informacyjno -wyszukiwawczych
2.1. Języki informacyjno -wyszukiwawcze jako narzędzie organizacji informacji i wiedzy
Podstawą wszelkiej komunikacji jest język2, który powinien odwoływać się do wspólnie zdefiniowanych symboli i jednoznacznie skojarzonych z nimi
zna-1 Stan na dzień: 15.04.2015.
2 B. Bojar (1991; 2005, s. 37) przywołuje wiele definicji języka. Podsumowuje, że język jest systemem znaków, złożonym z wyróżnionego zbioru obiektów oraz zbioru reguł określających dozwolone połączenia tych obiektów w kompleksy. Taki wyróżnio-ny zbiór obiektów nazywawyróżnio-ny bywa – zależnie od przyjętej konwencji terminologicznej – słownikiem, leksykonem lub alfabetem danego języka, same zaś obiekty należące do
czeń tak, aby każdy symbol przedstawiał pojęcie jednakowo rozumiane przez wszystkich uczestników procesu informacyjnego. Językiem składającym się z określonego zbioru znaków i reguł posługiwania się nimi, specjalizującym się w opisywaniu cech treściowych i formalnych dokumentów oraz umożliwiają-cym wyszukiwanie dokumentów o określonych cechach na podstawie uprzed-nio przygotowanych charakterystyk, jest język informacyjno -wyszukiwawczy3, będący sztucznym, czyli celowo zbudowanym systemem językowym, za pomocą którego realizowane są procesy odwzorowania poszczególnych obiek-tów informacyjnych w systemie (Babik, 2006a, s. 191–218) oraz organizacja informacji i wiedzy4.
Słownictwo języka informacyjno -wyszukiwawczego, rozumiane jako zasób jednostek znaczących języka, jest zazwyczaj zarejestrowane w odpowiednich słownikach5. Z punktu widzenia wewnętrznej organizacji systemu leksykalnego ważną rolę odgrywa pole semantyczne, którego elementy składowe stanowią jednostki leksykalne danego języka. Między jednostkami leksykalnymi za-chodzą relacje6. Pole semantyczne języka informacyjno -wyszukiwawczego jest tego zbioru nazywane są odpowiednio: słowami, wyrazami, wyrażeniami elementar-nymi lub literami. Zbiór reguł określających, jakie połączenia elementów wchodzących w skład słownika uznano za należące do języka, nazywa się gramatyką tego języka.
Wyróżnia się trzy typy gramatyki języka informacyjnego: pozycyjną (np. w języku haseł przedmiotowych), częściowo pozycyjną i niepozycyjną (np. w języku deskrypto-rowym).
3 Definicje i funkcje języków informacyjno -wyszukiwawczych zob. m.in. w: Bieli-cka, Ścibor, 1982, s. 7 i 16; Sosińska -Kalata, 1990, s. 21; Ścibor, 1994; 1996, s. 11 i 23; 1999, s. 12–13; Babik, 1996, s. 23; 2011a; Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno ‑wyszukiwawczych, Bojar, oprac. 2002; -Kasperek, 2005, s. 15; Bojar 2009, s. 4–5.
4 Na temat prezentowanych w literaturze perspektyw badawczych w kwestii defi-nicji, zakresu, kontekstu pojęcia organizacji informacji oraz organizacji wiedzy zob.
m.in.: ISKO Chapter and Preamble, 1989; Sosińska -Kalata, 1999, s. 11; Słownik en‑
cyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno ‑wyszukiwawczych, Bojar, oprac. 2002; Roszkowski, 2009, s. 5–19; Woźniak -Kasperek, 2011, s. 48–58. Na temat narzędzi organizacji informacji i wiedzy zob. m.in. Sosińska -Kalata, 2005, s. 141–162, 2011; Roszkowski, 2008; Felcenloben, 2011, s. 5.
5 Rodzajami słowników języka informacyjno -wyszukiwawczego są tablice klasyfi-kacji (np. tablice UKD), tezaurusy, czyli słowniki deskryptorów, słowniki języka haseł przedmiotowych (nazywane dawniej słownikami tematów i określników) oraz słowni-ki słów kluczowych (Ścibor, 1996, s. 15).
6 W zależności od miejsca występowania relacje zachodzące między jednostkami języka informacyjnego dzielone są na relacje paradygmatyczne, czyli słownikowe, oraz relacje syntagmatyczne, czyli tekstowe. Wśród relacji paradygmatycznych wyróżnia się relacje: synonimii, hierarchiczne (nadrzędności -podrzędności), współrzędności i koja-rzeniowe (asocjacyjne). Relacje syntagmatyczne zachodzą między elementami tekstu.
2.1. Języki informacyjno -wyszukiwawcze jako narzędzie organizacji… 69 projektowane i budowane, a następnie uzupełniane w sposób zorganizowany (Bielicka, Ścibor, 1981, s. 30; Babik, 1996, s. 25).
Ze względu na różne cechy funkcjonalne i właściwości strukturalne wyróż-nia się wiele typów języków informacyjno -wyszukiwawczych, różnie definio-wanych (Cyran, 2011, s. 78). Oprócz języków informacyjno -wyszukiwawczych o zakresie uniwersalnym (np. UKD, język haseł przedmiotowych Biblioteki Na-rodowej), obejmujących w założeniu wszystkie dziedziny nauki i praktycznej działalności człowieka, istnieją języki informacyjno -wyszukiwawcze, których zakres tematyczny uwzględnia kilkanaście (niekiedy nawet kilkadziesiąt) mniej lub bardziej związanych ze sobą dziedzin nauki i działalności praktycznej. Do tej grupy należą przede wszystkim języki deskryptorowe (oparte na tezauru-sach ogólnotechnicznych) oraz języki specjalistyczne, o zakresie tematycznym ograniczonym do jednej dziedziny nauki, gałęzi gospodarki narodowej, branży lub nawet wąskiego zagadnienia (m.in. klasyfikacje branżowe oraz języki de-skryptorowe oparte na tezaurusach dziedzinowych lub branżowych). Języki informacyjno -wyszukiwawcze można podzielić na języki sztuczne i języki paranaturalne. Do języków informacyjno -wyszukiwawczych sztucznych – ze względu na notację – należy większość klasyfikacji, a do języków paranatural-nych – języki słów kluczowych, języki haseł przedmiotowych, języki deskrypto-rowe (Sosińska -Kalata, 1993, s. 21; Bojar, 2009, s. 6). W zależności od tego, czy języki informacyjno -wyszukiwawcze są przeznaczone do opisu informacji dokumentacyjnej czy informacji faktograficznej, dzieli się je ogólnie na do-kumentacyjne języki informacyjno -wyszukiwawcze i faktograficzne języki in- formacyjno -wyszukiwawcze (Słownik encyklopedyczny informacji, języków i sys‑
temów informacyjno ‑wyszukiwawczych, Bojar, oprac., 2002). W niniejszej rozprawie rozważania na temat aktualizacji słowników języków -wyszukiwawczych ograniczono do języków dokumentacyjnych, odwzorowu-jących treść dokumentów, pomijając języki faktograficzne, wykorzystywane do rejestrowania wartości cech obiektów (wyrażenia w językach faktograficznych przyjmują najczęściej formę triady: nazwa obiektu – cecha – wartość cechy), ponieważ m.in. zawartość badanego dokumentu Zasób wiedzy w zakresie nauki o geoinformacji może być wykorzystana jedynie do wyszukiwania informacji dokumentacyjnej.
Dzięki językom informacyjno -wyszukiwawczym możliwe jest odwzorowa-nie struktury terminologii poszczególnych dyscyplin naukowych i dziedzin wiedzy. Odwzorowanie ma służyć wyszukiwaniu informacji w systemach informacyjno -wyszukiwawczych. W literaturze wyróżnia się systemy informa-cji dokumentacyjnej i systemy informainforma-cji faktograficznej, choć przy pewnym rozumieniu informacji dokumentacyjnej (jako określonego podzbioru informa-W języku informacyjnym są to więc relacje między elementami charakterystyki wyszu-kiwawczej lub instrukcji wyszuwyszu-kiwawczej.
cji faktograficznej) wszystkie systemy informacyjno -wyszukiwawcze mogą być uważane za systemy faktograficzne (Woźniak, 2000a, s. 8). Przeprowadzone badania i aktualizacje zostaną wykorzystane w systemach informacji doku-mentacyjnej.
Z punktu widzenia wyszukiwania informacji istotne jest to, czy użytkow-nicy poszukują informacji ogólnych czy też szczegółowych. W przypadku informacji ogólnych wskazane jest stosowanie uniwersalnych klasyfikacji monohierarchicznych (np. UKD). Informacje szczegółowe wymagają języka informacyjno -wyszukiwawczego, umożliwiającego głębokie indeksowanie7, co najpełniej można zrealizować za pomocą np. języka słów kluczowych czy języka deskryptorowego. W przypadku zaś zapytań dotyczących konkretnych przedmiotów najlepiej sprawdzają się układy haseł przedmiotowych (Babik, 1992c).