Inspiracja i ocena przemian w biblistyce polskiej

„Ruch Biblijny i Liturgiczny” był inspiratorem przemian w biblistyce polskiej, a zarazem poddawał ocenie zachodzące zmiany. W tym miej-scu warto zwrócić uwagę na dwa kierunki oddziaływania czasopisma. Na pierwszym miejscu trzeba zauważyć te publikacje, które w sposób zamierzony ukazywały zmiany zachodzące w biblistyce. Są to publika-cje twórcze, a zarazem w krytyczny sposób oceniające to, co do tej pory było i jest nadal aktualne w omawianej materii. Zarazem prace te uka-zują, jak nowe kierunki myśli biblijnej pozwalają rozwiązać istniejące trudności. Nie sposób przytoczyć wszystkich artykułów z tego zakresu. Warto jednak ukazać dla ilustracji choćby jeden z tego rodzaju artyku-łów. Bardzo interesujący jest artykuł ks. Tadeusza Brzegowego zatytu-łowany W dwadzieścia lat po komentarzu ks. St. Łacha do

Protoewange-lii, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1 (1984), s. 12-34.

Drugim rodzajem publikacji, na które warto w tym punkcie zwró-cić uwagę, są artykuły, które bezpośrednio podejmują kwestię odno-wy biblistyki. Problem odnoodno-wy biblistyki katolickiej zaistniał w związku z bardzo szybkim rozwojem nauk przyrodniczych i wciąż narastającym napięciem pomiędzy tymi naukami a przekazem biblijnym dotyczącym kwestii stworzenia świata i całej prehistorii biblijnej. Kolejni papieże, począwszy od Leona XIII i wydanej przez niego encykliki

Providentis-simus Deus, starali się rozwiązać powstałe trudności. Jednak dopiero

Sobór Watykański II, wydając Konstytucję dogmatyczną o objawieniu Bożym Dei Verbum, w pełni otworzył możliwości badań nad Pismem Świętym. Kolejne dokumenty wydawane przez poszczególnych papieży,

jak też dokumenty Soboru Watykańskiego II i Papieskiej Komisji Biblij-nej stawały się okazją do podejmowania tematu odnowy biblistyki kato-lickiej. Artykuły te są o tyle ciekawe, że ukazują konkretne problemy, jakim musieli stawić czoło bibliści polscy w minionych latach.

Bardzo interesujące są w tym względzie publikacje ks. Jerzego Chmiela. W artykule 10 lat konstytucji soborowej „O Bożym

Objawie-niu”1 napisał: „Jak można ocenić recepcję konstytucji Dei Verbum w Pol-sce? Najlepiej ze wszystkich dokumentów Vaticanum II została skomen-towana w publikacjach polskich ta właśnie konstytucja, choć – trzeba przyznać – nie jest tych komentarzy za wiele2. Niewątpliwie można mó-wić o licznych osiągnięciach biblistyki posoborowej [...]. Dobrze byłoby – przy rocznicowej okazji – wypunktować najważniejsze problemy zwią-zane z realizacją konstytucji Dei Verbum w duszpasterstwie polskim”3.

Wśród różnych mankamentów, na które natrafi ali zarówno bibliści, jak i wszyscy katolicy żyjący w latach siedemdziesiątych minionego stu-lecia, ks. Chmiel wylicza: brak egzemplarzy Pisma Świętego, brak pub-likacji o charakterze popularyzatorskim. Zaznaczył, że istnieje ogrom-ne zapotrzebowanie na publikacje pomocnicze, takie jak mapy, atlasy biblijne, czy albumy fotografi czne z Ziemi Świętej.

Wymieniając dalsze kierunki realizacji odnowy biblijnej, autor wska-zuje na konieczność prowadzenia przy parafi ach konferencji na temat Pisma Świętego, które winny być częścią składową katechizacji doro-słych, a także na konsekwentnie prowadzone apostolstwo biblijne.

Bardzo ciekawe jest zestawienie powyższego artykułu z napisanym przez tego samego autora artykułem o tej samej tematyce, ale już po kolejnych dziesięciu latach4. Tym razem nie ma już ukazanych wyłącz-nie braków i potrzeb. Dla pewnej przeciwwagi autor przedstawił blaski i cienie biblistyki katolickiej po dwudziestu latach od Soboru Watykań-skiego II. W artykule tym czytamy: „Dwudziesta rocznica uchwalenia

1 J. Chmiel, 10 lat konstytucji soborowej „O Bożym Objawieniu”, „Ruch Biblijny i Li-turgiczny” 6 (1975), s. 266-269.

2 Ks. Chmiel wymienia w artykule następujące komentarze: „Właściwie można tylko wymienić z komentarzy: Idee przewodnie soborowej Konstytucji o Bożym Objawieniu (pra-ca zbiorowa), Kraków 1968; dwa zeszyty specjalne «Ateneum Kapłańskiego» (362 i 376), nie licząc luźnych uwag ks. E. Dąbrowskiego, Sobór Watykański II a biblistyka katolicka, Poznań-Warszawa-Lublin 1967”.

3 J. Chmiel, 10 lat konstytucji soborowej „O Bożym Objawieniu”, art. cyt., s. 268. 4 J. Chmiel, Biblistyka katolicka po Soborze Watykańskim II. W dwudziestolecie

przez Ojców Soboru Watykańskiego II Konstytucji dogmatycznej o Bo-żym Objawieniu Dei Verbum w dniu 18 listopada 1965 roku jest nader ponętną okazją do poczynienia pewnych podsumowań, tym bardziej, że towarzyszył niejako tej rocznicy Nadzwyczajny Synod Biskupów zwo-łany pod koniec ubiegłego roku przez papieża Jana Pawła II do Rzy-mu, [...] najlepiej będzie pokusić się o próbę podsumowania na zasa-dzie światła i cienia”5.

Wśród blasków autor wymienia: – zielone światło dla biblistyki,

– opracowanie ekumenicznego greckiego tekstu biblijnego, ekume-nicznych przekładów, nowych przekładów na języki narodowe,

– interpretacja: ogromny wpływ biblistyki na rozwój teologii, – duszpasterstwo biblijne: szeroki dostęp wiernych do Pisma Święte-go. Pismo Święte zostało przełożone na 1829 języków i narzeczy. W ro-ku 1978 wydano 9 mln egzemplarzy Pisma Świętego w 150 krajach, pod-czas gdy w latach 1815-1975 ukazało się 2,5 mln egzemplarzy.

Niestety zauważa też cienie:

– biblicyzm: oparcie się na tekście biblijnym i chęć zrozumienia go w oderwaniu od kontekstu Tradycji i Kościoła nauczającego prowadzą-ce do zamknięcia się w samym tekście, do specyfi cznej klaustrofobii tekstualnej,

– oportunizm i konformizm: źle pojęty ekumenizm tworzy bezwar-tościowy irenizm, a uleganie presji różnych ideologii prowadzi do za-kłamanej egzegezy,

– eksperymentatorstwo, które rozumie jako akademickie uprawia-nie egzegezy, uprawia-nie przynoszące nikomu żadnego pożytku.

Ks. Jerzy Chmiel, podobnie jak całe krakowskie środowisko, należy do tych biblistów, którzy wciąż są bardzo wrażliwi na wytyczne Urzędu Nauczycielskiego Kościoła wskazujące bieżące kierunki badań biblij-nych. Jego artykuły były zawsze aktualną odpowiedzią na ukazujące się dokumenty, propozycje i problemy6.

5 Tamże, s. 1.

6 Wśród wielu artykułów ks. J. Chmiela przytoczmy tu przynajmniej niektóre:

Wo-kół projektu ekumenicznego tłumaczenia Biblii, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1 (1969),

s. 33-40; Struktura nowych czytań mszalnych, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 4-5 (1970), s. 199-211; Współczesna egzegeza starotestamentalna a duszpasterstwo, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 5-6 (1973), s. 296-307; Paweł VI o zadaniach współczesnej egzegezy

biblij-nej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 4-5 (1974), s. 265-271; Biblijne podstawy encykliki Jana Pawła II „Redemptor hominis”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 6 (1979), s. 297-303; Biblij-ne podstawy adhortacji apostolskiej „Catechesi tradendae”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”

Kolejnym autorem, któremu leżała i wciąż bardzo leży na sercu kwe-stia biblistyki polskiej i wprowadzenie jej na jak najwyższy poziom, jest ks. Tomasz Bolesław Jelonek. W artykule zatytułowanym

Posoboro-wa odnoPosoboro-wa biblijna w duszpasterstwie7 przeprowadza analizę polskie-go duszpasterstwa biblijnepolskie-gona tle wcześniejszych dokonań Kościoła w tej materii począwszy od Soboru Trydenckiego. Wśród bardzo prak-tycznych uwag autor podkreśla:

– zauważalny głód słowa Bożego wśród wiernych,

– konieczność biblijnej odnowy kultury, czyli takiego sposobu życia, który byłby przeniknięty Biblią (Biblia w kulturze świata),

– konieczność stworzenia solidnego programu łączenia homilii o cha-rakterze biblijnym z systematycznym wykładem prawd wiary,

– konieczność gruntownych studiów biblijnych i wciąż słabe biblijne wykształcenie duchowieństwa, co odbija się na wiernych.

Ks. Jelonek zauważył, że obecnie mamy bardzo duże postępy w bada-niach biblijnych, jednak wciąż brakuje książek o charakterze popularnym. Dlatego też sam podjął się wielkiego dzieła uzupełnienia tegoż braku. W tym celu rozpoczął wydawanie serii wydawniczej Biblia dla Wszyst-kich8. Głównym celem tej serii, w której ukazało się kilkanaście prac kra-kowskich biblistów, była popularyzacja Pisma Świętego wśród wiernych. W omawianym artykule ks. Jelonek mocno podkreślał, że konieczna jest właściwa forma popularyzacji wiedzy biblijnej. Winna się ona doko-nywać na wielu płaszczyznach, zarówno poprzez nowe publikacje książ-kowe, jak również poprzez spotkania biblijne, prelekcje i tym podobne spotkania w grupach. Do tego jednak potrzeba dobrze przygotowanej ka-dry. Zatem odnowa wymaga przygotowania ludzi, którzy ją poprowadzą.

5 (1980), s. 275-279; Program badań recepcji Vaticanum II w Polsce – Pakiet propozycji, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1 (1986), s. 21-23; Nowe aspekty biblijnej wizji małżeństwa

i rodziny w adhortacji apostolskiej „Familiaris consortio”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”

4 (1989), s. 284-290; Biblijny model formacji do kapłaństwa w adhortacji apostolskiej Jana

Pawła II „Pastores dabo vobis”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1 (1993), s. 26-31; W 50. rocznicę wydania encykliki „Divino affl ante Spiritu”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 3-4

(1993), s. 170-176; Od „Providentissimus Deus” do „Dei Verbum”. I co dalej?, „Ruch Bi-blijny i Liturgiczny” 2 (1994), s. 106-111.

7 T. Jelonek, Posoborowa odnowa biblijna w duszpasterstwie, „Ruch Biblijny i Litur-giczny” 6 (1986), s. 469-477.

8 W serii „Biblia dla wszystkich” T. Jelonek opublikował następujące prace: Św. Paweł

i jego listy, Kraków 1992; Wprowadzenie w świat Biblii, Kraków 1992; Prorocy Starego mentu, Kraków 1993; Po śladach Męki Pańskiej, Kraków 1993; Przed lekturą Nowego Testa-mentu, Kraków 1993; Jak czytać Pismo Święte, Kraków 1994; Biblia a nauka, Kraków 1994.

Najpierw musi to być solidne przygotowanie duszpasterzy i katechetów, a następnie należy zwrócić uwagę na przygotowanie animatorów świe-ckich. Przygotowanie to autor skomentował następującym stwierdzeniem: „Odnowa wymaga przygotowania, którego brak kazał ks. Klawkowi wyra-zić zupełnie nie pesymistyczne, ale realistyczne stwierdzenie, że potrzeba dwu pokoleń na wejście w życie wskazań soboru. Biblia przyjmuje okres lat czterdziestu na określenie trwania jednego pokolenia. Wydaje się, że w naszej sprawie można mówić o dwudziestu latach jako jednym poko-leniu. Bylibyśmy na półmetku przewidzianego przez ks. Klawka okresu wchodzenia w kulturę biblijną. Oby to był już półmetek!”9.

Posoborowe wysiłki biblistów zmierzające do pogłębienia znajomo-ści Pisma Świętego nie są w Polsce czymś zupełnie nowym. Już w okre-sie międzywojennym ks. Władysław Smereka wprowadzał pewne formy apostolatu biblijnego. Mając takie wzorce, tym bardziej winniśmy doło-żyć starań, aby Biblia miała większy wpływ na życie katolików w naszej ojczyźnie. Dużą rolę mogą w tym względzie odegrać niedzielne i świą-teczne homilie dzięki bardzo szerokiemu doborowi czytań w posoboro-wej liturgii. Ten dobór czytań biblijnych winien służyć pogłębieniu my-ślenia biblijnego. W tym względzie zauważa się też pewien mankament, a jest nim pomijanie w homilii pozostałych czytań, a ograniczenie się w komentowaniu tylko do Ewangelii.

O tym, jak bardzo odnowa biblistyki leży na sercu profesorom krakow-skim, może świadczyć kolejny artykuł autorstwa o. Tomasza Marii Dąb-ka OSB zatytułowany: Jak odnowić zapał do Biblii? Refl eksje dla głosicieli

Słowa Bożego10. Artykuł ten nawiązuje do dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej O interpretacji Pisma Świętego w Kościele z 1993 roku. Podkreśla on znaczenie sfery uczuciowej dla pełnego zaangażowania się człowieka w życie religijne, tak aby zadania religijne wypełniał z „potrzeby serca”. W dalszej części zauważa wielki wpływ ludowych misjonarzy na życie re-ligijne Polaków, a następnie ukazuje zadania kapłanów – głosicieli sło-wa Bożego – które należy podjąć, aby ich słowo było bardziej skuteczne. Wśród tych zadań ukazuje konieczność dobrej znajomości Pisma Świę-tego i całej tradycji biblijnej przez kaznodziejów, aby umieli na ambonie właściwie wyjaśnić i skomentować czytane podczas liturgii słowo Boże.

9 Tamże, s. 473.

10 T. M. Dąbek, Jak odnowić zapał do Biblii? Refl eksje dla głosicieli Słowa Bożego, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 4 (1998), s. 276-284.

Nie sposób w pełni ukazać wszystkich tematów podejmowanych w ramach działań biblistów polskich na rzecz odnowy biblistyki w na-szym kraju. Z wielką troską zajmowali się oni kwestią nowych tłuma-czeń Pisma Świętego na język polski11. Bardzo często pojawiały się też tematy zainspirowane przez dokumenty Kościoła12, jak również tema-tyka ożywienia duszpasterstwa poprzez wprowadzenie weń Pisma Świę-tego, o czym już wcześniej była mowa13.

2. Bieżące informacje o najnowszych odkryciach