Rozdział czwarty instrukcji został poświęcony wzajemnej pomocy instytutów w przygotowaniu form atorów i form atorek. Zagadnienie to jest aktualne również i z tego powodu, że w niektórych krajach - szczególnie europejskich i niektórych pozaeuropejskich - daje się za uważyć olbrzymi spadek liczby powołań oraz duża śmiertelność członków instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, spowodowana zdecydowaną przewagą starszych wie kowo zakonników. Posługa ta, określana jako „urząd kościelny” i „sztuka sztuk”, co podkreśla jej rangę, może być sprawowana tylko przez osoby przepojone duchem kapłańskim i apostolskim, odpowie dzialne i posiadające odpowiednie przymioty oraz przygotowanie190.
Instrukcja podkreśla, że nawet w przypadku braków kadrowych i naglących potrzeb, na przykład w zakresie duszpasterstw a lub in nych, związanych z podjętym i już zobowiązaniam i, nadrzędną tro ską powinno się zawsze otaczać sprawy form acyjne, gdyż osoby, które przygotowują się do podjęcia życia zakonnego lub już są w in stytucie, potrzebują dobrych nauczycieli, żyjących duchem założy cieli i troszczących się o sprawy duchowe oraz dobro w spólne191.
[ 4 1 ] W SPÓŁPRACA M IĘD ZY INSTYTUTAM I ZA K O N N Y M I 7 3
1.0 Sacra C ongregatio pro Institutione C atholica, N orm ae, Ratio fundam entalis institu
tionis sacerdotalis, 6 ian. 1970, Leges Ecclesiae post Codicem luris C anonici editae, colle
git, digessit notisque ornavit X. O choa, vol. IV, R om a 1974, nr 3817, kol. 5715, n r 30, tekst polski w: Posoborow e praw odaw stw o kościelne, dokum enty praw no-liturgiczne). Z eb rał i przetłum aczy! E. Sztafrowski, t. III, z. 1, W arszawa 1971, s. 165-166: „Z e szcze gólną troską należy dobierać wychowawców. Winny to być osoby przepojone duchem k a płańskim i apostolskim , zdolne do podjęcia w zajem nej i braterskiej współpracy w dziedzi nie wychowania, chętne i otw arte na zrozum ienie potrzeb w spólnoty kościelnej i cywilnej, posiadające dośw iadczenie duszpasterskie w posłudze parafialnej lub innych posługach jak również o dznaczające się zdolnością wnikliwego poznaw ania młodych dusz”; C ongre gazione per gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica, La collaborazio
ne inter-istituti per la form azione, nr 23; E. U. S o 1 a, s. 29; S. R e с с h i, s. 49;
A. P a r d i 11 a, L a configurazione a Cristo, obiettivo centrale délia form azione alla vita reli
giosa seconde gli orientamenli dell’istm zione „La collaborazione inter-istituti per la fo rm a zio n e” (1998), C om m entarium pro Religiosis et M issionariis 82(2001)203-205;
A. P a r d i 11 a, L a form a di vita di Cristo al centro della fo nnazione alla vita religiosa. Il qu
adro biblico e teologico délia form azione, R om a 2001, s. 230-234 ns.
1.1 C ongregazione per gli Istituti di V ita C o n sa crata e le Società di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, nr 23: „Pom im o potrzeb natury d u szp a
sterskiej i naglącej sytuacji, w której działają rodziny zakonne, n ad rzęd n ą pozostaje uw ażna troska w wyborze i przygotow aniu form atorów i form atorek. Chodzi tu bowiem o jed e n z najtrudniejszych i najbardziej delikatnych urzędów ... M łodzi mężczyźni i
ko-„Form atorzy - czytamy w instrukcji - muszą być ekspertam i szczególnie w dziedzinach, które odnoszą się do spuścizny ducho wej Założyciela lub Założycielki”142.
Instrukcja wymienia także różne formy współpracy międzyza- konnej w przygotowaniu form atorów i form atorek, wzywając insty tuty o większej praktyce w formacji do dzielenia się z innymi swo imi program am i, doświadczeniami oraz wykwalifikowanym perso nelem . W szystko to ma służyć wzajem nem u uzupełnianiu się, do bru instytutów i Kościoła oraz jego posłannictw u w świecie193.
Mówiąc o kursach dla form atorów i form atorek, instrukcja wy m ienia między innymi następujące zadania owych kursów:
1. Przygotowanie doktrynalne, duchowe, kanoniczne i pedago giczne. Kursy te powinny zapewnić form ację teologiczną szczegól nie w dziedzinie duchowości, m oralności i życia zakonnego, a także zwracać szczególną uwagę na życie braterskie we wspólnocie oraz na charyzm at i posłannictw o poszczególnych instytutów194.
2. U czenie um iejętności nawiązywania przez form atorów i for- m atorki kontaktów międzyludzkich, rozeznaw ania powołań etc.195
3. Pom oc osobom duchownym , w tym p rzede wszystkim człon kom instytutów kleryckich, w rozw ijaniu um iejętności kierow nic twa duchow ego o raz tow arzyszenia pedagogicznego i psycholo gicznego, czyli um iejętności indyw idualnego podch od zen ia do poszczególnych o só b 196. Z god n ie z instrukcją pt. W skazania doty
biety przede wszystkim potrzebują nauczycieli, którzy byliby dla nich ludźmi Bożymi, pełnymi szacunku znawcami serc ludzkich i dróg D ucha, potrafiącym i odpow iedzieć na ich najgłębsze wym agania, pragnienia dośw iadczenia Boga, b raterstw a o raz byliby w sta nie wdrożyć ich w misję; potrzebują form atorów , którzy umieliby wychowywać do m ą drości, do uległości i posłuszeństw a; do odczytywania znaków czasu i potrzeb ludzi oraz do udzielania im odpow iedzi z gorliw ością i odw agą, w pełnej kom unii eklezjalnej”.
1.3 C o ngregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sac rata e le Società di V ita A p o sto lica,'
La collaborazione inter-istituti p e r la fo n n a zio n e, n r 24; kan. 578 KPK/1983; kan. 654;
kan. 662; kan. 673.
1.3 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita A postolica, La
collaborazione inter-istituti per la fonnazione, nr 25; „Wziąwszy pod uwagę naglące zapo
trzebow anie na wykwalifikowanych form atorów , niniejsza Kongregacja zaprasza do w zm ożenia w spółpracy m iędzy instytutami poprzez udostępnianie jedni drugim progra mów, dośw iadczeń oraz, jeśli to możliwe, najlepiej wykwalifikowanego personelu, w celu w zajem nego ubogacenia dla d obra instytutów, Kościoła i jego misji w świecie”.
w C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sacrata e le S ocietà di Vita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 26 a.
IS5 Tamże. '* Tamże.
[4 3 ] W SPÓŁPRACA M IĘD ZY INSTYTUTAMI ZAKONNYM I 7 5
czące form acji w instytutach zakonnych, Potissim um institutioni chodzi tu p rzed e wszystkim o „tow arzyszenie zakonnikom na B o żych szlakach poprzez b ezp o śred ni i regularny dialog, jed n a k bez naruszania kom petencji spow iednika i kierow nika duchow ego w ścisłym sen sie”147. Ten sam d o k u m en t przypom ina jedn ak, że „m istrzow ie i m istrzynie nowicjatów winni wreszcie pam iętać, że sam e środki psychologiczno-pedagogiczne nie są w stanie z a stą pić autentycznego kierow nictw a duchow ego” 198. N ależy zwrócić uwagę na fakt, że m ożna w praw dzie korzystać z pom ocy różnych ekspertów , w tym m iędzy innymi psychologów , ale tylko w przy padku rzeczywistej konieczności i z zachow aniem należytej roz tro p n o śc i199.
4. Służenie pom ocą w zrozum ieniu i odczytaniu różnych kontek stów kulturowych, aby form acja była zawsze zgodna z własną kultu rą osób formowanych™. D latego też instrukcja pt. W skazania doty czące form acji w instytutach zakonnych, Potissimum institutioni mówi: „Trzeba... zwracać uwagę na podnoszenie kultury kandyda ta, ale strzec jej zarazem przed asymilacją z kulturą obcą. Kandyda ci i kandydatki winni przyjąć wezwanie Pana w ram ach własnej kul tury i odpowiedzieć na nie w sposób dla niej właściwy”2<)1.
m C o ngregatio pro Institutis V itae C o n secratae et S ocietatibus V itae A postolicae,
N orm ae directivae de institutione in religiosis institutis P otissim um institutioni, n r 30; kan. 530 § 1-2 KPK/1917; kan. 630 § 1-5 KPK/1983; Sacra C o n g reg atio E piscoporum et R egularium , D ecr., Q uem adm odum , 17 decem bris 1890, E nchiridion de statibus p e r fectionis. D o cu m en ta Ecclesiae sodalibus instituendis, R o m ae 1949, n r 227, s. 214-217; V. F ę с k i, De m anifestatione conscientiae in iure religiosorum (can. 530), Lublin 1961, s. 203-238; М. B a b u I a, // confessore dei religiosi. C o m m en tariu m p ro Religiosis et M issionariis 70(1989)16-18, 31-32.
C o ngregatio p ro Institutis V itae C o n secratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N o rm ae directivae de institu tio n e in religiosis institutis Potissim um institutioni, n r 52.
m Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, G audium et spes, nr 26-27; C ongregatio pro Institutis Vitae C onsecratae et Societatibus
Vitae Apostolicae, N orm ae directivae de institutione in religiosis institutis, Potissimum in
stitutioni, nr 52; Por. C ongregazione per gli Istituti di Vita C onsacrata e le Società di Vita
A postolica, L a collaborazione inter-istituti per la form azione, nr 26; A. С a u t e r u с с i о, Il
diritto alla buona fa m a ed alla intimilà analisi e com m ento del canone 220, Com m entarium
pro Religiosis et M issionariis 73(1992)39-81; J. K r u k o w s k i , Prawa wiernych do dobrej
opinii i do własnej intymności komentarz do kan. 220 K PK z 1983 r., Prawo Kanoniczne
39(1996)nr 3-4, s. 227-236.
200 C ongregazione p e r gli Istituti di Vita C o n sac rata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti p e rla form azione, n r 26 b.
201 C o ngregatio pro Institutis V itae C o n se cratae et S ocietatibus V itae A postolicae, N orm ae directivae de institu tio n e in religiosis institutis, Potissim um institutioni, n r 43.
5. U czenie form atorów i form atorki zrozum ienia aktualnych p o trzeb i wyzwań, które stoją przed Kościołem , i dawania na nie o d powiedzi2"2, a także uczenie zwracania uwagi na priorytety duszpa sterskie, „które Ojciec Święty i Biskupi zjednoczeni z nim poddają pod rozwagę w iernych”203.
6. Przygotowanie do zadań nowej ewangelizacji, tzn. „głoszenia wszystkim ludziom Chrystusa i D obrej Nowiny o Ojcu. To w szcze gólności zakłada konieczne przygotowanie do ewangelizacji kultu ry, do prow adzenia duszpasterstw a na rzecz życia, rodziny i solidar ności, do opcji ewangelicznej na rzecz ubogich, formacji młodzieży, misji ad gentes, zaangażowania się w działalność ekum eniczną i dia log międzyreligijny, porozum ienia społecznego, itp.”204. Instrukcja podkreśla, że form acja integralna, która ma pom óc formowanym „w dojrzewaniu do podejm ow ania zadań wynikających z konsekra cji, musi także odpow iednio uwzględniać nowe formy ubóstwa i niesprawiedliwości naszego czasu. Kursy m iędzyzakonne mogą na tym polu być solidnym wsparciem dla form atorów i form atorek”205.
7. Troska o to, aby om aw iane kursy mogły być dla form atorów i form ato rek doświadczeniem „wzrostu duchowego i współdziałać z ich form acją stałą. Z adanie towarzyszenia młodym na drodze ich
2(J2 C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sac rata e le Società di V ita A postolica,
La collaborazione inter-istituti per la form azione, n r 26 b: „N iech uczą się odczytywać n a
dzieje i pytania m łodych - synów i có rek naszego czasu - którzy w stępują do w spólnot i niech przygotow ują ich do ucieleśniania najlepszych w artości w łasnej epoki i o d p o w iad an ia św iętością i czynną m iłością n a p otrzeby czasów ” .
2“ C ongregazione p er gli Istituti di Vita C o n sacrata e le S ocietà di Vita A postolica,
La collaborazione inter-istituti p e r la form azione, n r 26 b; So b ó r W atykański II, K onsty
tucja dogm atyczna o Kościele, L u m en gentium, n r 45; S obór W atykański II, D ek ret 0 pasterskich zadaniach biskupów w K ościele, Christus D om inus, n r 33-35; kan. 678 KPK/1983; J o a n n e s P a u l u s I I , A d h o rta tio A postolica Post-synodalis, Vita conse
crata, n r 37: „Instytuty są zatem pow ołane, aby odw ażnie podejm ow ać tw órczą inicjaty
wę o raz naśladow ać św iętość swoich założycieli i założycielek, a w ten sposób odpow ia dać na znaki czasu pojaw iające się w dzisiejszym świecie. To pow ołanie jest przede wszystkim zach ętą do w ytrw ania na d ro d ze do św iętości m im o trudności m aterialnych 1 duchow ych, jakie niesie codzienne życie. Je st o n o także w ezw aniem , by pogłębiać swoje kwalifikacje i rozwijać dynam iczną w ierność swej misji, przystosow ując jej formy - gdy to jest konieczne - do nowych sytuacji i rozm aitych potrzeb, w postaw ie całkow i tej uległości w obec Bożych natch n ień i zgodnie z rozeznaniem K ościoła”.
C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sacrata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 26 c.
205 C o ngregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sac rata e le S ocietà di Vita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, n r 26 c; J o a n n e s P a u 1 u s II, A d
[ 4 5 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYM I 7 7
wzrostu obejm uje nieustanne zaproszenie Chrystusa, M istrza i N a uczyciela, do wzm ożenia życia modlitwy, bliskości z Nim i przyjęcia krzyża, który pieczętuje delikatny urząd formacji, pokładając uf ność w Jego kierownictwie i w Jego łasce”2116.
Ponieważ głównym zadaniem formacji na każdym jej etapie jest przygotowywanie członków instytutów do wiernego zachowywania rad ewangelicznych, a tym samym do doskonalszego naśladowania Jezusa Chrystusa, dlatego też przygotowanie form atorów i form a torek - jak czytamy w instrukcji - „nie m oże być jedynie intelektu alne, doktrynalne, pastoralne i profesjonalne; jest ono przede wszystkim głębokim, ludzkim i zakonnym doświadczeniem uczest nictwa w tajemnicy Chrystusa poprzez pełne szacunku przybliżanie się do tajemnicy osoby ludzkiej. W Chrystusie jest doświadczenie synostwa wobec Ojca i uległości wobec D ucha, braterstw a i w spół uczestnictwa, ojcostwa i macierzyństwa w D uchu”2117.
Instrukcja zwraca uwagę na jeszcze jed en aspekt spotkań form a torów i form atorek jako osób konsekrowanych. „Spotkania takie pom ogą konfrontow ać ich drogę wiary, ułatwią wspólną modlitwę, otworzą na działanie Słowa i b ęd ą okazją do celebrow ania E ucha rystii”2118. Instrukcja stwierdza również, że na kursach „Formatorzy będą mogli ubogacić się doświadczeniem miłości i m ądrości M i strza, który poprzez D ucha i m acierzyńskie działanie Maryi, konty nuuje swoje dzieło również, i to w sposób szczególny, przez ich p o średnictw o w życiu i doświadczeniach tych, którym pom agają żyć jak o «współobywatele świętych i domownicy Boga» (È f 2,19)”2(W.
206 C ongregazione per gli Istituti di V ita C o n sa crata e le S ocietà di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, nr 26 d.
207 Tamże. M Tamże.
“ C ongregazione p e r gli Istituti di V ita C o n sa c rata e le Società di V ita A postolica,
L a collaborazione inter-istituti per la fo n n a zio n e, nr 26 d; J o a n n e s P a u 1 u s II, A d
h o rtatio A postolica Post-synodalis, Vita consecrata, n r 77; Sobór W atykański II, K on stytucja dogm atyczna o Kościele, L u m en gentium, n r 43-47; Sobór W atykański II, D e k ret o przystosow anej do współczesności odnow ie życia zakonnego, Perfectae caritatis, n r 5-6 ns; P a u 1 u s VI, A d h o rta tio A postolica, U n u sq u isq u e religiosae fam iliae cath o lico o rb e sodalibus: de religiosa vita secundum C oncilii O ecum enici Vaticani II re n o v an d a p raecep tio n es, Evangelica testificatio, n r 13 ns; Sacra C ongregatio pro R eligiosis e Institutis Saecularibus, Instr. Part., D e arcte co n iu g en d a activitate vitae interioris cum activitate apostolica ap u d sodales In stitu to ru m vitae apostolicae d eq u e valore p e renni et d e m odis tu tan d i et prom ovendi activitateni contem plativam ap u d sodales qui,
Zakończenie
W h istorii instytutów życia konsekrow anego i stow arzyszeń ży cia apostolskiego zawsze zw racano uwagę na form ację. Najwyż sza w ładza K ościoła katolickiego, poszczególni hierarchow ie, z a łożyciele i refo rm ato rzy życia zako nn eg o w konkretnych okolicz nościach m iejsca i czasu wydawali zarząd zenia dotyczące fo rm a cji przyszłych zakonników oraz osób już inkorporow anych do in stytutu. R ów nież analizow any w artykule dok um ent K ongregacji Instytutów Życia K onsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A p o stolskiego dotyczący w spółpracy m iędzyzakonnej w dziedzinie form acji jest odpow iedzią - ja k to się sta ra n o wykazać - na k on k retn e potrzeby.
W artykule przedstaw iono wytyczne instrukcji Współpraca mię-
dzyzakonna w dziedzinie form acji, zwracając szczególną uwagę na
motywy, którymi kierow ała się Kongregacja Instytutów Życia K on sekrow anego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego przy jej prom ul- gacji. O m ów iono kwestie szczegółowe dotyczące funkcjonowania ośrodków formacyjnych, do których należą między innymi: współ praca instytutów w różnych fazach formacji, rozpoczynając od no wicjatu, a kończąc na okresie po definitywnym włączeniu do insty tutu, czyli po złożeniu profesji wieczystej, funkcjonowanie instytu tów teologicznych oraz formacji filozoficznej i teologicznej dla za konników - kandydatów do kapłaństwa, a także w spółpraca w kształceniu form atorów .
W opracow aniu podkreślono, że w spółpraca m iędzyzakonna - w obecnej rzeczywistości w niektórych regionach świata napraw dę konieczna - nie może jed n ak prowadzić do zaniku charyzm atu in stytutu ani jego dziedzictwa, czyli patrimonium. Każdy instytut ży cia konsekrow anego i stowarzyszenie życia apostolskiego ma , nie tylko praw o, lecz także obowiązek ustawicznego troszczenia się 0 zachow anie i rozwijanie swojej specyfiki. D latego też - jak zosta ło wykazane - wszystkie instytucje pow ołane do świadczenia pom o cy w dziedzinie form acji m uszą zachować daleko idącą ostrożność 1 nie wpływać nawet pośrednio n a zm ianę patrim onium żadnego z instytutów.
ratio n e proprii In stituti, vitae co ntem plativae p rin cip aliter incum bunt, L a dim ensione
[ 4 7 ] W SPÓŁPRACA M IĘD Z Y INSTYTUTAM I ZAKONNYM I 7 9
La c ollab orazion e tra gli istitu ti religiosi n e ll’am bito form ativo
In q u e s to a rtic o lo v ie n e p r e s e n ta ta e d a n a liz z a ta l’istru z io n e d e lla C o n g re g a z io n e p e r gli Is titu ti di V ita C o n s a c ra ta e le S o c ie tà di V ita A p o s to lic a , d el 8 di- c e m b re 1998, in tito la ta L a collaborazione inter-istituti p e r la fo m ia z io n e .
L’a u to r e in p rim o lu o g o p r é s e n ta i p rin c ip a li m o tiv i e h e s ta n n o a lla b a se d e lla p r o m u lg a z io n e d e ll’is tru z io n e d a p a r te d e lla C o n g re g a z io n e p e r gli Is titu ti di V i ta C o n s a c r a ta e le S o c ie tà di V ita A p o s to lic a . P o i, d a to c h e l’is tru z io n e d e d ic a u n a m p io sp a z io ai c e n tri di fo rm a z io n e in te r-is titu ti, p u r e rile v a n d o e h e n e lla situ - a z io n e a ttu a le g io v an o a lia fo rm a z io n e in te lle ttu a le d e i m e m b ri deg li is titu ti re li giosi, l’a u to r e a n alizz a i re q u is iti ai q u a li d e v o n o r is p o n d e r e q u e s ti c e n tri. V ie n e s o tto lin e a to s o p r a ttu tto il f a tto e h e q u e s ti d e v o n o tr a s m e tte r e la s a n a d o ttr in a d é lia C h ie s a e r is p e tta re il c a ris m a p r o p r io di c ia sc u n istitu to . U n a m p io sp a z io v ie n e d e d ic a to , in o ltre , a lla re s p o n s a b ilité del g o v e rn o d ei singoli istitu ti e d e lle ris p e ttiv e c o m u n ità , di s o rv e g lia re e di p re v e n ire a ffin c h é i c e n tri di fo rm a z io n e n o n im p o n g a n o la lo ro d o ttr in a su lla v ita c o n s a c ra ta . E a u to r e an alizz a le q u e s tio n i r ig u a rd a n ti la c o o p e ra z io n e in te r-is titu ti n e lle d iv ers e ta p p e di fo rm a z io n e: n o v iz ia to , f o rm a z io n e d e i p ro fes si di v o ti te m p o r a n e i e p e r p e tu i e fo rm a z io n e p e r m a n e n te . L u ltim a p a r te d e ll’a rtic o lo è d e d ic a ta a lle q u e s tio n i rig u a rd a n ti sia Ia fo rm a z io n e filo so fica e te o lo g ic a n eg li is titu ti d ir e tta m e n te d e d ic a ti agli stu d i s u p e rio ri, sia la c o lla b o ra z io n e tra gli is titu ti n e lla fo rm a z io n e d e lle fo rm a tric i e d e i fo rm a to ri.