Inteligentne miasta i systemy zarządzania ruchem

Koncepcja inteligentnego miasta (ang. Smart City), czyli miasta działającego w sposób przemyślany, w którym decyzje podejmowane są szybko – jako skuteczna reakcja na nowe wyzwania – oparta jest na kilku współoddziałujących obszarach:

• inteligentna gospodarka (wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności),

• inteligentna mobilność (zapewnienie odpowiedniej infrastruktury komunika-cyjnej, telekomunikacyjnej i informatycznej),

• inteligentne środowisko (poszanowanie zasobów naturalnych),

• inteligentni mieszkańcy (prowadzenie działalności kulturalnej i rozrywkowej, budowanie obszarów rekreacyjnych oraz sportowych),

• inteligentne warunki zamieszkania (stymulowanie wzrostu poziomu jakości życia, wykorzystanie nowoczesnych technologii w budownictwie),

• inteligentne zarządzanie (zaangażowanie partnerów w różnych sferach funk-cjonowania miasta zapewniające prawidłowe funkcjonowanie organów, a także instytucji miejskich)⁶⁹.

69 Por. Smart cities. Ranking of European medium-sized cities, Center of Regional Science, Vienna University of Technology, październik 2007, s. 11.

W efekcie zastosowania rozwiązań wspierających wymienione obszary, inteli-gentne miasto jest bezpieczne dla swoich mieszkańców i innych grup interesariuszy w kontekście jakości oraz poziomu życia, jednocześnie rozwijając się w sposób zrów-noważony – ekonomicznie, ekologicznie i społecznie. Jednym z narzędzi leżących u podstaw osiągania tego efektu jest zintegrowany interoperacyjny⁷⁰ system informa-tyczny będący w stanie łączyć i wspomagać analizę szeregu informacji pochodzących z różnych źródeł zlokalizowanych zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz miasta, w inteligentny sposób stymulując efektywne zarządzanie. System taki może być wykorzystywany z sukcesem podczas implementacji zintegrowanego zarządzania ruchem, w inteligentny sposób wspomagając zarządzanie i rozwój miasta przyszłości.

Zarządzanie ruchem jest zespołem działań, których celem jest możliwie najlep-sze wykorzystanie infrastruktury transportowej (drogi, ulice, parkingi, urządzenia w nich zainstalowane, itp.) dla zapewnienia bezpiecznego oraz efektywnego prze-mieszczania się osób i towarów⁷¹. Zarządzanie ruchem wsparte rozwiązaniami technologicznymi z obszaru IT⁷² nazywane jest inteligentnym systemem trans-portowym (ang. Intelligent Transportation System – ITS). Sama nazwa „inteligentne systemy transportowe” została opracowana na I Światowym Kongresie w dziedzinie systemów transportowych w Paryżu w 1994 r. ITS oznacza systemy stanowiące szeroki zbiór różnorodnych technologii (telekomunikacyjnych, informatycznych, automatycznych i pomiarowych), które – choć same w sobie są tylko nośnikami informacji – świadczą innowacyjne usługi związane z różnymi rodzajami transportu i zarządzaniem ruchem w celu ochrony bezpieczeństwa oraz mobilności pasażerów i towarów, zwiększenia efektywności systemu transportowego (w tym redukcja kosztów operacyjnych i poprawa konkurencyjności miasta), a także ograniczania degradacji środowiska naturalnego. Systemy zarządzania transportem, integrujące wszystkie środki transportu i wszystkie elementy sieci transportowej na danym obszarze, określane są też jako Advanced Traffic Management Systems (ATMS)⁷³. Zakres usług oferowany w ramach inteligentnych systemów transportowych prezentuje tabela 7.

70 Interoperacyjność obejmuje techniczne, operacyjne i organizacyjne aspekty umożliwiające w kon-sekwencji harmonijne oraz komplementarne działanie całego zintegrowanego systemu.

71 S. Gaca, W. Suchorzewski, M. Tracz, Inżynieria ruchu drogowego. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 2008, s. 276.

72 IT (ang. Information Technology), technologia informacyjna – całokształt zagadnień, metod i środ-ków i działań związanych z przetwarzaniem informacji, pl.wikipedia.org/wiki/Technologia_informa-cyjna [dostęp: 15.02.2013].

73 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdrożenia inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfej-sów z innymi rodzajami transportu; A. Adamski, Inteligentne systemy transportowe, Uczelniane Wydaw-nictwa Naukowo Techniczne AGH, Kraków 2003.

Tabela 7. Możliwy zakres usług realizowanych poprzez inteligentne systemy transportowe

Kategoria usług Rodzaj usługi

Obsługa rynku – wspomaganie planowania transportu (pozyskiwanie zleceń, kompletowanie  przesyłek, itp.),

– monitorowanie przesyłek,

Zarządzanie ruchem – egzekwowanie przepisów ruchu drogowego, – zarządzanie incydentami,

– zarządzanie infrastrukturą (sterowanie ruchem, tworzenie inteligentnych  skrzyżowań, itp.), 

Zarządzanie pojazdami – informacje dotyczące warunków na drogach, – zautomatyzowane kierowanie pojazdami,

– zaawansowane systemy monitorujące stan pojazdu, – realizacja niezbędnych czynności administracyjnych,

– automatyczna inspekcja pojazdu na trasie pod kątem bezpieczeństwa, – monitorowanie bezpieczeństwa jazdy,

Zarządzanie transportem publicznym – zarządzanie przewozami i pojazdami wykorzystywanymi w komunikacji  publicznej,

Zarządzane bezpieczeństwem – informacja o wypadkach,

– informacja o transporcie ładunków niebezpiecznych, – zarządzanie akcjami ratowniczymi,

Elektroniczny pobór opłat – elektroniczne systemy poboru opłat mytowych za korzystanie  z infrastruktury transportu,

Obsługa klienta – informacje dla podróżnych i kierowców przed podróżą i w czasie jazdy, – elektroniczna sprzedaż biletów.

Źródło: K. Wojewódzka-Król, R. Rolbiecki, Inteligentne systemy transportowe w świetle europejskiej polityki transportowej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 597, Ekonomiczne Problemy Usług nr 57, Szczecin 2010, s. 70.

Inteligentne systemy zarządzania ruchem w miastach są rozwiązaniami o zło-żonej architekturze. Ich istotną cechą jest modułowa struktura zapewniająca możliwość etapowego wdrażania i koncentrowania się na tych elementach, które w danych uwarunkowaniach są najważniejsze⁷⁴. Przykładem funkcjonalności jed-nego z modułów może być nadawanie priorytetu transportowi publicznemu, który polega na selektywnej detekcji pojazdów przez sterowniki sygnalizacji świetlnej i udzielaniu pierwszeństwa przejazdu np. poprzez stworzenie specjalnej, dodatkowej fazy ruchu dla autobusów poruszających się danym pasem, wydłużenie fazy światła zielonego dla dojeżdżającego do skrzyżowania pojazdu, zamianie sekwencji faz ze skróceniem aktualnie wyświetlanej fazy i wcześniejszym wyświetleniem wybranej fazy, sterowanie w oparciu o bieżącą analizę zysków i strat dla wszystkich uczestników ruchu. W efekcie zastosowania ITS osiągany jest szereg korzyści, z których czerpać

74 Więcej na ten temat np. w: K. Jamroz, J. Oskarbski, Inteligentny system transportu dla aglomeracji trójmiejskiej, „Telekomunikacja i Techniki Informacyjne” 2009, nr 1–2, s. 71.

mogą zarówno mieszkańcy, jak i przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na terenie miasta, bądź w jego niedalekiej okolicy, czy też inni interesariusze miasta.

Tabela 8 prezentuje obszary takich potencjalnych korzyści.

Tabela 8. Efekty zastosowania inteligentnych systemów transportowych

Efekt zastosowania ITS Rodzaj zastosowanych ITS Skala efektu

Wzrost

– zaawansowane systemy sterowania ruchem do 80%

– systemy zarządzania zdarzeniami losowymi do 50%

Źródło: A. Koźlak, Inteligentne systemy transportowe jako instrument poprawy efektywności transportu, „Logi-styka” 2008, nr 2, za: J. Oskarbski, K. Jamroz, Zarządzanie bezpieczeństwem ruchu drogowego w systemie TRI-STAR, Konferencja Gambit, Gdańsk 2006.

Do innych korzyści wynikających z zastosowania ITS można również zaliczyć⁷⁵: skrócenie czasu podróży/dostawy (a zatem wzrost efektywności zarządzania łańcu-chami dostaw poprzez zmniejszenie kosztów zarządzania taborem), lepszą koor-dynację przewoźników, producentów i dystrybutorów ładunków, redukcję kosztów zarządzania taborem, ograniczenie opóźnień, ograniczenie zużycia energii, poprawę komfortu podróżowania i warunków pracy kierowców, dostarczanie informacji w zakresie potrzeb związanych z utrzymaniem i inwestycjami w sieć transportową oraz nawierzchni, a zatem zwiększenie korzyści ekonomicznych w regionie.

Problematykę roli wspierania koncepcji Smart City dostrzegła również Komisja Europejska, która zdecydowała, że od 2013 r. zostanie zwiększony do 365 mln euro budżet na projekty realizowane w obszarach: energia, transport i technologie cyfrowe.

W ten sposób mają być łączone i unowocześniane sfery mające największy wpływ na środowisko i prawidłowe funkcjonowanie miast oraz aglomeracji⁷⁶. Poprawa jakości systemu transportowego zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju (będąca celem unijnej polityki transportowej) będzie realizowana przy pomocy budowania zintegrowanych systemów transportowych i stosowania rozwiązań ITS.

W tym celu opracowano Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (2010/40/EU z 7 lipca 2010 r.) w sprawie ram wdrażania ITS w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi gałęziami transportu (tzw. „dyrektywa ITS”)⁷⁷. Innym doku-mentem wskazującym najistotniejsze kierunki rozwoju transportu miejskiego jest Zielona Księga, w której uwzględniono poprawę dostępności transportu miejskiego, upłynnienie ruchu w mieście, efektywne wykorzystanie ITS oraz zastosowanie ekologicznych środków transportu. Wszelkie wytyczne dotyczące polityki transpor-towej UE zostały zawarte w Białej Księdze Transportu, w której oparto europejski system transportowy na czterech „I”⁷⁸ (Internal market – wspólny rynek; Innovation – innowacyjność; Infrastructure – infrastruktura; International – międzynarodowe otoczenie UE, ze szczególnym uwzględnieniem państw będących partnerami han-dlowymi Unii Europejskiej).

75 Por. K. Wojewódzka-Król, R. Rolbiecki, Infrastruktura transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009, s. 154.

76 Komisja wdraża innowacyjne partnerstwo dla Inteligentnych Miast i Społeczności, 18.06.2012, http://

ec.europa.eu/regional_policy/newsroom/index.cfm?LAN=PL [dostęp: 14.08.2012].

77 Opracowanie i przyjęcie specyfikacji w tych obszarach przebiega na mocy art. 290 z traktatu lizbońskiego, co oznacza, że będą przyjęte przez kraje członkowskie i Parlament Europejski w trybie specjalnym, z pominięciem długotrwałej procedury decyzyjnej.

78 Roadmap to a Single European Transport Area – Towards a competitive and resource efficient transport system, White Paper, KE, Bruksela 2011, s. 12–13. Także architektura polskiego systemu zarządzania ruchem przygotowywana przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad powinna opierać się na interoperacyjności otwartej na wszystkie nowe technologie i konkurencyjności.