Rozdział trzeci instrukcji poświęcony został instytutom teo lo gicznym oraz takim , „...które dają pełną form ację akadem icką i przez to m ają strukturę praw ną oraz szczególne wymagania orga nizacyjne”162. Instrukcja przypom ina, iż „form acja braci zakonnych, zakonnic i diakonów stałych oraz form acja zakonników - kandyda tów do kapłaństw a m ają specyficzne wymagania, które powinny być respektow ane. Poza tym w interesie tożsam ości każdego leży ko nieczność rozróżnienia między form acją kapłańską, diakonatu i tą, której wymagają inne posługi kościelne. D latego też niech przy tw orzeniu program u uczelnia zajm ująca się przygotowaniem wspo m nianych osób konsekrow anych uwzględni cechy właściwe każdej grupie”163.
5.1. Instytuty teologiczne.
Instrukcja wymienia następujące powody powoływania instytu tów teologicznych:
a) zapew nienie braciom i siostrom zakonnym odpow iedniego poziom u formacji hum anistycznej i teologicznej z uwzględnieniem warunków społeczno-kulturalnych osób, dla których prow adzone są wykłady, a także charyzm atu i celu instytutu164;
b) zapew nienie studentom dobrych podstaw filozoficzno-teolo gicznych165;
161 Z g o d n ie z kan. 620 K o d ek su z 1983 ro k u d o przeło żo n y ch wyższych n a le żą ci, „...którzy k ieru ją całym in sty tu tem lub je g o pro w in cją, czy in n ą zró w n an ą z nią c zę ścią lub d o m em niezależnym . Z alicza się d o nich rów nież ich zastępców . D o w ym ie nionych d o ch o d zi o p a t-p ry m as o ra z p rz eło żo n y kongregacji m onastycznej, którzy je d n a k nie p o sia d ają catej w ładzy, ja k ą p raw o pow szechne przyznaje wyższym p rz e ło żo n y m ” .
162 C ongregazione p er gli Istituti di V ita C o n sac rata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la form azione, n r 19; E. H. S o 1 a, s. 27.
IM Tamże.
IW C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sa crata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p e r la fo rm azione, n r 20; E. H. S o 1 a, s. 27. M Tamże.
c) przygotowanie ich do głoszenia ewangelii166;
d) w spieranie oraz um acnianie wartości ludzkich i społecz nych167;
e) uczenie wrażliwości na związek zachodzący między ewangelią a k u ltu rą168;
f) przygotowanie do dialogu ekumenicznego i międzyreligijnego169; g) przygotowanie do rozpoznaw ania znaków czasu1711;
h) przygotowanie do „integracji w jednolitym duszpasterstwie i do misyjnej otwartości w kom unii z Kościołem powszechnym i partykularnym ”171;
i) zapew nienie studentom dobrego przygotowania z zakresu p e dagogiki, psychologii, socjologii oraz środków społecznego p rzeka zu, przenikniętego wartościam i ewangelicznym i172.
Instrukcji zauważa również, że skuteczne prow adzenie ewangeli zacji wymaga wskazania przez instytuty zarów no teologiczne jak i filozoficzne środków i sposobów poznaw ania różnych środo wisk173. N a instytutach spoczywa także obowiązek troski „o odpo wiednie wykłady przygotowujące zakonników i zakonnice do b a r dziej skutecznego prow adzenia w Kościele ich szczególnego ap o stolatu: wykłady odnośnie duszpasterstw a młodzieży, chorych, osób starszych, osób z m arginesu społecznego, jak też przygotowujące do innych szczególnych działań apostolskich, właściwych zadaniom poszczególnych instytutów”174.
Zakładanie instytutów należy do upraw nień Konferencji Wyż szych Przełożonych Z akonów M ęskich i Żeńskich lub grupy tychże przełożonych, natom iast potw ierdzenie erekcji i zatw ierdzenie wchodzi w zakres upraw nień kom petentnej władzy kościelnej, k tó rą jest Kongregacja Instytutów Życia K onsekrow anego i Stowarzy szeń Życia A postolskiego175. P onadto każdy instytut powinien mieć
[3 7 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZA KONNYM I 6 9
Tamże. 167 Tamże. Tamże. 1M Tamże. *” Tamże. 171 Tamże. 172 Tamże. 173 Tamże. m Tamże.
,7S C ongregazione p er gli Istituti di V ita C o n sa crata e le S ocietà di V ita A postolica,
własnego odpowiedzialnego, czyli dyrektora, rekto ra lub inaczej zwaną osobę, który co trzy lata m a obowiązek przekazania K ongre gacji Instytutów Życia Konsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A po stolskiego odpow iedniego spraw ozdania176.
Instytuty teologiczne przeznaczone dla osób przygotowujących się do kapłaństw a powinny być połączone z jakim ś wydziałem teo logicznym, co zapew nia głębszą form ację oraz umożliwi uzyskanie odpow iednich stopni lub dyplomów akademickich. Instrukcja zwraca równocześnie uwagę na to, aby uznanie instytutu teologicz nego przez władze świeckie nie pow odow ało szkody w formacji ani też nie wpływało ujem nie na jego funkcjonowanie. N iebezpieczeń stwo m oże polegać na przykład na nadm iernej ingerencji władz uczelni w w ew nętrzną strukturę instytutu i program wykładów lub nawet na wywieraniu nacisku na władze instytutu, aby wykładały zagadnienia sprzeczne z doktryną katolicką. Dotyczy to przede wszystkim zagadnień etycznych.
Instrukcja zwraca uwagę na to, że zarów no „uniwersytety k ato lickie, jak również inne organizacje na poziom ie Kościołów lokal nych mogą zaoferować skuteczne inicjatywy studiów do zrealizowa nia we współpracy między biskupam i i wyższymi przełożonym i”177.
5.2. Instytuty formacji teologicznej i filozoficznej
Na specjalną uwagę zasługują wytyczne dotyczące instytutów formacji teologicznej i filozoficznej dla zakonników - kandydatów do kapłaństw a178.
Instrukcja podaje następujące wytyczne, którymi należy się kie rować pow ołując je i prowadząc:
1. K anoniczna erekcja179.
176 Tamże. 177 Tamże.
I7“ C o n gregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 2 2
174 C o n gregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sa crata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 22: „P rzed przystąpieniem do d o
k o n an ia erekcji kanonicznej m iędzyzakonnego o śro d k a studiów filozoficznych i teo lo gicznych, należy uzyskać od K ongregacji Instytutów Życia K onsekrow anego i S tow a rzyszeń Życia A postolskiego zatw ierdzenie zaró w n o erekcji o śro d k a, jak i odnośnych statutów . K ongregacja ta zwróci się ze w stęp n ą p ro śb ą o wydanie m iarodajnej opinii do K ongregacji Ew angelizacji N arodów , jeśli chodzi o teren y misyjne o raz do K o n g re gacji E dukacji K atolickiej, jeśli chodzi o zatw ierd z en ie p o rządku studiów filozofii
[ 3 9 ] W SPÓŁPRACA M IĘD ZY INSTYTUTAMI ZAKONNYMI 7 1
2. Jasno określony w statutach zarząd instytutu18“.
3. D okładnie określone i sprecyzowane program y, które nie m o gą zawierać luk ani pozostawiać autorom nadm iernej swobody w ich sporządzaniu181.
4. Wykładowcom muszą być stawiane wysokie wymagania. In strukcja przypom ina w tej kwestii, że „skuteczność formacji i w ar tość opisanych przedsięwzięć zależą nie tylko od organizacji p ro gram ów i życia instytutu, lecz w znacznej m ierze od kom petencji, «sensus ecclesiae» oraz autorytetu wykładowców”182. D latego też przełożeni powinni przed udzieleniem wykładowcom misji kan o nicznej upewnić się, czy mają oni należyte przygotowanie, odzna czają się wiernością Nauczycielskiemu Urzędowi Kościelnemu, szacunkiem dla Tradycji oraz um iejętnością przygotowywania ka płanów do wykonywania właściwych im zadań i sprawowania posłu gi kapłańskiej w określonych okolicznościach miejsca i czasu183.
i teologii, a także nadaw anie stopni naukow ych. W zw iązku z tym p o stanow ieniem z a chęca się instytuty filozofii i teologii zastrz eż o n e dla kandydatów do kapłaństw a do w łączania się o d p ow iednio do W ydziału filozoficznego lub W ydziału teologicznego” ; E. F. S o 1 a, s. 28.
Tamże.
ш C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
La collaborazione inler-istituli p er la form azione, n r 22 c: „O dnośnie studiów , zwróci się
szczególną uwagę na kom pletność dyscyplin oraz program u obow iązującego dla sze ścioletniego cyklu studiów filozoficzno-teologicznych. Przez wzgląd na w ym agania w ła ściwe życiu zakonno-kapłańskiem u o raz na «jedność kapłaństw a katolickiego» zarów no diecezjalnego, jak i zakonnego, studia te b ęd ą m usiały uw zględnić plan form acji k a płańskiej ustalony przez Stolicę Świętą i p rzez K onferencję E piskopatu danego kraju, troszcząc się jed n a k , aby zawsze był w nich zawarty odpow iedni kurs teologii i d u ch o wości życia zak o n n eg o i teologii Kościoła party k u larn eg o . Rów nież w tym przypadku uzn an ie przez praw o cywilne nie m oże decydow ać i pow odow ać zm ian p ro g ram u stu diów nakazanych p rzez Kościół.
Tam, gdzie instytuty form acyjne zakonników kandydatów do kapłaństw a, przyjm ują rów nież z ważnych pow odów alum nów kandydatów do d iak o n atu stałego lub braci i za konnice przeznaczonych d o innej działalności apostolskiej, program studiów dla przy szłych kapłanów musi się przedstaw iać jak o w pełni rozpoznaw alna i szczególna całość, unikając tego, by form acja była ogólnym , wspólnym dla wszystkich przygotow aniem . Należy zatem respektow ać szczególne w ym agania pozostałych studentów , o ferując im stosow ny pro g ram przygotow ujący ich do urzędu stałego diak o n atu lub do posług k o ścielnych odpow iednich do ich pow ołania”; E. F. S о I a, s. 28.
182 Tamże.
183 C o n g reg azio n e p e r gli Istitu ti di V ita C o n sa c rata e le S ocietà di V ita A p o sto li ca, L a collaborazione inter-istituti p er la fo rm a zio n e, n r 22; J o a n n e s P a u 1 u s II, C o n st. A p., D e u n iv ersitatib u s catholicis, E x corde Ecclesiae, 15 aug. 1990, AAS 82(1990)1506, a rt. 4 § 4; L e o n e III, L ettera ,/)/w 4 io //ca e Sedis a E u stasio a b b ate del
5. Przyjmując kandydatów do instytutu formacji teologicznej i fi lozoficznej, należy kierować się następującym i wytycznymi:
a) kandydat ma prezentow ać poziom wiedzy określony w S tatu tach, z uwzględnieniem norm kanonicznych, jak również wymagań miejsca i czasu,
b) wyższy przełożony lub przełożony dom u formacji, do którego kandydat należy, przedstaw ią jego pisem ną p rezentację184,
c) do ośrodka studiów m ożna przyjmować również kandydatów spośród duchowieństwa diecezjalnego na pisem ną prośbą właści wego biskupa, który według statutu ośrodka przyjmuje na siebie ta kie praw a i obowiązki, jakie m ają przełożeni studiujących w nim za konników 185,
d) instytut m oże wykluczyć studenta, jeśli w trakcie roku okaże się, że jest niezdolny do sprostania celom i w arunkom przyjęcia, na wet jeśli prezentuje wysoki poziom intelektualny i jest pilny w na uce. Jego przełożony może mu wówczas wyznaczyć inne obowiązki w innym m iejscu186.
6. Należy określić relacje między w spólnotą formacyjną a ośrod kiem studiów filozoficzno-teologicznych.
Instrukcja przypom ina również, że przełożony oraz inne osoby, którym pow ierzono troskę o kształcenie, są „...w każdym instytucie pierwszymi odpowiedzialnym i za form ację zakonno-kapłańską wła snych członków”187, do nich należy troska o koordynowanie życia wspólnotow ego etc. etc.188 Instrukcja proponuje, aby każdy instytut posyłający studentów do ośrodka oddelegow ał kilku swoich człon ków do nauczania lub organizow ania w nim życia189.
m o n a s te ro di C o n v ersan o , 24 nov. 815, E n ch irid io n d ella vita c o n sacrata. D alle D e c retali al rin n o v am en to p o st - conciliare (385-2000), B ologna 2001, nr 53, s. 28-29; P i o X, L e tte ra ap o st., C um p rim u m al M a e stro g e n era le dei D o m en ican i (4 agosto 1913), E n ch irid io n d ella vita c o n sacrata. D alle D ecre tali al rin n o v am en to p o st - c o n ciliare, n r 963, II s. 600; P. G i a n о 1 a, La figura e il ruolo del fo rm atore di religiosi n el
la Chiesa, oggi, w: II fo rm a to re dei religiosi n ella C h iesa, oggi, R om a 1983?, s. 49-79;
E. F. S о I a, s. 28.
184 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 22 e; E. F. S o 1 a, s. 28.
"li Tamże. Tamże.
m C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sa crata e le S ocietà di V ita A postolica, L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 22 f.
Tamże. 184 Tamże.
6. W spółpraca m iędzyzakonna