Kolejną, już czwartą Letnią Szkołę Kosmologii Obserwacyjnej i Teoretycznej Polskiego Towa rzystwa Astronomicznego, która odb y ła się w dniach 1 0 -1 9 września 1974 w gościnnych jak zawsze gmachach Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, można uznać za najbardziej udaną z dotychcza sowych. Stosunkowo wąski, a jednocześnie bardzo aktualny tem at Rozm ieszczenie materii we Wszech-
świecie ściągnął 27 uczestników, w tym 9 studentów z 11 uczelni i instytucji naukowych Chorzowa,
Kielc, Krakowa, Lublina, Opola, Warszawy, Wrocławia i Torunia. Prawie jedną trzecią obecnych sta nowili pracujący samodzielnie nad zagadnieniami związanymi z tem atem szkoły. Charakterystyczny b y ł udział grupy matematyków zaintersowanych formalizmami badania rozmieszczenia obiektów pozagalaktycznych. Przyjechało również kilku m łodych naukowców o w ykształceniu ścisłym zainte resowanych kosmologią od strony filozoficznej, odgrywającej coraz większą rolę w badaniach kosm o logicznych. Jest ważne, że filozofów interesow ała nie abstrakcyjna filozofia kosmologii, lecz kon kretne problemy metodologiczne. Program szkoły obejm ował pełne wprowadzenie w tem at oraz rozwinięcie tych zagadnień, którym i zajmują się polscy kosmolodzy i astronomowie pozagalaktyczni. G łów ny nacisk położono na formalizmy matematyczne badania rozmieszczenia obiektów poza galaktycznych. Omówiono mniej lub więcej dokładnie kilkanaście takich formalizmów co stanow iło dość kompletny ich pieegląd.
T łem dla całości b y ł wygłoszony w drugim dniu Szkoły w ykład dr Edmunda S k a r ż y ń s k i e g o o historii kosmologii w XX wieku (2 godziny). W jednogodzinnym w ykładzie inauguracyjnym
Kronika
77
dr Stanisław Z i ę b a om ów ił prym itywne, a historycznie pierwsze formalizmy badania roz mieszczenia galaktyk, wśród nich metodę autokorelacji i metodę podpodziałów Zwicky’ego. For malizm Neymana przedstaw ił mgr Piotr F 1 i n (4 godziny), peeblesowską m etodę widma mocy - dr Stanisław Z i ę b a (6 godzin), a m etodę redukcji statystycznej — prof, dr Andrzej Z i ę b a (4 go dziny). Dr Tomasz K w a s t om ów ił zagadnienie uzyskiwania danych obserwacyjnych i ich prostej interpretacji w najczęściej używanych modelach Wszechświata (2 godziny) oraz problemy ekstynkcji międzygalaktycznej (też 2 godziny). Dr S. Z i ę b a om ów ił programowanie obliczeń numerycznych rozmieszczenia obiektów na sferze niebieskiej, między innymi zamianę danych o współrzędnych niebieskich na gęstości oraz programy dla metody redukcji statystycznej (2 godziny). Mgr Helena B e- r e s i o w a, mgr Piotr F 1 i n, dr Adam M i c h a l e c , mgr Marek U r b a n i k i dr Stanisław Z i ę b a mówili o wynikach badań rozmieszczenia obiektów dostrzegalnych optycznie i radioźródeł, analizując szczegółowo przyczyny niejednoznacznej interpretacji wyników. Ten dziewięciogodzinny cykl w ykładów i referatów obejm ow ał również wyniki własne prelegentów otrzym ane m etodą taso wania podobszarów oraz metodą redukcji statystycznej. Z teoriam i powstawania skupisk materii i ich niejednorodności w modelach Wszechświata zapoznali uczestników dr Janina K r e m p e ć , dr Ber nard K r y g i e r i p. Mirosław Z a b i e r o w s k i (łącznie 7 godzin). W tym zakresie spośród wielu istniejących przedstawiono dla przykładu obszerniej tylko hipotezy związane z historyczną już raczej teorią niestabilności grawitacyjnej oraz z teorią turbulentną i teorią racy Hagedorna. O zagadnie niach metodologicznych stojących pom iędzy formalizmami badania rozmieszczenia a hipotezami powstawania skupisk materii m ów ił (2 godziny) niżej podpisany.
W czasie trwania Szkoły wygłaszono też krótkie kom unikaty dotyczące astronomii pozagalakty- cznej i kosmologii, również luźno związane z tem atem podstawowym Szkoły. Mianowicie mgr Irena T a r r a r o - Ż e b r o w s k a przedstaw iła w łasną ocenę dolnej granicy współczynnika ekstynkcji międzygalaktycznej, dr E. S k a r ż y ń s k i p o d ał pewną propozycję pogodzenia teorii Wszech świata Stacjonarnego z istnieniem promieniowania 3 oraz wyniki badań dotyczące historii kosmologii XIX wieku. O dbyto też naradę roboczą dotyczącą obserwacji mających' rozszerzyć m ateriał katalogu Pola Jagiellońskiego.
Szkoła b y ła wyjątkowo ożywiona jeśli chodzi o reakcje słuchaczy w czasie w ykładów , które często przem ieniały się w seminaria lub zgoła narady robocze. Równie ożywione b y ły rozmowy kuluarowe dotyczące zarówno problemów naukowych, jak planów dalszej pracy i w spółpracy. Obec ność przedstawicieli licznych instytucji i ośrodków szczególnie sprzyjała tym dyskusjom. Zaokrąglony zakres tem atu Szkoły, wyczerpujące przedstawienie zagadnień w zakreślonych granicach um ożliw iło każdemu z uczestników wytworzenie ogólnego poglądu na istniejące problemy, m etody i teorie oraz ich niedobory; stanow iło dostateczny w stęp do samodzielnego pogłębiania wiedzy i do pracy własnej w zakresie badania rozmieszczenia obiektów pozagalaktycznych. Dobry u k ład w ykładów , a zwłaszcza właściwa proporcja i wzajemne ścisłe powiązanie w ykładów przeglądowych z referatam i z prac w łas nych, równowaga pom iędzy zagadnieniami obserwacyjnymi i teoretycznym i - stanowią zasługę orga nizatorów Szkoły (kierownikiem b y ł prof. A. Z i ę b a , sekretarzem - mgr P. F 1 i n).
Za brak organizacyjny, w ynikły z terminarza innych konferencji naukowych, należy uznać zapla nowanie Szkoły na okres nowiu, co uniem ożliwiło przyjazd kilku zainteresowanych obserwatorów. Pozostałe niedomogi organizacyjne, a w szczególności wprowadzane w ostatniej chwili zmiany w ter minach i porządku w ykładów , w składzie prelegentów, oraz fakt, że wskutek ograniczonego czasu trwania Szkoły w ykłady odbyw ały się w niektóre dni zarówno rano jak i popołudniu, co b y ło męczące dla słuchaczy, — te niedomogi nikną na ogólnym tle naprawdę udanej szkoły.
' • ■ : . W . ' ' W k s t f ł t i : „ , 4 t K j . ■ ■ ■ . »
SPIS TREŚCI ZESZY TU 1 A R T Y K U Ł Y J. H a n a s z , R. S c h r e i b e r , H. W e ł n o w s k i , B. W i k i e r s k i , W. I. A k s e -n o w, O b se rw a c je ra d io w e z p o k ła d u s a te lity I -n te rk o s m o s -K o p e m ik 5 0 0 ... 3 R. S c h r e i b e r , O b se rw a c je r a d io a s tro n o m ic z n e s p o z a Z ie m i ... 11 K. S t ę p i e ń , P rz y c z y n y z m ia n ja s n o śc i g w iazd m a g n e t y c z n y c h ... 21 T. J a r z ę b o w s k i , U k ła d y p o d w ó jn e ze s k ła d n ik ie m r e n t g e n o w s k i m ... 33 T . K w a s t, P o z a g a la k ty c z n e ź r ó d ł a p ro m ie n io w a n ia re n tg e n o w sk ie g o ... • • • 55 A . O p o l s k i , W r o c z n ic ę ro c z n ic y K o p e rn ik a ń sk ie j ... ... 61 Z P R A C O W N I I O B S E R W A T O R I Ó W J. M e r g e n t a l e r , U w agi o w ielk o ści w ah ań a k ty w n o ś c i sło n e c z n e j w ró ż n y c h c y k la c h . . 65
H. K o r p i k i e w i c z , B adanie w iek u ro jó w m e t e o r o w y c h ... 69
M. P a ń k ó w , K. R u d n i c k i , D w u d z ie sto le c ie P la n e ta riu m Ś ląskiego ... 73
K R O N I K A J. M. K r e i n e r, 67 S y m p o z ju m M ię d z y n a ro d o w e j U nii A s tro n o m ic z n e j ... 75
K. R u d n i c k i , IV L e tn ia S z k o ła K o sm o lo g ii w O p o lu ... 76
C O flEP)K A H M E T E T PA U M 1 C t a t b H JI. X a h a ui, P. UJ p e ił 6 e p , I \ Bc j i h o b c k h, E. B n x e p c K H , B. H . A k c e h o b, PaflHOHa6iOflenHH c 6 o p i a cnyTHHKa H H T E P K O C M O C - KonepHHK 5 0 0 ... 3
P. Ili p e ił 6 e p , BHe3eMHbie paaHoacTpoHOMHMecKHe H a 6 n io n e H H H ... 11
K. C T 3 M n e H b , ripHMMHbl nepeMeHHOCTH SneCKa MarHHTHbIX 3 B e 3 f l ... 21
T . M>k c m6o b c k h, JlBOftHbie CHCTeMbi c peHTreHOBCKOft K O M n o H e H ro ft... 33
T . K b a c t 6 , BHeraiiaKTHMeCKMe h c t o i h h k h peHTreHpBCKoro H3nyMeHłm... 55
A. O n o J i b C K H , B roflOBiUHHy KonepHHKOBCKOtt r o f l o B m H H b i ... 61
H 3 ji a 6 o p a i o p h fi h o 6 c e p b a t o p h ft H . M e p r e H T a n e p , <I>jiyKTyauHH cpeflH eM ecam ibix q u e e n Bonb({)a b pa3Hbix UHKnax conH e-•moft 3K TH BH 0C TH ... 65
K. KopnMKeBHH, M e cjieao B an n e B 03pacTa MeTeopHTHbix p o e B ... 69
M. n a ii b k y b , K. P y H H H U K H , JlBanuaTHJieTHe C łine3C K oro I J n a H e T a p i u i ... 73
05 U h < 80 Spis treści X p o hhk a E. M. K p e fl h e p , 67 CHM ti0 3HyM M ex cA y H ap o o H o tt A c rp o H O M in e c K o tł y m a t... 75 K. P y a h h u k k, IV J le n u w IllKOJia K o c M o n o n u t b O n o n e... 76 CON TENTS A R T I C L E S J. H a n a s z , R. S c h r e i b e r , H. W e ł n o w s k i , B. W i k i e r s k i , W. I. A k s e -n o w, R adio O bservatio-ns from I-ntercosm os - K oper-nik 50 0 S a tellite... 3
S c h r e i b e r , E x traterrestrial R adioastronom ical O bseryations... 11
S t ę p i e ń , Mechanisms o f Light V ariability o f M agnetic S tars... 21
J a r z ę b o w s k i , Binary System s w ith an X - Ray C o m p o n e n t... 33
K w a s t, Extragalactic A l'-Ray S o u rc e s... 55
O p o l s k i , O n th e A nniversary o f C opernicus A nniversary... 61
F R O M L A B O R A T O R I E S A N D O B S E R V A T O R I E S J. M e r g e n t a l e r , C om m ents on the M agnitude o f V ariation o f Solar A ctivity in D ifferent C y d e s ... 65
H. K o r p i k i e w i c z , Inv estig atio n o f M eteor S tream A g es... 59
M. P a ń k ó w , K. R u d n i c k i , T w en ty years o f th e Silesian P la n eta riu m ... 73
C H R O N I C L E J. K r e i n e r , 6 7 1*1 Sym posium o f th e In tern a tio n a l A stronom ical U n io n ... 75
UWAGI DLA AUTORÓW
1. Redakcja apeluje o redagowanie prac nadsyłanych do „Postępów Astronomii” w sposób możli wie najbardziej zw ięzły. W zasadzie objętość artykułów nie powinna przekraczać 20 stron maszy nopisu (lub 40 stron w przypadku artykułów publikowanych w kilku częściach), a prac zamieszcza nych w innych działach - 10 stron.
2. Każda praca powinna być złożona w 2 e g z ., w formie maszynopisu wykonanego na papierze piśmiennym w formacie A4, z podw ójnym odstępem (31 wierszy na stronie) z zachowaniem lewego marginesu o szerokości 3 cm (60 znaków w wierszu).
3. Wszystkie prace powinny być zaopatrzone w nagłówek zredagowany w edług poniższego wzo ru:
POSTĘPY ASTRONOMII Tom ( ), Zeszyt
TYTUŁ PRACY Imię i nazwisko autora
oraz w przypadku prac własnych publikowanych w rubryce „Z pracowni i obserwatoriów” Nazwa instytucji, w której zatrudniony jest autor
(O trzym ano dn... )
4. Do artykułów oraz prac własnych publikowanych w rubryce „Z pracowni i obserwatoriów” powinny b y ć dołączone ich streszczenia polskie, które w Redakcji będą przetłum aczone na język rosyjski i angielski. Pożądane jest nadsyłanie równocześnie przez Autorów , oprócz polskiej wersji streszczenia, własnej wersji rosyjskiej i angielskiej. Nadsyłanie streszczeń prac przeznaczonych do publikacji w pozostałych rubrykach nie jest potrzebne.
5. Rysunki i fotografie (w 1 egz.) powinny być oznaczone kolejnymi numerami (cyfry arabskie), zaopatrzone w podpisy, z podaniem siali reprodukcji i wykonane tuszem lub ołów kiem , albo dostar czone w postaci odbitek fotograficznych na błszczącym papierze. Redakcja nie zwraca m ateriałów przeznaczonych do reprodukcji.
6. Tabele powinny być oznaczone kolejnymi numerami (cyfry arabskie) i zaopatrzone w na główki. Materiał do tabeli (w 2 egz.) należy dostarczyć na oddzielnych stronach.
7. W przypadku rysunków, fotografii i tabel zaczerpniętych z prac obcych należy podać w pod pisie pod rysunkiem lub w nagłów ku tabeli dane bibliograficzne źró d ła; ź ró d ło to powinno być także wymienione w spisie literatury.
8. Przy pow oływ aniu się w tekście na rysunek lub tabele prosimy podać jedynie ich numer. Miejsca, w których należy umieścić rysunek lub tabele w tekście pracy trzeba zaznaczyć ołów kiem na lewym marginesie maszynopisu.
. 9. Wzory pisane w oddzielnych wierszach powinny być oznaczone kolejnymi numerami arabskimi w nawiasach. We wzorach tych nie należy używać na dzielenie znaku /, lecz ułam ki zapisywać przy użyciu poziomej kreski ułam kow ej. Natomiast w tekście nie należy posługiw ać się wzorami piętro wymi, lecz kreska ułam kow ą zastąpić znakiem /, np.: (a' + b ’) / ( c ’ + ci’). Część ułam kow a od całko witej liczb podanych w zaspisie dziesiętnym powinna b y ć oddzielona przecinkiem, symbol • oznacza mnożenie, natom iast X zarezerwowany jest na oznaczenie iloczynu wektorowego.
10. Przy doborze jednostek miar, w których wyrażane są omawiane w pracach wielkości fizyczne, przy tw orzeniu skrótów nazw tych jednostek oraz jednostek złożonych należy przestrzegać zasad
- P ostępy Astronom ii - z 1
82 Uwagi dla A u to ró w
M iędzynarodow ego U k ła d u Jed n o ste k Miar (SI). D opuszczalne jes t jed n ak stosow anie ty ch jed n o stek spoza u k ła d u SI, k tó re są specyficzne dla astro n o m ii i nie m ają swego odpow iednika w ty m u k ład zie, np.: m agnitudo (lm ). S króty poszczególnych jed n o s te k m iary w zapisach z ło ż o n y c h pow inny b y ć oddzielone znakiem ., np.: cm . s’ .
11. R edakcja zw raca się do A u to ró w z gorącą p rośbą o szczególnie staranne w pisyw anie ręcznie ty ch sym bolów , k tó re nie m ogą b y ć napisane na m aszynie. W szystkie sym bole odm ienne od liter alfab etu łacińskiego, zn ak i specjalne itp. pow inny b y ć opisane o łó w k iem na lew ym m arginesie m a szynopisu w m iejscu, w k tó ry m pojaw iają się po raz pierw szy.
12. L iteratu ra pow inna b y ć zestaw iona na końcu pracy w p o rządku alfab ety czn y m nazwisk a u to rów (w p rzy p ad k u kilku w sp ó ła u to ró w decyduje nazw isko a u to ra w ym ienionego na pierw szym miej scu). Za nazw iskiem a u to ra należy p o d ać pierw szą lite rę jego im ienia (lub im ion), n astęp n ie rok w ydania pracy (w przy p ad k u cy to w an ia kilku prac tego sam ego a u to ra z tego samego ro k u należy d o d aw ać kolejne lite ry , a ,'b , c, ...), dalej sk ró t nazw y czasopism a i num er to m u oraz stro n ę . C y to wanie lite ratu ry w tekście odbyw a się przez podanie nazw iska a u to ra (nazw isk w sp ó łau to ró w ) i w na wiasie reku w ydania pracy (i ew entualnie litery).
13. Zasady, wg k tó ry ch należy tw o rzy ć sk ró ty nazw czasopism i publikacji cy to w an y ch , podane są w „ A stro n o m er’s H an d b o o k ” (T rans. IAU , X IIC, 1966). S krótem ty tu łu „ P o stę p y A stronom ii” jest Post. Astr.
14. M aszynopisy prac p rzeznaczonych d o publikacji pow inny b y ć tak przygotow ane, by w k o rekcie autorskiej nie zaszła p o trze b a w prow adzania w iększych zm ian w tekście i do k o n y w an ia p o praw ek poza ty m i ty lk o , k tó re w ynikają z b łę d n e g o z ło ż e n ia m aszynopisu. R edakcja zw raca uw agę, że druga k o re k ta nie je s t przew idziana.
15. K orektę au to rsk ą należy w ykonyw ać system em e rrato w y m na z ałączo n y ch form ularzach. Na o ry g in ałach tek sto w y ch n i e w o l n o czynić żad n y ch p opraw ek prócz kresek poziom ych na lew ym m arginesie w odleg ło ści ok. 0,5 cm od wierszy zaw ierających b łę d y . Kreski m ożna ew. za stąp ić kolejnym i num eram i 1, 2, 3, ... albo literam i a, b, c , ... Na form ularzach errato w y ch prosim y w pisać stronice, w yrażenie b łę d n e i o b o k w yrażenie popraw ne. W ystarczającą w skazów ką jes t ko lejność kresek na danej stronie. Do sporządzania erraty , znaczenia kresek lub num erków należy używ ać zw y k łeg o czarnego o łó w k a . Podczas c zy tan ia należy d olną część o ry g in ałó w tek sto w y ch , na której spoczyw a ręk a, zakryw ać arkuszem czystego papieru, aby nie zam azać napisanego tekstu.
16. W p rzy p ad k u nieprzygotow ania przez A u to ra m aszynopisów w e d łu g p o danych wyżej wska zów ek, niestarannego przygotow ania m aszynopisów , lub uszkodzenia w korekcie o ry g in ałó w te k s to w ych, R edakcja o bciążać b ę d zie h onoraria autorskie w szelkim i stąd w y n ik ły m i kosztam i.
N A G R O D A M Ł O D Y C H
P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A A S T R O N O M I C Z N E G O
Zarząd G łów ny Polskiego Towarzystwa Astronomicznego ogłasza coroczny konkurs na najlepsze prace naukowe m łodych astronomów. Prace, kwalifikujące się dó nagrody, muszą spełniać następu jące warunki:
1. Praca ma być wydrukowana w „A cta Astronomica” .
2. A utor (ew. wszyscy w spółautorzy) powinien posiadać obywatelstwo polskie i w dniu złożenia pracy w „A cta Astronomica” nie może mieć ukończonego 30 roku życia.
3. Praca powinna wykazywać inicjatywę i oryginalną myśl autora oraz stanowić wartościowy w kład do nauki.
Do nagród za rok 1975 będą kandydow ały prace, które ukażą się w okresie od 1 września 1974 r. do 31 sierpnia 1975 r. Nagrody zostaną przyznane przed 30 listopada 1975 r.
Skład Jury Konkursu: Doc. dr R. G łębocki, Dr J. Hanasz, Doc. dr M. Heller, Doc. d rT . Jarzę bowski (przewodniczący Jury), Doc. dr G. Sitarski, Doc. dr K. Stępień (redaktor „A cta A stro nomica” ).
Prof. dr Włodzimierz Zonn
Prezes PTA Warszawa, dn. 25 listopada 1974 r.
—
---
---.