńskiego ps. „Wyga”…, s. 1;

Pisemna relacja Edmunda Kozielczyka…, cz. 2…, s. 1; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w Oels…, s. 9.

149

metalowe, uszkadzając łożyska. Fałszował też napisy na kartach pomiarowych, otwierał wzierniki skrzyni suwakowej, wrzucając do środka kawałki stali, które po uruchomieniu parowozu powodowały uszkodzenie suwaka i pokrywy cylindrowej. Podczas montażu osprzętu kotła uszkadzał śruby. Z deficytowych towarów umieszczonych w podręcznych magazynach „Janek” niszczył młotkiem lub specjalnym szydłem duże ilości uszczelek, śrub, sznurów, czy węży gumowych, bo nie zauważało się uszkodzenia, a przebite pod wpływem wody, powodowało pęknięcia zewnętrzne.

W ten sam sposób uszkadzał węże do sprężonego powietrza, wody, tlenu i acetylenu.³⁵⁸ Kozielczyk mógł wychodzić poza teren obozu. W Oleśnicy i okolicznych wsiach

przymusowo pracowało wielu Polaków, od których „Janek” otrzymywał żywność i dawał ją jeńcom- żołnierzom: sowieckim, włoskim, francuskim oraz cywilom pochodzącym z ZSRR. Z ostrowskiej Komendy Okręgu przywoził do Oleśnicy gazety „Orzeł Biały” i „Armia Krajowa” oraz wiadomości frontowe, natomiast do Komendy Okręgu przekazywał informacje o naprawach parowozów, „Lokzugach”, transportach wojskowych przejeżdżających przez węzeł kolejowy w Oleśnicy, a przede wszystkim przez niego sporządzone plany rozmieszczenia zakładów lotniczych Rheinmettal- Borsig na Psim Polu (późn. Delta Hydral),359

gdzie Niemcy zorganizowali obóz Breslau Hundsfeld, będący filią KL Gross- Rosen, w którym produkowano części do samolotów.360

„Janek” również wkładał w skrzynię suwakową zimnych lokomotyw ładunek wybuchowy, który eksplodował na trasie uszkadzając parowóz. Niemcy łączyli naprawione lokomotywy po 6- 7 sztuk w tzw. „Lokzugi” i wysyłali je na front, a zniszczenie przynajmniej jednej powodowało uszkodzenie wszystkich. Ładunek był z pancerza cynkowego, a po jego skorodowaniu przez kwas, wybuchał przeważnie po 4 dniach. Oprócz tego, do wagonów z towarem łatwopalnym żołnierze z oleśnickiego Kedywu wrzucali ampułki zapalające produkowane w Ostrzeszowie przez Jana Hankiewicza ps. „Kajetan”. Zapalnikiem była mieszanina zamknięta folią celofanową. Te ładunki wybuchowe zabierane były z Ostrzeszowa przez łączników i wrzucane z mostów lub przejść kolejowych w Oleśnicy do wagonów. Wykorzystywano także butelki z kwasem. Podobne tworzono w Podobwodzie „Garłuch”. Osobnym działaniem „Janka” było przekazywanie informacji o transportach

358Pisemna relacja Edmunda Kozielczyka…, cz. 2…, s. 1- 3; A. Kołodrubiec, Kedyw „Za słupkami” w

Oels…, s. 9.

359Tamże, cz. 1…, s. 3- 4; Tamże, s. 9.

360

150

kolejowych akowcom Konradowi Zającowi i o nazwisku Urban w Twardogórze, a gdy Władysław Urban ps. „Żbik” objął w czerwcu 1944 r. dowództwo Kedywu w Ostrowie, ukierunkował wywiad oleśnickiego Kedywu na zbieranie wiadomości o zakładach zbrojeniowych na Psim Polu, co przyczyniło się do ich zbombardowania przez aliantów. „Janek” przerwał swe działania 18 I 1945 r., gdy zaczęła się ewakuacja.361