Julian Kałowski
Współpraca między instytutami
zakonnymi w dziedzinie formacji
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 45/1-2, 33-792002
R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y
P ra w o K a n o n ic z n e 45 (2 0 0 2 ) n r 1-2
KS. J U L IA N K A Ł O W S K I, M IC
U n iw e rs y te t K a rd y n a ła S te fa n a W yszyńskiego w W arszaw ie
W SPÓŁPRACA M IĘDZY INSTYTUTAMI ZAKONNYMI W D Z IE D Z IN IE FORMACJI
S pis treści: W stęp . - 1. Przyczyny w y d an ia instru k cji. - 2. K ry te ria , ja k im p o w in ny o d p o w ia d a ć m ię d z y za k o n n e o śro d k i fo rm acy jn e, o ra z z asad y ich fu n k c jo n o w a n ia. - 2 .1 . Z a s a d a to żsam o ści c h ary z m a ty czn ej. - 2. 2. W s p ó łp ra c a w p ro c e sie fo r m acji. - 3. P ra k ty cz n e w sk az an ia d o ty c z ąc e fu n k c jo n o w an ia m ięd z y zak o n n y ch o śro d k ó w form acyjnych - 3. 1. O d p o w ie d z ia ln o ś ć p rz e ło żo n y c h wyższych. - 3. 2. O d p o w ie d z ia ln o ś ć w sp ó ln o ty fo rm acy jn e j. - 3. 3. E ry g o w an ie i p ro w a d z e n ie o ś ro d ków fo rm acy jn y ch o ra z k a d ra w ychow aw cza. - 4. W sp ó łp ra c a w różnych fazach fo r m acji. - 4. 1. W sp ó łp rac a fo rm a c y jn a w now icjacie. - 4. 2. W sp ó łp ra c a w fo rm acji p ro fes ó w czasow ych. - 4. 3. W s p ó łp ra c a w fo rm acji ciągłej, czyli p e rm a n e n tn e j. - 5. In sty tu ty teo lo g icz n e o ra z in sty tu ty fo rm acji filozoficznej i teo lo g iczn ej. - 5. 1. I n sty tu ty teo lo g iczn e. - 5. 2. In sty tu ty fo rm acji teo lo g icz n ej i filozoficznej. - 6. W s p ó ł p ra c a m ięd z y za k o n n a n a rzecz fo rm acji fo rm a to ró w i fo rm a to re k . - Z ak o ń c z e n ie .
W stęp
Już z chwilą pojawienia się pierwszych zorganizowanych form ży cia według rad ewangelicznych zwracano dużą uwagę na odpow ied nie przygotowanie ich członków. Powstające na przestrzeni wieków różnego rodzaju instytuty życia konsekrow anego i stowarzyszenia życia apostolskiego m ają do spełnienia ściśle określone cele, d late go też nowo wstępujących oraz definitywnie włączonych członków trzeba form ować do tego rodzaju życia. Kościół zawsze doceniał pierwszoplanową rolę formacji, czyli przybierania formy, która p o lega na ścisłym przestrzeganiu wytycznych określonych w prawie fundam entalnym , tzn. w konstytucjach lub inaczej nazwanych zbio rach prawnych, zatwierdzonych przez kom petentną władzę kościel ną. Z tej racji najwyższa władza kościelna, poszczególni biskupi, za
łożyciele, reform atorzy oraz inni wydawali dokum enty dotyczące formacji.
O konieczności form acji do życia według zasad danego instytutu papież Pawel VI pisał następująco: „...Zakonne zgrom adzenia bo wiem żyją i kwitną dopóty, dopóki w ich karności i pracy, w oby czajach i życiu zakonników trwa i działa nienaruszony duch Z a ło życiela”1. Również Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku wypo wiada się w tej kwestii: „Wszyscy powinni wiernie zachowywać myśl i zam ierzenia założycieli, zatw ierdzone przez kom p eten tn ą władzę kościelną, dotyczące natury, celu, ducha i charak teru insty tutu, jak również zdrowych jego tradycji, co stanowi dziedzictwo tegoż instytutu”2.
Instytuty życia konsekrow anego i stowarzyszenia życia apostol skiego wykonują dzieła, do których zostały powołane. Jedn ak życie wciąż przynosi nowe potrzeby i dlatego zachodzi konieczność cią głego uzupełniania wiedzy i um iejętności członków w różnych dzie dzinach, a przede wszystkim ich przygotowania duchowego. Wy m ienione tutaj zjawiska oraz zachodzące obecnie procesy szybkie go przem ieszczania się ludności, w tym również osób zakonnych, a także globalizacji stały się przyczyną wydania przez Kongregację Instytutów Życia Konsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A postol skiego 8 grudnia 1998 roku instrukcji pt. Współpraca międzyzakon-
na w dziedzinie form acji3.
Przedm iotem niniejszego artykułu będzie analiza tego właśnie dokum entu.
1. Przyczyny wydania instrukcji
Główne przyczyny wydania instrukcji o współpracy między zako nam i w dziedzinie form acji są następujące:
' P a u l u s VI, A llocutio a d su m m o s Moderatores quarw idam Familiarum Religiosa
rum earum que sodales, qui R o m a m convenerunt ad sui Instituti Capitulum Generale,
23 maii 1964, AA S 56(1964)568-569. Tekst polski w: Pawel V I, C haryzm at życia zak o n nego. P rzem ów ienia i dokum enty. W ybór i opracow anie A. Żuchow ski, T. Sulowska, Poznań-W arszaw a 1974, s. 85.
2 Kan. 578 KP K /l 983.
3 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sacrata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p er la form azione, 8 dicem bre 1998, L ibreria E ditrice Va
ticana. C ittà del V aticano 1999. Tekst polski w: K ongregacja Instytutów Życia K onse krow anego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego, Współpraca m iędzyzakonna w dziedzi
[3 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYMI 3 5
1. Potrzeba pogłębienia zagadnień dotyczących formacji, zasy gnalizowanych w instrukcji Kongregacji Instytutów Życia Konse krowanego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego pt. W skazania d o tyczące formacji w instytutach zakonnych, Potissimum institutioni z dnia 2 lutego 1990 roku4. A nalizow ana w artykule instrukcja stwierdza: „Niniejszy nowy dokum ent ma na celu pogłębić jed ną z kwestii, o których mówi wspom niana instrukcja, dotyczącą współ pracy miedzy instytutam i zajmującymi się dziełami apostolatu na rzecz formacji własnych członków”5.
2. O graniczona liczba kandydatów do instytutów będąca konse kwencją spadku liczby pow ołań, a także praca apostolska na n o wych terenach, wiążąca się z napływem nowych kandydatów, któ rym z obowiązku trzeba zapewnić odpow iednią form ację6.
3. Brak form atorów i form atorek oraz m ała liczba wykwalifiko w anego personelu wychowawczego7.
* C o ngregatio pro Institutis V itae C o n se cratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de institutione in religiosis institutis, Potissim um institutioni, 2 fe b ruarii 1990, AA S 82(1990)470-532. Tekst polski w: K ongregacja Instytutów Życia K onsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego, Instrukcja W skazania dotyczące form acji w instytutach zakonnych, Potissim um institutioni, 2 luty 1990, W arszawa 1990; J. К a i o w s к i, Troska Kościoła o form ację osób zakonnych - rys historyczny, geneza
i charakter d oku m en tu „ W skazania dotyczące fo n n a cji w instytutach za ko n n ych ”, Praw o
K anoniczne 35(1992)nr 1-2, s. 71-88.
5 C ongregazione per gli Istituti di Vita C o n sa crata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p er la fonnazione, n r 2.
6 Tamże, n r 3.
7 C ongregazione per gli Istituti di V ita C o n sac rata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fonnazione, nr 3; C ongregazione p e r L E ducazione
C attolica, Direttive sulla preparazione degli educatori nei seminari, 4 novem bre 1993, Li- b reria E ditrice Vaticana 1993, s. 5-6. Tekst polski w: K ongregacja ds. W ychowania Ka tolickiego, W skazania dotyczące wychowawców w sem inariach, L ibreria E ditrice Vati cana 1993, s. 5-6; J o a n n e s P a u l u s l l , A d h o rta tio A postolica Postsynodalis de sa cerd o tu m fo rm atio n e in aetatis n o strae re ru m condicione, Pastores dabo vobis, 25 m a r di 1992, AA S 84(1992)770-778. Tekst polski w : J a n P a w e t I I , P osynodalna A d h o rta- cja A postolska, Pastores dabo vobis, 25 m arca 1992, L ibreria E ditrice V aticana 1992, s. 170-181; C ongregatio p ro C lero, D irecto riu m pro p resbyterorum m inisterio et vita,
Dives Ecclesiae, 31 m artii 1994, Leges E cclesiae post C odicem lu ris Canonici ed ita e,
collegit, digessit notisque ornavit D. A. G u tierre z, vol. V III, R om ae 1998, n r 5561, 13117-13118. Tekst polski w: K ongregacja ds. D uchow ieństw a, Dyrektorium o posłudze
i życiu kapłanów, 31 styczeń 1994, L ibreria E ditrice V aticana 1994, s. 90-91; C o n g reg a
zione p er L E ducazione C attolica - C ongregazione per il C lero, N o m u fo n dam entali
per la fo n n a zio n e dei diaconi pennanenti. Direttorio per il m inistem e la vita dei diaconi pennanenti, 22 februarii 1998, L ibreria E d itrice V aticana 1998, s. 33-39; Z asady fo n n a
4. Zw rócenie uwagi na p otrzebę odbywania formacji we własnej kulturze i własnym środowisku, co służy wsparciu pozytywnej inte gracji życia poszczególnych instytutów z własną kulturą zgrom adzo nych w nich członków8.
5. Potrzeba zapobiegania m asow em u odchodzeniu kandydatów do innych kultur i to w początkowej fazie życia zakonnego, a także przeciwdziałanie tem u, aby wstępowanie do instytutu było trak to wane jako okazja do opuszczenia własnego środowiska9.
M ając na względzie przedłożone wyżej racje oraz biorąc pod uwagę różnego rodzaju trudności, jakie występują w procesach for macyjnych, zaczęto z konieczności tworzyć m iędzyzakonne ośrodki form acyjne10. Z a ośrodki takie - jak stwierdza instrukcja - „uważa się różne formy współpracy między instytutami życia konsekrow a nego w służbie form acji”11. Nie są to zatem tylko instytuty, fakultety czy innego rodzaju szkoły, lecz także wszelkie ośrodki oraz instytu cje pow ołane przez k om p etentn e władze do świadczenia pomocy w form acji osób, które przygotowują się do podjęcia życia według rad ewangelicznych albo już są po ślubach zakonnych lub innego rodzaju więzach czy też zobow iązaniach12. Należy jednak podkre ślić, że przekazywanie patrim onium , czyli dziedzictwa, należy do obowiązków poszczególnych instytutów, które powinny to czynić
8 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C onsacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fonnazione, nr 3; C ongregatio pro Institutis V itae
C o n secratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de institu tio n e in religiosis institutis, Potissim um institutioni, nr 47: „N ie jest w skazane um ieszczenie n o w icjatu w środow isku i ku ltu rze obcej pochodzeniu i językowi ojczystem u nowicjuszy. Lepsze są nowicjaty m ale, ale zak o rzen io n e w danej kulturze. C hodzi tu głównie o to, by nie m nożyć problem ów podczas teg o okresu form acji, który w inien doprow adzić do zrów now ażenia osobow ości i w którym relacje m iędzy nowicjuszami a m istrzem nowi cjatu winny być jak najłatw iejsze o ra z um ożliwiać p etn e w zajem ne p orozum ienie i wy jaśnienie wszystkich delikatnych problem ów , jak ie w iążą się z początkiem tru d n ej drogi duchow ej. Poza tym p rzeniesienie d o innej kultury w łaśnie w tym m om encie zwiększa ryzyko przyjęcia fałszywych pow ołań lub przeoczenia ew entualnych niewłaściwych m o tywów” ; J o a n n e s P a u l u s II, E so rtaz io n e apostolica P ost-Sinodale, Ecclesia in A fri
ca 14 settem b re 1995, L ibreria E d itrice V aticana 1995, nr 94. Tekst polski, w: Jan Paweł
II, Posynodalna a d h o rtacja apo sto lsk a, Ecclesia in Africa, 14 w rześnia 1995, W atykan 1995, n r 94.
8 C ongregazione p er gli Istituti di V ita C o n sac rata e le Società di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 3.
10 Tamże.
11 Tam że, s. 6, przypis 7. 12 Tamże.
[5 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYMI 3 7
we własnym zakresie13. Takie ustaw ienie problem u wynika z wytycz nych Soboru Watykańskiego I I 14, Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 ro k u 15 oraz innych dokum entów prom ulgowanych przez Sto licę A postolską16.
” Tam że, n r 3.
14 Sobór Watykański II, D ek ret o przystosow anej do współczesności odnow ie życia zakonnego, Perfectae caritatis, S obór W atykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski, Nowe tłum aczenie, Poznań 2002, nr 2: „Przystosow ana do współczesności odnow a życia zakonnego obejm uje zarów no nieustanne przywracanie do źródeł wszel kiego życia chrześcijańskiego i do pierw otnego ducha stanow iącego natchnienie dla in stytutów , jak też ich przystosow anie do zm ienionych w arunków naszej doby...Jest rzeczą d o b rą dla sam ego Kościoła, by instytuty miały swój odrębny ch arak ter i własne zadania. D latego należy uznaw ać i ściśle zachowywać ducha i zam iary ich założycieli, a także zdrow e tradycje, bo wszystko to stanowi dziedziczną w łasność każdego instytutu”.
15 Kan. 578 KPK/1983.
P a u I u s VI, Litterae Apostolicae m otu proprio datae, Ecclesiae sanctae, 6 Septem bris 196ά N orm ae ad quaedam exsequenda SS. Concilii Vaticani II D ecreta statuuntur. II. N orm ae ad exsequendum D ecretum SS. Concilii Vaticani II, Peifectae caritatis, AAS 58(1966)775-782. Tekst polski w: Pawel V I, Charyzm at życia zakonnego, nr 6, 33; Norm ae ad exsequenda decreta SS. Concilii Vaticani II, Christus Dom inus et Presbyteromm ordinis, AAS 58(1966)758-775. Tekst polski w: Pawel VI, Charyzm at życia zakonnego, nr 28; P a u l u s VI, A dhortatio A postolica, U nusquisque religiosae familiae catholico orbe soda libus: de religiosa vita secundum Concilii Oecum enici Vaticani II renovanda praeceptiones,
Evangelica testificatio, 29 iunii 1971, AAS 63(1971)497-535. Tekst polski, w: Pawel VI, C ha
ryzmat życia zakonnego, s. 231-259, nr 11,51; P a u 1 u s VI, Allocutio a d sacrarum virginum
Maiores Antistitas, quae ex om nibus nationibus interfuerunt Conventui habito, 29 octobris
1970, AAS 62(1970)765-770,768-769. Tekst polski, w: Pawel VI, Charyzm at życia zakonne go, s. 50-56,55; P a w e 1V I, D o Przedstawicieli Konferencji Krajowych Instytutów Zakonnych
Męskich i Żeńskich, 19 października 1972. Tekst polski, w: Pawel VI, Charyzm at życia za
konnego, s. 60-61; P a w e 1 VI, Do Unii Przełożonych Generalnych (USG), 25 m aja 1973, Tekst polski, w: Pawel VI, Charyzm at życia zakonnego, s. 66-72; P a u l u s VI, Allocutio, Sa
crarum virginum Benedictinanim Antistitis e variis in Italia monasteriis, quae R om am conve- nenmt, ut religiosae vitae causas pertracterent, 28 octobris 1966, AAS 58(1966)1155-1162.
Tekst polski, w: Pawel VI, Charyzm at życia zakonnego, s. 119-126; P a u 1 u s W , Allocutio,
Sodalibus ex Ordine Fratrum Minorum, qui Generali religiosae suae communitatis Consilio Assisii interfuerunt, 23 iulii 1967, AAS 59(1967)781-786, Tekst polski, w: Pawel VI, Chary
zm at życia zakonnego, s. 145-150; Sacra Congregatio pro Religiosis et Institutis Saeculari bus, Instructio de accom m odata renovatione institutionis ad vitam religiosam ducendam ,
Renovationis causam, 6 ianuarii 1969, AAS (1971)103-120. Tekst polski w: Pawel VI, Chary
zm at życia zakonnego, s. 265-282, nr 5, s. 268-270; List Sekretarza Kongregacji dla Zakonów
i Instytutów Świeckich, 10 lipca 1972, Tekst polski w: Pawel VI, Charyzm at życia zakonnego,
s. 330-331, nr 4; J a n P a w e 1II, Przemówienie do uczestników Kapituły Instytutu Synów N aj
świętszego Serca oraz Instytutu Misjonarzy Najświętszego Serca. Tekst polski w: J a n
P a w e 1II, O życiu zakonnym. Przemów ienia - listy apostolskie, instrukcje, W ybór tekstów i opracow anie E. W eron, A. Jaroch, Poznań-Warszawa 1984, s. 59-60; Sacra Congregatio pro Religiosis et Institutis Saecularibus. Sacra C ongregatio pro Episcopis, N otae directivae pro mutuis relationibus inter episcopos et religiosos in Ecclesia, M utuae relationes, 14 maii 1978, AAS 70(1978)473-506. Tekst polski w: Jan Pawel II, O życiu zakonnym, nr 11-12,
2. Kryteria, jakim powinny odpowiadać międzyzakonne ośrodki formacyjne, oraz zasady ich funkcjonowania
W rozdziale pierwszym instrukcji wymienia się podstawowe kry teria, jakim powinny odpow iadać ośrodki formacyjne, jeśli ich dzia łalność m a być skuteczna, a więc i pożyteczna. Są one następujące:
1. Jasność celu ośrodka, tzn. aby ex officio był on przeznaczony przez kom p eten tn ą władzę kościelną do świadczenia pomocy w dziedzinie form acji17.
2. Wyznaczenie władz odpowiedzialnych za ośrodek oraz d o kładne określenie ich kom petencji18.
3. D obór oraz przygotowanie personelu świadczącego pom oc w dziedzinie form acji19.
4. D okładne określenie program u oraz konsekw entne jego reali zowanie2". B ardzo istotne jest, aby treści program owe oraz doktry na przekazywana form owanym były zgodne z wytycznymi Kościoła katolickiego, a także by w procesie formacji kładziono nacisk na ra dy ewangeliczne i konsekwencje z nich wynikające. O soba konse krowana nie tylko musi wiedzieć, co robi, ale przede wszystkim kim jest i do czego się zobowiązała21.
s. 342-343; J o a n n e s P a u l u s I I , A dhortatio Apostolica Post-synodalis, Vita consecrata,
25 martii 1996, AAS 88(1996)377-486. Tekst polski w: Jan Pawel II, Posynodalna Adhorta-
cja A postolska, Vita consecrata, O iy c iu konsekrowanym i jego misji w Kościele i w świecie, Libreria Editrice Vaticana 1996, n r 36-37 oraz inne; B. S z e w c z u l , Troska Kościoia o za
chowanie patrimonium przez instytuty życia konsekrowanego na podstawie dokum entów ko ścielnych z lat 1917-1996, Warszawa 2002.
17 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C onsacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti p e r la fo n n a zio n e, nr 4.
'"Tam że. IV Tamże. 20 Tamże.
21 Sobór W atykański II, D e k ret o przystosow anej do współczesności odnow ie życia zakonnego Perfectae caritatis, n r 6; P a u 1 u s V I, A llocutio a d su m m o s Moderatores ąu-
arundam Familiarum Religiosarum eantm que sodales, qui R o m a m convenerunt a d sui in stituti C apitulum Generale, 23 m aii 1964, s. 569-570: „In huiusm odi au te m vestrorum
In stitutorum ren o v atio n e p ro c u ra n d a , vobis sem p er cura h ab en d a est, u t spirituali so dalium vestrorum vitae p raecip u ae sem p er p artes trib u an tu r. Q u a re ap u d vos et apud religiosos om nes, q u o ru m m unus est sacri ap o sto latu s op erib u s vacare, om nino nolu mus, falsa illa quicquam opinio, o p e rib u s externis prim as d an d as esse curas, intim ae vero perfectionis stu d io secundas, quasi id aetatis huius ingenio et E cclesiae necessita tibus p o stu letu r”; P a u l u s V I, A d h o rta tio A postolica, Evangclica testificatio, n r 42 ns; P. M o 1 i n a r i, E lem enti co m u n i a tutte le fo n n e di vita religiosa. 11 prim ato della vita spi
rituale, In fo rm atio n es SC R IS ll(1 9 8 5 )n r 2, s. 182-187; A . P i g n a, La fo n n a zio n e in tem po di sfide. L ’insegnam ento d i „Vita consecrata”, R om a 1998, s. 12-21.
Program międzyzakonnych ośrodków formacyjnych powinien być zgodny z program em formacyjnym poszczególnych instytutów22. A zatem ośrodki takie nie m ogą narzucać swego program u, zwłasz cza odbiegającego od ogólnych wskazań kościelnych, sprzecznego ze zdrową doktryną Kościoła katolickiego, przepojonego poglądam i naturalistycznymi lub też nie mającego nic wspólnego z życiem za konnym. W omawianych ośrodkach nie wolno także faworyzować określonego rodzaju życia zakonnego, na przykład oddanego dzia łalności charytatywnej, misyjnej etc., kosztem form występujących w innych instytutach życia konsekrow anego lub stowarzyszeniach życia apostolskiego.
Analizowany w niniejszym artykule dokum ent zwraca uwagę na problemy, jakie pojawiają się w związku z organizowaniem i dzia łalnością międzyzakonnych ośrodków formacyjnych23. Są to nastę pujące kwestie:
1. Relacje między tożsam ością każdego instytutu a kom unią w różnorodności24. Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego przypom ina, że chociaż każdy instytut m a własny charyzm at i właściwe dla siebie dzieła, to jednak istnieje w Kościele i dla Kościoła i razem z innymi tworzy całość, ubogacając Lud Boży, czyli Kościół.
2. Decyzja o korzystaniu lub niekorzystaniu z oferowanej przez międzyzakonne ośrodki formacyjne pomocy należy do danego in stytutu25.
3. Kształtowanie właściwego stosunku osób formowanych do apostolskiego życia zakonnego jest możliwe tylko wtedy, gdy zosta nie sformułowany jasny program formacyjny i dobrana w sposób właściwy kadra wychowawcza26.
4. Osoby odpowiedzialne za form ację w instytutach muszą uczestniczyć w ocenie „...formacji, rzeczywistych warunków, które pozwalają na przem ianę tymczasowego wspólnego życia w ośrod kach w doświadczenie głębokiej kom unii eklezjalnej oraz au ten
[7 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYM I 3 9
22 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C onsacrata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p er la form azione, n r 4.
23 Tamże, nr 5. 24 Tamże. 25 Tamże. 26 Tamże.
tycznej formacji duchowej i apostolskiej, otwartej na potrzeby ewangelizacyjne”27.
Papież Paweł VI nauczał: „O dnośnie zaś do nowych przedsię wzięć i dzieł, zaniechajcie tych, które nie odpow iadają głównemu celowi waszego zgrom adzenia lub myśli Założyciela...”2*1. Chcąc za pobiec różnego rodzaju dewiacjom oraz pom óc w zachowaniu cha ryzmatu, K ongregacja Instytutów Życia K onsekrowanego i Stowa rzyszeń Życia A postolskiego podaje dwie podstawowe zasady, któ rych należy przestrzegać zarów no w formacji wewnątrz instytutu, jak i w ośrodkach formacyjnych. Są one następujące:
2.1. Z asada tożsam ości charyzmatycznej.
Z godnie z wytycznymi Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku „Wszyscy powinni w iernie zachowywać myśl i zam ierzenia założy cieli, zatw ierdzone przez kom petentną władzę kościelną, dotyczące natury, celu, ducha i ch arakteru instytutu, jak również zdrowych je go tradycji, co stanowi dziedzictwo tegoż instytutu”29. Każdy insty tut ma więc niezbywalne praw o oraz obowiązek troski o w łasną for mację i obowiązku tego nie może przekazać innej instytucji, nawet cieszącej się wielkim autorytetem . Jako jednostka autonom iczna instytut jest odpowiedzialny za zachowywanie własnej tożsamości, a więc i za form ację, czyli przygotowanie do bycia członkiem insty tutu oraz do realizacji właściwych m u zadań - zgodnie z myślą i wo lą założyciela oraz kom petentnej władzy kościelnej30. Najwyższa
27 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e n r S ; J o a n n e s P a u l u s I I , A d h o rta
tio A postolica Post-synodalis, Vita consecrata, n r 67.
“ P a u l u s A llocutio a d su m m o s Moderatores quarundam Familiarum Religiosa- m m earum que sodales, qui R o m a m convenerunt ad sui Instituti Capitulum Generale, 23
maii 1964, s. 569.
M Kan. 578, KPK/1983; C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sac rata e le So cietà di Vita A postolica, L a collaborazione inter-istituti p er la form azione nr. 7; J.M . A 1 d a y, La form azione alia vita consacrata nel Magistero della Chiesa. D al Conci
lio Vaticano I I ad oggi, R om a 1993, s. 156-159, 369-370; E. H. S о 1 a, L a collaborazione inter-istituti p e rla form azione. In fo rm atio n es SC R IS 1999, n r 1, s. 24-25.
Sacra C o ngregatio pro Religiosis et Institutis Saecularibus. Sacra C ongregatio pro Episcopis, N otae directivae p ro m utuis relationibus in ter episcopos et religiosos in E c clesia, M utuae relationes, n r 11, s. 342: „C haryzm at Założycieli zdaje się być dośw iad czalnym przeżyciem D u ch a przekazanym swoim uczniom po to, by w edług niego żyli, strzegli go, pogłębiali i n ieu stan n ie rozwijali w harm onii ze w zrastającym stale C iałem C hrystusa... Jest więc niezbędne, by obecnie, w okresie kulturow ego rozwoju i odnowy K ościoła, tożsam ość każdego In sty tu tu tak zabezpieczyć, aby m ożna było uniknąć ryzy
[9 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAMI ZAKONNYMI 4 1
władza przypom ina, że charyzm at został powierzony instytutowi dla dobra całego Kościoła. W dokum encie Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich oraz Kongregacji Biskupów M utuae relatio
nes czytamy: „Każdy Instytut powstał ze względu na Kościół, jest
zatem obowiązany ubogacić go własnymi swymi charakterystyczny mi cecham i zgodnie ze specyficznym duchem i osobną misją. Toteż zakonnicy mają wypracować w sobie odnowiony, eklezjalny sposób myślenia, wnosząc wkład w budowę Ciała-Chrystusa, żyjąc w w ier ności Regule i słuchając swych przełożonych”31.
Kościół zawsze przypom inał o konieczności zachowywania przez instytuty własnego patrim onium , czyli charyzm atu, o czym świadczą dokum enty Stolicy Apostolskiej oraz ustawiczna praktyka stosowa na przez różne dykasterie, w tym przede wszystkim przez K ongre gację Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego. Z asadę tę uczyniono również jed n ą z podstaw o wych zasad odnowy w okresie po Soborze Watykańskim II32.
ka nie dość przejrzystych sytuacji, w których zakonnicy byliby w łączani w życie Kościoła w sposób niepew ny i niejednoznaczny, bez należytego uw zględnienia o k reślonego stylu działania, zgodnego ze swoistym ich c h a ra k te re m ”; C ongregazione p e r gli Istituti di Vi ta C o n sacrata e le Società di Vita A postolica, Lu collaborazione inter-islituti per la for-
mazione, nr. 7; J. M. A 1 d a y, s. 156-159, 369-370.
31 Sacra C ongregatio pro Religiosis et Institutis Saecularibus. Sacra C ongregatio pro Episcopis, N otae directivae p ro m utuis relationibus inter episcopos et religiosos in Eccle sia, M utuae relationes, nr 14 b, s. 344-345; C ongregazione per gli Istituti di Vita C onsacra ta e le Società di Vita A postolica, L a collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 7.1; J o a n n e s P a u l u s I I , A dh o rtatio A postolica Post-synodal is, Vita consecrata, n r 4-5.
32 Congregazione per gli Istituti di Vita Consacrata e le Società di Vita Apostolica, La col
laborazione inter-istituti per la fomtazione, nr. 7.3; Sobór Watykański II, D ekret o przystoso
wanej do współczesności odnowie życia zakonnego, Perfectae caritatis, nr 2: „Przystosowana do współczesności odnowa życia zakonnego obejmuje zarówno nieustanne powracanie do źródeł wszelkiego życia chrześcijańskiego i do pierwotnego ducha stanowiącego natchnienie dla instytutów, jak też ich przystosowanie do zmiennych warunków naszej doby”; Prolusio
Em .m i Card. Joannis Adeodati Piazza, Sacrae Congregationis Consistorialis Secretarii, Romae
1950, Acta et D ocum enta Congressus G eneralis de Statibus Perfectionis, vol. I, Rom ae 1952, s. 98: „Gli Istituti religiosi ripetono la propria origine e il loro spirito caratteristico da un Fondatore o da una Fondatrice spesso aureolati di santità, che in un m om ento disposto dal la Prow idenza, in rapporta a speciali circostanze e bisogni, si sentirono ispirati a d ar vita alla loro creatura, cui lasciarono in eredità un patrim onio ideale e spirituali ricchezze da m etter- si a servizio di Dio, della Chiesa vi aggiunse il sigillo di approvazione, im m ettendo in quella creatura le correnti vive dei Corpo mistico. Finché 1’Istituto sia perm eato da tali correnti, re- spiri e si muova nello spirito dei Fondatore, attui gli scopi stabiliti e osservi le proprie leggi, la sua esistenza e la sua funzionalità sono assicurate. M a se venisse a ntancare alcuno di tali elementi, Ia sua vita languirebbe e il quadrante del tem po segnerebbe la sua catastrofe, qu- alora non intervenisse una tempestiva riforma”; J. M. A 1 d a y, s. 156-159.
W Konstytucji Dogmatycznej o Kościele L um en gentium Sobór za
uważa, że ponieważ ślubowanie rad ewangelicznych przyczynia się do zespolenia z Kościołem i jego tajem nicą, Kościół bierze instytu ty życia konsekrow anego w opiekę i przypom ina im o wierności wo bec własnego charyzm atu13.
Przedstawione tutaj względy zadecydowały, że instrukcja Współ
praca międzyzakonna w dziedzinie form acji mówi wyraźnie, iż p o
szczególne instytuty nie powinny i nie mogą czynić odpowiedzialny mi za form ację własnych członków tak zwanych międzyzakonnych centrów formacyjnych34.
2.2. W spółpraca w procesie formacji
Z asada ta jest równocześnie świadectwem jedności w wielości cha ryzmatów poszczególnych instytutów życia konsekrowanego i stowa rzyszeń życia apostolskiego35. W spółpracować w dziedzinie formacji - jak stwierdza instrukcja - powinny przede wszystkim instytuty z tej samej lub podobnej strefy kulturowo-geograficznej36, ponieważ pro wadzą działalność w środowiskach o podobnych problem ach i po trzebach, a więc program y dla każdego stopnia formacji będą w tych instytutach podobne. Gdyby natom iast korzystano w dziedzinie for macji z pomocy osób nie znających danego środowiska ani kultury, mogłoby dochodzić do pewnych niestosowności, a nawet szkód.
W instrukcji Współpraca międzyzakonna w dziedzinie formacji czytamy: „K onkretnym przejaw em współpracy i solidarności m ię
13 Sobór W atykański II, K onstytucja dogm atyczna o Kościele, L u m en gentium, n r 44: „Poniew aż rady ew angeliczne przez m iłość, d o której prow adzą, w szczególny sposób łączą z K ościołem i jego m isterium tych, którzy je zachow ują, d latego ich duchow e ży cie pow inno być pośw ięcone także dob ru całego K ościoła. W ynika stąd obow iązek p ra cy, w m iarę sił i stosow nie d o form y osobistego pow ołania czy to m odlitw ą, czy gorli wym działaniem na rzecz zak o rzen ien ia i um ocnienia królestw a Bożego w duszach i rozszerzania go na cały świat. D lateg o też Kościół bierze w opiekę i p o p iera o d rę b n o ści charakteryzujące rozm aite instytuty z ak o n n e ”; C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le S ocietà di V ita A postolica, L a collaborazione inter-istituti p er la fo rm a
zione, nr. 7.3; J. M. A I d a y, s. 156-159; P. L i s z к a, C haryzm at życia zakonnego, War-
szawa-W rocław 2002, s. 159-183.
34 C ongregazione p er gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica,
La collaborazione inter-istituti p e rla form azione, nr. 7.
35 C ongregazione p e r gli Istitu ti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p er la form azione, nr. 8; E. H. S o 1 a, s. 25.
36 C ongregazione p er gli Istitu ti di V ita C onsacrata e le Società di V ita A postolica,
dzy instytutam i życia konsekrow anego jest inicjatywa, dziś już roz przestrzeniona na różne sfery, tworzenia formacyjnych ośrodków
międzyzakonnych, zwłaszcza gdy poszczególne instytuty nie mają
wystarczających środków, aby zaoferować swoim członkom inte gralną form ację”37. D okum ent podkreśla, że w arunkiem skutecznej działalności ośrodków formacyjnych jest zachowanie tożsamości i sam ostanow ienia każdego instytutu: „Z ebrane doświadczenia wskazują, że taka w spółpraca, dobrze prow adzona, przyczynia się do docenienia własnego i innych charyzm atu, objawia konkretną solidarność między wspólnotam i bogatszymi i tymi uboższymi w członków i w środki, ofiaruje wymowne świadectwo kom unii, do jakiej wezwany jest Kościół powołaniem Bożym. W spółpraca jest wreszcie ogrom nie potrzebna, aby form acja osiągnęła poziom i za sięg, jakich wymaga życie zakonne w dzisiejszym świecie”38.
M iędzyzakonne ośrodki formacyjne powinny pam iętać również o następujących zasadach:
1. Form acja jest procesem całościowym, a więc obejm uje wszyst kie elem enty ludzkiego życia, które wzajemnie się przenikają i uzu pełniają39.
2. Przygotowanie intelektualne jest niezastąpionym elem entem formacji, pom agającym w harm onizow aniu postaw właściwych ży ciu konsekrow anem u i przyczyniającym się do całościowego rozwo ju osób formowanych. D latego też ośrodki formacyjne mają obo wiązek zapewnić wysoką jakość wykładów4".
3. Należy doceniać elem enty wspólne dla wszystkich form życia konsekrow anego i stowarzyszeń życia apostolskiego, a z drugiej strony odnosić się z szacunkiem i uznaniem do ich odrębności, p o twierdzonych przez kom petentne władze kościelne41. D ziałania po legające na nieuw zględnianiu odrębności poszczególnych instytu tów „...Przyczyniałyby się praw dopodobnie - czytamy w instrukcji - do ujednolicania, które zubożałoby je i które pociągałoby za sobą ryzyko uniformizacji duchowej i duszpasterskiej, nieodpowiedniej
[1 1 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZA KONNYM I 4 3
31 Tamże.
* C ongregazione p er gli Istituti di Vita C o n sa crata e le Società di Vita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 8; E. H. Ś o 1 a, s. 25.
” C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sa crata e le Società di V ita A postolica, L a collaborazione inter-istituti p e rła fonnazione, n r 9.
“ Tamże. 41 Tamże.
wobec złożoności świata potrzebującego ewangelizacji, a także sta łyby się szkodliwe dla specyficznej tożsamości każdego instytutu. W tym przypadku ośrodki straciłyby swoją tożsam ość w służbie ży ciu zakonnem u”·'2.
Z analizy instrukcji Kongregacji Instytutów Życia Konsekrowa nego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego wynika, że głównej moty wacji do prow adzenia form acji międzyzakonnej trzeba upatrywać w wymiarze pneum atyczno-duchowym Kościoła, z którego za spra wą Ducha Świętego wywodzą się liczne charyzmaty, czyli zadania, jakie mają do spełnienia instytuty zakonne43. Jakakolwiek form a globalizacji w przypadku form acji międzyzakonnej zam iast do roz woju prowadziłaby do unifikacji, a więc i zubożenia wielości chary zmatów, natom iast dobrze prow adzona i zorganizow ana międzyza konna w spółpraca przyczynia się do poszanow ania charyzm atu za równo własnego instytutu, jak i innych44. Trzeba w tym miejscu za uważyć, że wpływanie w jakikolwiek sposób na zm ianę dziedzictwa instytutu albo tylko na jego modyfikację byłoby poważnym narusze niem autonom iczności instytutu, a także wkraczaniem w upraw nie nia kom petentnej władzy kościelnej45.
Instrukcja p odkreśla również, że form acja jest procesem cało ściowym i obejm uje przygotow anie duchow e, apostolskie oraz in ne. D latego też m iędzyzakonne ośrodki form acyjne powinny uwzględniać elem enty w spólne dla wszystkich instytutów życia konsekrow anego oraz odnosić się z należytym szacunkiem do ich różnorodności46.
3. Praktyczne wskazania dotyczące funkcjonowania m iędzyzakonnych ośrodków formacyjnych
Instrukcja K ongregacji Instytutów Życia K onsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego zajm uje się rów nież o d p o w iedzialnością przełożonych oraz w spólnoty form acyjnej za fo r m ację prow adzoną w ośrodk ach m iędzyzakonnych, erygow aniem
4! Tamże.
41 C ongregazione p e r gli Istitu ti di V ita C onsacrata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la form azione, n r 9; E. H. S o 1 a, s. 25.
44 Tamże.
45 Kan. 574 § 1-2 КРКУ1983; kan. 576; kan. 578; kan. 584; kan. 586 § 1-2.
4,1 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica,
[ 1 3 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYM I 4 5
centrów form acyjnych o raz kw alifikacjam i i przym iotam i wykła dowców47.
3.1. O dpow iedzialność przełożonych wyższych.
N a każdym instytucie życia konsekrow anego i stowarzyszeniu ży cia apostolskiego ciąży obowiązek ustalenia własnych zasad i norm formacji, udzielenia misji wychowawcom i wykładowcom, a także troska o to, by form acja rozwijała się zgodnie z charakterem i misją instytutu oraz według prawa powszechnego i partykularnego48. D la tego też podejm ując decyzję o wysłaniu własnych członków do for macyjnego ośrodka m iędzyzakonnego, przełożeni powinni pam ię tać, że zawsze ciąży na nich odpowiedzialność za należytą form ację zgodną z charyzm atem własnego instytutu, a misję form acyjną wo bec członków swoich instytutów wysłanych do takiego ośrodka „...kontynuują... z całą odpowiedzialnością stróżów i nauczycieli”49.
3.2. O dpow iedzialność wspólnoty formacyjnej.
Już od początku istnienia zorganizowanych form realizacji rad ewangelicznych zakonodawcy, reform atorzy, odnowiciele, kom pe tentne władze kościelne, a nawet chrześcijańscy władcy świeccy zwracali uwagę na to, by osoby przygotowujące się do prow adzenia życia m onastycznego były um ieszczane w klasztorze, w którym za chowywana jest dyscyplina, a członkowie tam przebywający odzna czają się gorliwością i świętością511. N a znaczenie wspólnoty zwraca
47 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sac rata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 10-11 ; E. H. S o 1 a, s. 25.
48 Czynią to z zasady albo przełożeni wyżsi o których mówi kanon 620 Kodeksu Pra
wa Kanonicznego z 1983 roku, albo kapituły lub innego rodzaju organa kolegialne kan.
632 KPK/1983.
4V C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 10
541 Św. B e n e d y k t , Reguta, P rzekład A. Św iderków na, Tyniec 1994, rozdz. 58, s. 210-220; S. В e n e d e 1 1 o, La regola, testo, versione e co m m en to a cura di A. Lenti- ni, ed. III, M ontecassino 1994, rozdz. 58, s. 508-533; C l e m e n s V III, const., C um ad
regularem, 19 m art. 1603, C odicis Iuris C anonici Fontes, cu ra P. G asp arri, vol. I, R ontae
1947, n r 189, § 8-9; S. C. E p. et R eg., C om en., 16 m art. 1593, Codicis Iuris Canonici F ontes, cura P G asparri, vol. IV, R om ae 1951, n r 1479, 4; S. C. E p. et Reg., Florentina, 30 m aii 1626, nr 1724; S. C. C., decr. 21 sept. 1624, Codicis Iuris C anonici Fontes, cura P. G asp arri, vol. V, R o m ae 1951, n r 1624, § 1; C ongregatio pro Institutis V itae C onse cratae et S ocietatibus V itae A p ostolicae, N orm ae directivae de institu tio n e in religiosis institutis, Potissim um institutioni, n r 26-28.
uwagę Kongregacja Instytutów Życia K onsekrow anego i Stowarzy szeń Życia A postolskiego w instrukcji pt. Wskazania dotyczące fo r
macji w instytutach zakonnych p o tissim u m institutioni” z 2 lutego
1990 roku, gdzie czytamy: „W łonie Kościoła i w zjednoczeniu z Dziewicą M aryją w spólnota życia odgrywa pierwszorzędną rolę w formacji, i to na każdym jej etapie. Form acja w dużej mierze za leży od jakości wspólnoty. N a jakość tę składa się ogólny klimat i styl życia jej członków, dostosowany do charakteru i ducha d an e go instytutu. Znaczy to, że w spólnota będzie tym, czym uczynią ją jej członkowie, że m a własne potrzeby i zasługuje na to, by ją ko chać i służyć jej, zanim jeszcze wykorzysta się ją jako środek form a cji, a więc jedynie ze względu na rolę, jaką pełni w życiu zakonnym, zgodnie z wizją Kościoła...”51.
Znaczenie wspólnoty w formacji jest tak ważne, że nie może jej zastąpić żaden ośrodek formacyjny. „O na - czytamy w instrukcji
Współpraca międzyzakonna w dziedzinie form acji - stanowi środow i
sko, w którym w zrasta i dojrzewa, w duchu odnośnych Założycieli, tożsam ość osobowa oraz odpowiedź na otrzym ane powołanie. Po głębianie tożsam ości charyzmatycznej odbywa się w żywym k ontak cie z wychowawcami oraz z braćm i lub siostram i, z którym i wspól nie przeżywa się te sam e doświadczenia życiowe, te sam e wyzwania stawiane przez tradycje instytutu. W spólnota ta pozostaje więc za wsze miejscem żywotnej syntezy doświadczenia form acyjnego”52.
W dzisiejszej rzeczywistości - wobec braku nowych powołań, a tym samym zm niejszania się liczby członków instytutów - może zaistnieć konieczność przebywania w okresie formacyjnym poza własną w spólnotą. W takiej sytuacji na kom petentnych przełożo nych spoczywa obowiązek troski o to, by form owani pom im o róż nego rodzaju niedogodności mogli przebywać okresowo we wspól nocie własnego instytutu53. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku mówi wyraźnie o obowiązku przebywania we własnej wspólnocie:
51 C ongregatio pro In stitu tis V itae C o n secratae et Societatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de in stitu tio n e in religiosis institutis, Potissim um institutioni, n r 26.
51 C ongregazione p er gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la form azione, n r 10; C ongregatio p ro Institutis Vitae
C o n secratae et Societatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de institutione in religiosis institutis, Potissim um institutioni, n r 26-27.
51 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C onsacrata e le S ocietà di Vita A postolica,
[1 5 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAMI ZAKONNYMI 4 7
„Zakonna społeczność winna mieszkać w dom u prawnie ustano wionym, pozostając pod w ładzą przełożonego wyznaczonego zgod nie z przepisem prawa. Każdy dom powinien mieć przynajmniej ka plicę, w której należy odpraw iać i przechowywać Eucharystię, aże by była rzeczywiście centrum w spólnoty”54. Przebywanie młodych członków instytutów zakonnych poza wspólnotą - również w okre sie formacji - wiąże się z niebezpieczeństwem szukania przykładu w innym instytucie oraz w konsekwencji odchodzenia od własnego charyzm atu55.
Ponieważ przebywanie poza własną wspólnotą może stać się p o wodem powolnego regresu od własnej duchowości, a także utraty powołania, a tym samym opuszczenia instytutu, dlatego też wszel kie kroki podejm ow ane w tej m aterii powinny być przem yślane - zgodnie z łacińskim powiedzeniem Cokolwiek czynisz, czyń roztrop
nie i patrz na koniec*.
3.3. Erygowanie i prow adzenie ośrodków formacyjnych oraz kadra wychowawcza.
W prawdzie odpowiedzialność za form ację zawsze spoczywa na poszczególnych instytutach, jednak, jak to już zostało powiedziane wyżej57, z powodu braku dobrze przygotowanego personelu może okazać się konieczne korzystanie z pomocy innych instytutów lub zorganizowanie specjalnych ośrodków58. W instrukcji pt. W skazania
54 Kan. 608 KPK/1983; kan. 665 § 1.
55 Sacra C ongregatio pro Religiosis et Institutis S aecularibus. Sacra C ongregatio pro E piscopis, N otae directivae p ro m u tu is relationibus in ter episcopos et religiosos in E c clesia, M utuae relationes, n r 46, s. 363: „Gdy idzie o zakonników pełniących apostolstw o poza własnym Instytutem , jest rzeczą niezbędną, by byto zapew nione ich podstaw ow e uczestnictw o w życiu w spólnoty o raz ich w ierność R egułom i K onstytucjom ...Ż adne dzieło apostolskie nie m oże stanow ić okazji do o d chodzenia od w łasnego p ow ołania”; C ongregazione p er gli Istituti di V ita C o n sacrata e le S ocietà di Vita A postolica, La vi ta frate rn a in com unità, Congregavit nos in u n u m Christi um or, L ibreria E d itrice Vatica na 1994. Tekst polski w: K ongregacja Instytutów Życia konsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego, Życie b ratersk ie we w spólnocie, Congregavit nos in u n u m Christi
amor, 2 lutego 1994, Z ąbki 1994, n r 65-66, s. 53-55.
*" C. J ę d r a s z к o, Łacina na co dzień, W arszawa 1968, s. 116: „Q uidqid agis, p ru d e n te r agas et respice fin em ” .
57 Por. str. 38-44 niniejszego opracow ania.
s* C ongregatio p ro Institutis V itae C o n secratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de institu tio n e in religiosis institutis, Potissim um institutioni, n r 98; C ongregazione p er gli Istituti di V ita C o n sac rata e le Società di Vita A postolica, La
dotyczące formacji w instytutach zakonnych Potissimum institutioni czytamy: „O środkiem międzyzakonnym nazywa się ośrodek studiów dla zakonników, który podlega zespołowi wyższych przełożonych tych instytutów, których członkowie korzystają z ośrodka. Jego ce lem jest zapew nienie formacji doktrynalnej i praktycznej, jakiej wy maga misja właściwa danym instytutom i zgodna z ich naturą”59.
Z akres zadań międzyzakonnych ośrodków formacyjnych jest bardzo zróżnicowany i zależy od okoliczności miejsca oraz czasu60. Jedne z nich przygotowują do formacji pod względem doktrynal nym, inne m ają ch arakter uzupełniający, jeszcze inne przygotowują kandydatów do kapłaństw a61.
Erygowanie ośrodków formacyjnych musi być poprzedzone pi sem ną zgodą ordynariusza miejsca62. N atom iast odpowiedzialność za prowadzenie tych ośrodków spoczywa na kom petentnych p rze łożonych, w tym przede wszystkim przełożonych wyższych, którzy m ają również czuwać nad zgodnością nauczanych w nich treści z M agisterium Kościoła katolickiego63.
Instrukcja pt. Współpraca międzyzakonna w dziedzinie formacji nakazuje powoływać na wychowawców osoby, które odznaczają się zdrową nauką katolicką, m ają odpow iednie kwalifikacje dydaktycz ne, a także wykazują zdolność do pracy w zespole oraz znajomość i um iłowanie życia zakonnego w jego różnorodności64. Sobór Waty kański II w Konstytucji dogmatycznej o Kościele L um en gentium pisze: „Rady ewangeliczne... czystości, ubóstwa i posłuszeństwa... są darem Bożym, który Kościół otrzym ał od swego Pana i z łaski Je
w C ongregatio p ro Institutis V itae C o n secratae et Societatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de in stitu tio n e in religiosis institutis Potissim um institutioni, n r 99; C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le Società di V ita A postolica, La
collaborazione inter-istituti p e r la fonnazione, n r 11.
“ C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le Società di Vita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 11.
61 Tamże.
62 Tamże: „Aby erygow ać siedzibę form acyjnego ośro d k a m iędzyzakonnego, p o trze ba jest pisem na zgoda O rd y n ariu sza m iejsca” .
1,3 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per ta fonnazione, n r 11; Sobór W atykański II, K onstytu
cja dogm atyczna o K ościele, L u m en gentium, n r 43-47.
M C ongregazione p er gli Istituti di Vita C o n sacrata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 11; Szczegółow e opracow anie o d n o
szące się do form atorów m ożna znaleźć w: J. К a 1 o w s к i, Znaczenie i zadania osób
[1 7 ] W SPÓŁPRACA M IĘD ZY INSTYTUTAMI ZAKONNYMI 4 9
go ustawicznie zachowuje. Sam a zaś władza Kościoła pod przew od nictwem D ucha Świętego zatroszczyła się o to, aby... ustanawiać stałe, trwałe formy życia na radach tych oparte. Stąd też wyrosły ni by na drzewie, które się cudownie i bujnie rozkrzewiło na roli Pań skiej z danego przez Boga zalążka, rozm aite formy życia sam otne go lub wspólnego, rozm aite rodziny zakonne, które pom nażają to, co służy zarówno pożytkowi ich członków, jak i dobru całego Ciała Chrystusowego”65. Ta sam a Konstytucja dogm atyczna o Kościele mówi, że wprawdzie: „.. stan, który opiera się na profesji rad ewan gelicznych, nie dotyczy hierarchicznej struktury Kościoła, należy on jednak nienaruszalnie do jego życia i świętości”66.
4. W spółpraca w różnych fazach formacji
Rozdział drugi instrukcji, poświęcony współpracy w różnych fa zach formacji, poczynając od nowicjatu, a kończąc na formacji stałej, czyli perm anentnej, przedstawia również w sposób syntetyczny natu rę poszczególnych faz oraz zawiera konkretne wskazania praktyczne dotyczące organizacji formacji67. Instrukcja zwraca uwagę na to, aby układ przedmiotów służył formacji doktrynalnej oraz przyczyniał się do wzrostu powołania formowanych68. Dlatego też wykłady mają „bazować na tajemnicy Chrystusa i będą rozwijane stopniowo z uwzględnieniem osób i kultur. Będą proponować studentom teolo gię życia konsekrowanego i pom ogą zgłębiać sens tej jedynej miłości eklezjalnej, która nakazuje, by wszyscy służyli organicznej komunii całego Ludu Bożego, tak charyzmatycznej, jak i hierarchicznej”64.
4.1. W spółpraca formacyjna w nowicjacie
O ważności form acji w nowicjacie i jej znaczeniu w przyszłym ży ciu zakonnym pisał papież Pius XI (1922-1939) w liście z dnia 19 m arca 1924 roku, skierowanym do przełożonych najwyższych za
65 Sobór W atykański II, K onstytucja dogm atyczna o K ościele, L u m en gentium, n r 43. “ Tamże, nr 44.
67 E. H. S o I a, s. 25.
68 C ongregazione p er gli Istituti di Vita C o n sa crata e le Società di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la form azione, nr 12.
“ C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le S ocietà di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p er la form azione, nr 12; Por. C o ngregatio pro Institutis
Vitae C o n secratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de in stitutio ne in religiosis institutis, Potissim um institutioni, nr 24-25; J o a n n e s P a u l u s I I , A d h o rtatio A postolica Post-synodalis, Vita consecrata, nr 49.
konnych instytutów męskich. W dokum encie tym czytamy: „Jak do niosłą jest rzeczą urabianie nowicjuszy z wielka starannością, o tym m ożna się przekonać ze świadectw mistrzów życia zakonnego, a jeszcze bardziej z doświadczenia. Nikt nie potrafi nabyć doskona łości stanu zakonnego i w niej się utrzymać, jeżeli w tym okresie za niedbał założyć w swej duszy fundam entów wszystkich cnót... n a dzieja uzupełnienia później przez odnowienie gorliwości braków źle odbytego nowicjatu lub bezowocnego kończy się zazwyczaj zu pełnym niepow odzeniem ”70.
Ponieważ nowicjat stanowi podstawową fazę formacyjną71, om a wiana instrukcja, uwzględniając aktualną sytuację społeczną i kultu ralną oraz inne okoliczności miejsca i czasu, kładzie nacisk właśnie na przygotowanie kandydatów do nowicjatu72. W dokum encie tym czytamy: „Inicjatywy m iędzyzakonne oferują kandydatom z różnych instytutów programy, które w sposób kom petentny i rzetelny rozwa żają podstawowe zagadnienia związane z formacją ludzką i chrześci jańską, tak aby pobudzić proces formacji całościowej i wyrównać ew entualne braki”73. D latego też należy przygotować odpowiednie program y i m ateriały służące rozpoznaniu powołania74. „Jest to - jak zauważa instrukcja - szczególnie pom ocne dla form atorów i for- m atorek, którzy pracują w kulturach innych niż własna lub towarzy szą kandydatom pochodzącym z różnych kultur”75.
™ P i u s XI, E pist., Unigenitus Dei Filius, 19 m art. 1924, w: L eges Ecclesiae post C o dicem Iuris Canonici ed itae, collegit, digessit notisque ornavit X. О с h о a, vol. I, R o m a 1966, n r 582.
71 Sacra C ongregatio pro Religiosis et Institutis S aecularibus, Instructio d e accom m o d ata renovatione institutionis ad vitam religiosam ducendam Renovationis causam, n r 3; C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la form azione, n r 14; G. А с с о r n e r o, La fo n n a zio ne alia vita religiosa negli istituti fem m in ili di voli semplici seconde la legislazione postcon- ciliare, R om a 1981, s. 148-153.
72 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sac rata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fonnazione, n r 13.
73 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sacrata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p e rla form azione, n r 13; Sacra C ongregatio p ro Religiosis
et Institutis Saecularibus, In stru c tio d e accom m odata renovatione institutionis ad vi tam religiosam du cen d am , Renovationis causam, n r 4; C ongregatio pro Institutis V itae C o n secratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de in stitu tio n e in religiosis institutis, Potissim um institutioni, n r 42-44.
74 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C onsacrata e le Società di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti p e r la fo n n a zio n e, n r 13.
[1 9 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYMI 5 1
Omawiany dokum ent podkreśla rolę m istrza i mistrzyni nowicja tu oraz wspólnoty formacyjnej, czyli miejsca, w którym się on odby wa. „W każdym instytucie - czytamy w instrukcji - faza ta wymaga osobowego towarzyszenia, bacznego na wzrost każdego nowicjusza czy nowicjuszki, ewangelicznej oraz spokojnej, bogatej w wartości, popartej radosnym świadectwem form atorów i wspólnoty atm osfe ry formacyjnej, ubogacanej autentycznym i głębokim doświadcze niem charyzm atu założycielskiego”^. W prawdzie instrukcja zachę ca do organizowania współpracy również w przypadku formacji w nowicjacie, jednak równocześnie przypom ina, „... że m ożna m ó wić o różniących się między sobą kursach międzyzakonnych dla n o wicjuszy czy nowicjuszek, lecz nie m ożna mówić o nowicjacie mię- dzyzakonnym ”77.
Kwestia ta w dalszej części instrukcji została ujęta w sposób b a r dziej jednoznaczny: „Do współpracy nie m ożna zaliczyć tworzenia tak zwanych «nowicjatów międzyzakonnych», które prowadziłyby nowicjuszy i nowicjuszki do życia w tej samej wspólnocie. Istotnie, nie odpow iada to odrębności właściwej początkowi życia zakonne go, która powinna być wprowadzeniem do tego, co charakteryzuje dziedzictwo każdego instytutu. Każdy instytut musi więc mieć w ła sny nowicjat”78. Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego poleca zatem , by w spółpraca m iędzyzakonna na poziom ie nowicjatu była wyłącznie „pom ocą uzupełniającą”79.
Powyższe zarządzenie Kongregacji jest konsekwencją wytycz nych Kodeksu z 1983 roku postanawiającego: „Nowicjat, którym
76 C ongregazione per gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica, La
collaborazione inter-islituti per la form azione, n r 14; kan. 652 § 1 , 4 KPK/1983; Na ważność
i znaczenie wspólnoty formacyjnej przede wszystkim w nowicjacie zwracały uwagę doku menty prom ulgow ane przez najwyższą władzę Kościoła katolickiego, C l e m e n s V III, Const., C um ad regularem, § 8-9, 15; кап. 561 § 1 KPK/1917; B e n e d y k t , Regula, Prze kład A. Swiderkówna, rozdz. 58, s. 211-219; R. В а к a 1 a r c z y k, D e noviliaiu, W ashing ton 1927, s. 100-109; E. G a m b a r i, L ’aggiomamento della fonnazione alla vita religiosa.
Testo e com m ento alTistmzione „Renovationis causam ” dei 6 gennaio 1969, R om a 1969,
s. 75-76; Z. К о p e Ć, La fonnazione spirituale dei novizi nei documenti della Chiesa dal
Concilio di Trento alla legislazione canonica vigente, R om a 1993, s. 176-188.
77 C ongregazione p er gli Istituti di Vita C o n sa crata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 14.
78 Tamże.
74 C ongregazione p er gli Istituti di Vita C o n sac rata e le Società di V ita A postolica,
rozpoczyna się życie w instytucie, zm ierza ku tem u, żeby nowicju sze dokładniej rozpoznali Boże pow ołanie i to właściwe danem u in stytutowi, by doświadczyli sposobu życia instytutu, uformowali umysł i serce jego duchem , a także by m ożna było potwierdzić ich zam iar i zdatność”80.
Wydaje się, że organizow ania nowicjatów wspólnych dla różnych instytutów nie da się pogodzić również z następującym i p ostano wieniami Kodeksu Prawa Kanonicznego:
1. „Z adaniem m istrza oraz jego współpracowników jest rozpo znać i potwierdzić pow ołanie nowicjuszy, a także uform ować ich stopniowo do prow adzenia właściwego instytutowi życia doskona łego”81.
2. Nowicjusze „...mają być zaznajam iani z charakterem i du chem, celem i karnością, historią i życiem własnego instytutu...”82.
3. „Świadomi własnej odpowiedzialności, nowicjusze niech tak współdziałają czynnie ze swoim mistrzem, ażeby wiernie odpow ie dzieć łasce pow ołania”83.
4. W spólnota dom u nowicjackiego powinna przez przykład życia i m odlitwę pom agać w kształtow aniu nowicjuszy w duchu własnego instytutu zakonnego84.
5. Czas pobytu w nowicjacie „ma być przeznaczony na dzieło kształtow ania w ścisłym znaczeniu, stąd nowicjusze nie powinni p o dejmować studiów albo innych zajęć, które nie służą bezpośrednio tej form acji”85.
Tak więc organizowanie wspólnych nowicjatów lub prow adzenie ich przez ludzi obcych, nie będących członkami danego instytutu, a tym samym nie realizujących jego celu i zadań, czyli charyzm atu, nie jest zgodne z wytycznymi Najwyższego Prawodawcy. Prow adze nie wspólnych nowicjatów przyczyniłoby się do stopniowego ujed nolicania instytutów życia konsekrow anego i stowarzyszeń życia apostolskiego. Byłoby ono nie tylko sprzeczne z dyscypliną kościel ną, ale prowadziłoby również do zaniku różnorodności charyzm a tów, ich globalizacji, narzucania przez instytuty silniejsze swojego
“ K an. 646 KPK/1983. Kan. 652 §1 KPK/1983. 82 Kan. 652 § 2 KPK/1983. 85 Kan. 652 § 3 KPK/1983. 84 K an. 652 § 4 KPK/1983. 85 K an. 652 § 5 KPK/1983.
charyzm atu pozostałym, a tym samym do zaniku instytutów mniej liczebnych86.
W omawianej instrukcji zamieszczono również wytyczne doty czące stosow ania „pomocy uzupełniających” w nowicjacie87. Są one następujące:
1. W wykładach powinni uczestniczyć mistrzowie i mistrzynie, co pom oże nowicjuszom i nowicjuszkom w przyswajaniu przekazywa nych wiadomości88.
2. Program szkolenia pow inien obejm ować „podstawowe zagad nienia z Pisma świętego, teologii duchowości, teologii m oralnej, eklezjologii, teologii prawa i życia zakonnego - w szczególności p o szczególnych rad ewangelicznych - liturgii, ja k również podstaw o we zagadnienia z antropologii i psychologii, które dadzą nowicju szom i nowicjuszkom na początku ich drogi formacyjnej możliwość lepszego poznania siebie, szczególnie w obszarach najbardziej p o trzebujących formacji. W szystkie tem aty zostaną pogłębione sto sownie do potrzeb form acji”89.
Różnorodność-tem atyki wykładów pozwoli dokonać między nimi wyboru. Ważne jest także, aby program był właściwie skonstruow a ny i w ew nętrznie harmonijny.
3. Wykłady nie powinny być prow adzone z dużą częstotliwością i intensywnością, aby nie zakłócały form acji w danym instytucie. Należy także unikać przebywania nowicjuszy poza dom em nowi- cjackim90.
4. Wykładowcy powinni znać instytuty, w których prowadzą szko lenia, ich założycieli oraz duchowość91.
5. Form atorzy i form atorki wraz z zespołem odpowiedzialnym za nowicjat powinni po wysłuchaniu opinii formowanych dokonywać w sposób regularny przeglądów i weryfikacji program ów 92.
6. Kursy powinny być dla mistrzyń i mistrzów okazją do wymiany opinii, przeprowadzania stałej weryfikacji własnego zadania form a
[2 1 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYM I 5 3
“ J. M. A l d a y , s.129-131.
87 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sac rata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p e r la fo n n a zio n e, n r 16.
88 Tamże. “ Tam że, n r 16 b. ■"Tamże, n r 16 c. ” Tam że, nr 16 d. 42 Tam że, n r 16 e.
cyjnego, a także świadczenia sobie nawzajem pomocy. D latego też pożyteczne będzie organizowanie spotkań form atorów i form atorek93.
4.2. W spółpraca w form acji profesów czasowych
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku w kwestii formacji człon
ków po ślubach czasowych postanawia: „W poszczególnych instytu tach po pierwszej profesji ma być realizowane kształcenie wszystkich członków, zmierzające do prowadzenia pełniej życia właściwego da nem u instytutowi oraz coraz doskonalszej realizacji jego misji. D late go własne prawo powinno określić program i czas trwania tegoż kształcenia, uwzględniając potrzeby Kościoła oraz warunki ludzi i czasu, zgodnie z celem i charakterem instytutu. Kształcenie człon ków przygotowujących się do przyjęcia święceń jest regulowane pra wem powszechnym i własnym program em studiów instytutu”94.
Kodeks z 1983 roku wym ienia również główne założenia form a cji profesów czasowych95, któ ra powinna być:
1. System atyczna, czyli uporządkow ana zgodnie z pewnym syste mem. Powinna odbywać się według planu i porządku określonego w prawie własnym poszczególnych instytutów i być prow adzona w sposób skrupulatny. W form acji nie może być miejsca na dowol ność, przypadkowość, sporadyczność, a przede wszystkim na su biektywizm96.
2. Przystosow ana do zdolności członków, a więc ich możliwości intelektualnych oraz osobowościowych. Form acja musi brać pod uwagę przyszłe zadania, które najpraw dopodobniej będą wykony wali w instytucie. Nie pow inno się zatem przygotowywać członków do sprawowania odpowiedzialnych funkcji we własnym instytucie lub poza nim, jeśli nie m ają do tego wystarczających predyspozycji, gdyż nadm ierne rozbudzanie aspiracji może stać się przyczyną róż nego rodzaju roszczeń i frustracji97.
" T a m ż e , n r 16 f.
« K a n . 659 § 1 -3 KPK/1983. “ K an. 660 § 1.
* Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1977, s. 724; D. J. A n d r é s, II diritto dei reli
giosi. Comm ento esegelico al Codice. Seconda edizione italiana, Roma 1996, s. 391-392; B. W.
Z u b e r t, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego 2/III. Księga II. L u d Boży. Część III.
Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia ichapostobkiego, Lublin 1990, s. 155.
v7 B. W. Z u b e r t, s. 155; D. J. A n d r é s, s. 392; W. К. К i w i o r, / requisiti soggetti-
vi per Pammissione al noviziato nelPattuale legislazione canonica (CC. 597 e 642), R om a
[2 3 ] W SPÓŁPRACA M IĘD ZY INSTYTUTAM I ZAKONNYM I 5 5
3. Duchowa, ponieważ od należytego urobienia duchowego i uświadomienia form owanem u, czym jest życie w instytucie, zależy owocność jego pobytu w tym instytucie. Formacja musi uwzględniać duchowość życia konsekrow anego w ogólności oraz duchowość da nego instytutu. Braki lub błędy w tym zakresie powodują poważne konsekwencje. I tak może się zdarzyć, że powołani form alnie przy należą do instytutu, ale nie identyfikują się z nim, mogą być wpraw dzie dobrymi ludźmi, ale słabymi zakonnikami, a także ich sposób życia i zachowania może daleko odbiegać od ideału zakonnego98.
Odpowiednia formacja duchowa neoprofesów m a uzasadnienie zarówno w naturze życia konsekrowanego, jak i w jego znaczeniu dla życia i świętości Kościoła99. Powody jej znaczenia są następujące:
1. K onsekracja i całkowite oddanie się Bogu poprzez ślubowanie rad ewangelicznych wymagają odpow iedniego przygotowania du chowego'“ .
2. „Stan tych, którzy we wspom nianych instytutach praktykują rady ewangeliczne, należy niewątpliwie do życia i świętości Kościo ła...”101.
3. Form acja duchowa jest konieczna, aby móc zachować rady ewangeliczne i „zgodnie z praw em własnego instytutu układać swo je życie i zdążać do osiągnięcia doskonałości własnego stanu ”102.
4. Form acja jest niezbędna do zachow ania życia braterskiego we wspólnocie, „przez braterską zaś w spólnotę, zaszczepioną i u grun tow aną w miłości, członkowie winni stać się przykładem powszech nego pojednania w Chrystusie”103.
5. Służy lepszemu zrozum ieniu wymogów Kodeksu z 1983 roku dotyczących form owania nowicjuszy przez m istrza nowicjatu, ta kich jak np. łączność cnót ludzkich ze sprawami nadprzyrodzonymi etc. etc.101
* D. J. A n d r é s, s. 392-393; B. W. Z u b e r t, s. 155.
w S obór W atykański II, K onstytucja dogm atyczna o Kościele, L u m en gen tiu m , n r 44: „C hociaż więc stan , który w yrasta z profesji ra d ew angelicznych, nie dotyczy h iera r chicznej struktury K ościoła, należy on jed n a k w sposób organiczny do jego życia i świę tości” .
100 K an. 573 § 1KPK/1983; S obór W atykański II, K onstytucja dogm atyczna o K oście le, L u m en gentium , n r 44; D. J. A n d r é s, s. 393; B. W. Z u b e r t, s. 155.
101 K an. 574 § 1 KPK/1983; D . J. A n d r é s, s. 393.
102 Kan. 598 KPK/1983; kan. 619; D. J. A n d r é s, s. 393; B. W. Z u b e r t, s. 155. 105 Kan. 602 KPK/1983; D. J. A n d r é s, s. 393.
6) Form acja duchowa przybliża form ow anem u zobowiązania d u chowe i nadprzyrodzone, takie jak naśladowanie C hrystusa105, kon tem placja i m odlitw a106, naw rócenie i po k u ta107, roztropność w ko rzystaniu ze środków społecznego przekazu108, zachowanie klauzu ry109, a także akty związane z korzystaniem z dóbr doczesnych w du chu ewangelicznym110.
4. A postolska, poniew aż każdy instytut życia konsekrow anego i stowarzyszenie życia apostolskiego m ają do spełnienia jakieś za danie w Kościele i św iecie111, a więc realizują one posłannictw o apostolskie specyficzne dla swego charyzm atu i zatw ierdzone przez kom p eten tn ą władzę Kościoła katolickiego. D latego też na form ację powinny się składać specjalne program y dotyczące for macji apostolskiej112, uwzględniające wytyczne Kodeksu z 1983 ro ku oraz innych dokum entów kościelnych zawierających wskazania dotyczące apostolstw a instytutów zakonnych, a także wytyczne praw a w łasnego113.
5. Naukowa, ponieważ wiedza oparta na zdrowych zasadach dok
tryny katolickiej nie tylko ułatw ia form ację duchową i apostolską, lecz także uzasadnia sens istnienia i prow adzenia życia w określo nym instytucie.
Z historii instytutów życia konsekrow anego i stowarzyszeń życia apostolskiego wynika, że odpow iednia wiedza teoretyczna i prak tyczna przyczynia się do w łasnego uświęcenia oraz lepszego zrozu m ienia duchowości instytutu i apostolatu zarówno pojm ow anego ogólnie, jak i właściwego dla danego instytutu życia konsekrow ane go lub stowarzyszenia życia apostolskiego114. W edług praw a p o wszechnego powinna ona obejm ować studium dokum entów Stolicy
№ Kan. 662 KP K /l 983; D. J. A n d r é s, s. 393. Kan. 663 KP K /l 983; D. J. A n d r é s, s. 393. 107 Kan. 664 KP K /l 983; D. J. A n d r é s, s. 393. 108 Kan. 666 KPK/1983; D. J. A n d r é s, s. 393. '* Kan. 667 KPK/1983; D. J. A n d r é s, s. 393. K an. 668 KPK/1983; D. J. A n d r é s, s. 393.
111 Kan. 577 KPK/1983 „B ardzo liczne są w K ościele instytuty życia k o n sekrow ane go, k tó re p osiadają różne dary, w edług udzielonej im laski: naśladując d okładnie C hry stusa, czy to m odlącego się, czy głoszącego K rólestw o Boże, czy czyniącego ludziom d o b rze, czy też obcującego z nimi w świecie, zawsze jed n ak w ypełniającego wolę O jca ”; D. J. A n d r é s, s. 393; B. W. Z u b e r t, s. 155.
112 B. W. Z u b e r t . s . 155. 1,5 Kan. 673-683 KPK/1983.
