Stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych systemu SYNABA

Aby przedstawić stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych (JSK)²², przeprowadzono badania w systemie SYNABA (Prace badawcze SYNABA). SYNABA jest bazą danych, zawierającą dane o pracach naukowo -badawczych i badawczo -rozwojowych, rozprawach doktorskich i ha- bilitacyjnych oraz ekspertyzach naukowych, wykonanych w polskich jednost-kach naukowych i badawczo -rozwojowych. SYNABA posługuje się językiem swobodnych słów kluczowych w odmianie autorskich słów kluczowych. Twór-cami opisów systemowych prac naukowo -badawczych są ich autorzy²³, którzy wypełniając odpowiednie karty systemu SYNABA, opisują je za pomocą słów kluczowych, równokształtnych ze znaczącymi terminami danej pracy, nie kierując się instrukcją indeksowania. Autorskie słowa kluczowe stanowią od-mianę języka swobodnych słów kluczowych, wyróżnioną ze względu na osobę indeksującą dokument, którą jest autor (Babik, 2010, s. 124). Opisy systemowe dokumentów spływają do systemu SYNABA, gdzie są poddawane korekcie i obróbce leksykograficznej, polegającej na:

– eliminowaniu słów kluczowych o znaczeniu ogólnym,

– uzupełnianiu charakterystyki wyszukiwawczej o słowa kluczowe, które – zdaniem zespołu SYNABA – powinny się w niej znaleźć,

– ujednolicaniu przypadków i liczby, kolejności słów w wielowyrazowych słowach kluczowych oraz frazach kluczowych.

Dzięki tym działaniom słownictwo tego języka jest częściowo kontrolo-wane. Narzędziem pomocniczym w tej kontroli leksykograficznej jest jawny słownik słów kluczowych systemu SYNABA, będący słownikiem tylko języka indeksowania jako jednej z odmian funkcjonalnych języka słów kluczowych, mający charakter otwarty i wewnętrzny (nie jest publicznie dostępny dla użyt-kowników). Pełni on jednocześnie funkcję kontrolną, jest bowiem leksykogra-ficznym narzędziem ujednolicania słów kluczowych, co oznacza, że ewentualne wątpliwości w przypadku różnicy formy słowa kluczowego rozstrzygane są na korzyść formy słowa kluczowego już umieszczonego w tym słowniku. Słownik

22 Na temat JSK zob. m.in.: Bielicka, Ścibor, 1981, s. 53; Ungurian, 1982; Ści-bor, 1982; 1996, s. 27; Głazek, 1987; 1989; Babik, 1989; 1994; 1996, s. 123; 1998b;

2010; 2011b; Zasady budowy słowników słów kluczowych dla wybranych dyscyplin nauk społecznych, Babik, red., 1993; Głowacka, 1994; Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno ‑wyszukiwawczych, Bojar, oprac., 2002.

23 JSK, którym posługuje się SYNABA, jest swobodny, autorski, w odróżnieniu od wcześniej analizowanych języków informacyjno -wyszukiwawczych tworzonych przez profesjonalistów.

słów kluczowych systemu SYNABA podaje słowa kluczowe uporządkowane alfabetycznie i nie zawiera żadnych odsyłaczy. Zakres słownika, podobnie jak zakres systemu SYNABA, obejmuje wszystkie dziedziny nauki, z których wpły-nęły do systemu opisy prac naukowo -badawczych (Babik, 2010, s. 124–129).

Oto fragment istniejącego słownika słów kluczowych systemu SYNABA (wy-brane słowa kluczowe) dla nauki o geoinformacji:

analiza przestrzenna dane geoprzestrzenne dane przestrzenne digitalizacja dyskretyzacja ekonometria fotografia lotnicza fotogrametria

fotogrametria cyfrowa generalizacja kartograficzna geodezja

geofizyka geografia geoinformacja geoinformatyka geologia geomatyka geostatystyka geowizualizacja GIS

informacja geograficzna informacja o środowisku informatyka

infrastruktura danych przestrzennych jakość danych przestrzennych

kartografia

kartografia komputerowa kartografia mobilna kataster

mapa cyfrowa metoda analityczna modelowanie symulacyjne nakładanie obrazów NMT

numeryczny model terenu ortofotomapa

2.4. Stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych… 103 raster

regresja przestrzenna relacje przestrzenne sieci neuronowe

SIG (system informacji geograficznej) statystyka przestrzenna

system ekspertowy system geoinformacyjny system GPS

system informacji geograficznej system informacji przestrzennej systemy informacji geograficznej teledetekcja

wektor

zdjęcie lotnicze

Jako kryterium oceny stanu reprezentacji nauki o geoinformacji w JSK systemu SYNABA przyjęto kompletność słownictwa. Aby dokonać oceny, porównano słownictwo obrazujące stan reprezentacji nauki o geoinformacji w JSK systemu SYNABA z wyrażeniami z Zasobu wiedzy w zakresie nauki o geoinformacji (tabela 5.). Ponieważ wyrażenia z Zasobu nie mają formy leksy-kalnej JSK systemu SYNABA, dokonując porównania, brano pod uwagę zakres znaczeniowy porównywanego słownictwa i wyrażeń. Zestawienie pozwoliło oszacować, jaki procent słownictwa z zakresu nauki o geoinformacji jest w JSK systemu SYNABA nieobecny. Określono ponadto, w jakim procencie pytania zadawane przez użytkowników mogą zostać obsłużone przez słownictwo istniejące w JSK systemu SYNABA, przy wyszukiwaniu ogólnym i szczegóło-wym²⁴. Wynik porównania przedstawia tabela 10.

Jeśli przyjąć, że wykaz grup tematycznych Zasobu wiedzy w zakresie nauki o geoinformacji, zawartych w tabeli 5., wynosi 100%, to po przeprowadzonej analizie porównawczej, której wyniki zestawiono w tabeli 10., oszacować można, że 81% słownictwa z zakresu nauki o geoinformacji jest nieobecne w istniejącej reprezentacji JSK systemu SYNABA. Uzyskując taki wynik, trzeba jednak uwzględnić, że grupy tematyczne w Zasobie są bardzo szczegółowe. Bar-dziej miarodajna jest ocena stopnia realizacji zadań języka słów kluczowych.

Przykładowo, pytania zadawane przez użytkownika niemającego zawodowych związków z nauką o geoinformacji (czyli używającego raczej określeń ogólnych) mogą zostać obsłużone przez słownictwo istniejące w JSK systemu SYNABA w 78%, natomiast profesjonaliści korzystając z JSK systemu SYNABA, nie będą mogli sformułować odpowiednio szczegółowych pytań w 68% przypadków.

24 Funkcją języków słów kluczowych jest m.in. obsługa zapytań dotyczących infor-macji szczegółowych (Babik, 1992c).

Tabela 10. Porównanie reprezentacji nauki o geoinformacji w JSK systemu SYNABA z Zasobem wiedzy w zakresie nauki o geoinformacji Wyrażenie z Zasobu*

Czy słownictwo z JSK systemu SYNABA stanowi wyrażenia z Zasobu?

Czy przy wyszukiwaniu szczegółowym zadawane pytania mogą zostać obsłużone przez istniejące w JSK systemu SYNABA słownictwo?

Czy przy wyszukiwaniu ogólnym zadawane pytania mogą zostać obsłużone przez istniejące w JSK systemu SYNABA słow- nictwo?

Komentarz 12345 1.

1.1.–++Termin „Geoinformacja” jest zarówno słowem klu- czowym w JSK systemu SYNABA, jak i wyrażeniem w Zasobie. Ponadto w JSK systemu SYNABA występuje słowo kluczowe „Informacja geograficzna” (synonim „geoinformacji”) oraz „Informacja o środowisku”, ale ta oznacza informację ekologiczną, informację o stanie środowiska.

1.2.–++ 1.3.–++ 1.4.+++Termin „Relacje przestrzenne” jest zarówno słowem kluczowym w JSK systemu SYNABA, jak i wyrażeniem w Zasobie. 1.5.–++ 2.

2.1.––+Przyjęto, że słowa kluczowe „Dane geoprzestrzenne” i „Dane przestrzenne” (JSK systemu SYNABA) odpo- wiadają wyrażeniu „Geodane” (Zasób). 2.2.––+ 2.3.––+ 2.4.+++Przyjęto, że słowo kluczowe „Jakość danych przestrzen- nych” (JSK systemu SYNABA) odpowiada wyrażeniu „Jakość danych” (Zasób). 2.5.–++

2.4. Stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych… 105

12345 3.

3.1.––– 3.2.+++Przyjęto, że słowo kluczowe „System GPS” (JSK syste- mu SYNABA) odpowiada wyrażeniu „Globalne syste- my wyznaczania pozycji” (Zasób). 3.3.––+Przyjęto, że słowo kluczowe „Kataster” (JSK systemu SYNABA) obejmuje zakres tematyczny zawarty w wy- rażeniu „Pozyskiwanie danych katastralnych” (Zasób). 3.4.+++Przyjęto, że słowo kluczowe „Dygitalizacja” (JSK syste- mu SYNABA) odnosi się do zakresu tematycznego zawar- tego w wyrażeniu „Dygitalizacja wektorowa” (Zasób). 3.5.––– 3.6.+++

Termin „Fotogrametria” jest zarówno słowem kluczo- wym w JSK systemu SYNABA, jak i wyrażeniem w Za‑ sobie. Ponadto w JSK systemu SYNABA występują sło- wa kluczowe: „Fotogrametria cyfrowa”, „Nakładanie obrazów”, „Ortofotomapa”, „Zdjęcie lotnicze”. 3.7.+++Termin „Teledetekcja” jest zarówno słowem kluczowym w JSK systemu SYNABA, jak i wyrażeniem w Zasobie. 4.

4.1.––– 4.2.––– 4.3.––+Przyjęto, że słowa kluczowe „Numeryczny model tere- nu” i NMT (JSK systemu SYNABA) obejmują zakres te- matyczny zawarty w wyrażeniach: „Teselacyjny model danych przestrzennych”, „Wektorowy model danych przestrzennych”, „Modele danych przestrzennych” (Zasób). Ponadto w JSK systemu SYNABA występują słowa kluczowe: „Raster”, „Wektor”.

4.4.––+ 4.5.––+

cd. tab. 10. 12345 5.

5.1.––– 5.2.––+

Przyjęto, że słowo kluczowe „Generalizacja kartogra- ficzna” (JSK systemu SYNABA) obejmuje częściowo zakres tematyczny zawarty w wyrażeniu „Generalizacja i agregacja” (Zasób). 5.3.––– 6.

6.1.––+Przyjęto, że słowo kluczowe „Analiza przestrzenna” (JSK systemu SYNABA) odpowiada wyrażeniom „Pod- stawowe metody analiz przestrzennych” i „Zaawanso- wane metody analiz przestrzennych” (Zasób).6.2.––+ 6.3.+++Przyjęto, że słowo kluczowe „Metoda analityczna” (JSK systemu SYNABA) odpowiada wyrażeniu „Meto- dy analityczne” (Zasób). 6.4.––+ 6.5.––+ 6.6.+++Termin „Statystyka przestrzenna” jest zarówno słowem kluczowym w JSK systemu SYNABA, jak i wyrażeniem w Zasobie. 6.7.+++Termin „Geostatystyka” jest zarówno słowem kluczowym w JSK systemu SYNABA, jak i wyrażeniem w Zasobie. 6.8.+++Przyjęto, że słowa kluczowe „Ekonometria” i „Regresja przestrzenna” (JSK systemu SYNABA) obejmują zakres tematyczny zawarty w wyrażeniu „Regresja przestrzen- na i ekonometria” (Zasób). 6.9.––+ 6.10.––+

2.4. Stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych… 107

12345 6.11.––+ 7.

7.1.––+ 7.2.+++

Przyjęto, że słowa kluczowe „Sieci neuronowe” i „Sy- stem ekspertowy” (JSK systemu SYNABA) obejmują zakres tematyczny zawarty w wyrażeniu „Systemy eks- pertowe i sieci neuronowe” (Zasób). 7.3.––+ 7.4.––+ 7.5.+++Termin „Modelowanie symulacyjne” jest zarówno sło- wem kluczowym w JSK systemu SYNABA, jak i wyra- żeniem w Zasobie. 7.6.––+ 8.

8.1.+++Przyjęto, że słowa kluczowe: „Kartografia”, „Karto- grafia komputerowa”, „Kartografia mobilna”, „Geo- wizualizacja”, „Dyskretyzacja”, „Mapa cyfrowa” (JSK systemu SYNABA) obejmują zakres tematyczny zawarty w wyrażeniu „Kartografia i wizualizacja” (Zasób).

8.2.––+ 8.3.––+ 8.4.––+ 8.5.––+ 8.6.––+ 9.

9.1.––– 9.2.––– 9.3.––– 9.4.+++

Przyjęto, że słowa kluczowe „System geoinformacyj- ny”, „System informacji geograficznej”, „Systemy in- formacji geograficznej”, „System informacji przestrzen- nej”, GIS, SIG (system informacji geograficznej) (JSK systemu SYNABA) są synonimami i odpowiadają wy- rażeniu „Systemy geoinformacyjne” (Zasób).

12345 9.5.–++

Przyjęto, że słowo kluczowe „System geoinformacyj- ny” (JSK systemu SYNABA) obejmuje zakres tematycz- ny zawarty w wyrażeniu „Klasyfikacje systemów geo- informacyjnych” (Zasób). 9.6.–++Przyjęto, że słowo kluczowe „Katastry” (JSK systemu SYNABA) obejmuje zakres tematyczny zawarty w wy- rażeniu „Systemy katastralne” (Zasób). 9.7.–++Przyjęto, że słowo kluczowe „System geoinformacyj- ny” (JSK systemu SYNABA) odpowiada wyrażeniu „Sy- stemy informacji o terenie” (Zasób). 9.8––– 9.9.–++

Przyjęto, że słowo kluczowe „System geoinformacyjny” (JSK systemu SYNABA) obejmuje zakres tematyczny za- warty w wyrażeniu „Zastosowanie systemów geoinfor- macyjnych” (Zasób). 9.10.+++Przyjęto, że słowo kluczowe „Infrastruktura danych przestrzennych” (JSK systemu SYNABA) odpowiada wyrażeniu „Infraktruktury geoinformacyjne” (Zasób). 10.

10.1.––– 10.2.––– 10.3.––– 10.4.––– 11.11.1.––– 11.2.–––

cd. tab. 10.

2.4. Stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych… 109

12345 12.

12.1.––+Przyjęto, że słowo kluczowe „Geonformacja” (JSK sy- stemu SYNABA) obejmuje zakres tematyczny zawarty w wyrażeniach z zakresu: „Geoinformacja a społeczeń- stwo”, „Geoinformacja w Polsce” (Zasób).12.2.––+ 12.3.––+ 12.4.––+ 12.5.––+ 12.6.––+ 13.

13.1.––+ 13.2.––+ 13.3.––+ 13.4.––+ 13.5.––+ * numery w tabeli odpowiadają numerom obszarów i grup tematycznych określonych w Zasobie wiedzy w zakresie nauki o geoinformacji (tabela 5.) + oznacza „tak” jako odpowiedź na pytanie – oznacza „nie” jako odpowiedź na pytanie Źródło: Opracowanie własne z wykorzystaniem Gaździcki, 2006, s. 17–26.

Uzyskane wyniki szacunkowe w niewielkim stopniu mogą zostać zmo-dyfikowane po uwzględnieniu badań terminologicznych, przeprowadzonych w rozdziale 1., w tym ekwiwalentów terminów dotyczących nazw kategorii:

danych, informacji, systemów informacyjnych oraz nazw dziedziny wiedzy z zakresu nauki o geoinformacji (tabela 11.).

Tabela 11. Słownictwo dotyczące nazw danych, informacji, systemów i dziedziny w zakresie nauki o geoinformacji w JSK systemu SYNABA

Termin JSK systemu SYNABA

Dane geograficzne –

Dane geoprzestrzenne słowo kluczowe

Dane przestrzenne słowo kluczowe

Geodane –

Geoinformacja słowo kluczowe

Informacja geograficzna słowo kluczowe

Informacja geoprzestrzenna –

Informacja przestrzenna –

Informacja o terenie –

GIS słowo kluczowe

System geoinformacyjny słowo kluczowe

System informacji geograficznej słowo kluczowe System informacji przestrzennej słowo kluczowe

System informacji o terenie –

Geoinformatyka słowo kluczowe

Geomatyka słowo kluczowe

Nauka i technologia geoinformacyjna –

– oznacza brak występowania danego terminu w JSK systemu SYNABA Źródło: Opracowanie własne.

Przykładowo, w JSK systemu SYNABA występują słowa kluczowe „geo-informatyka” i „geomatyka”, określające nazwę nauki o geoinformacji jako dziedziny wiedzy, niewystępujące w Zasobie wiedzy w zakresie nauki o geo‑

informacji. Reprezentacja zawiera ponadto słowa kluczowe dotyczące nazw dyscyplin i dziedzin wiedzy będących w związkach interdyscyplinarnych z nauką o geoinformacji, takich jak: geodezja, geofizyka, geografia, geologia, informatyka.

Z przedstawionej szacunkowo oceny stanu reprezentacji nauki o geo- informacji w JSK systemu SYNABA wynika, że istniejąca reprezentacja dla

2.4. Stan reprezentacji nauki o geoinformacji w języku słów kluczowych… 111 wyszukiwań ogólnych jest dostateczna. Dlatego zaproponowaną w rozprawie metodę gromadzenia słownictwa wykorzystano do przedstawienia propozycji słownika języka słów kluczowych w zakresie nauki o geoinformacji, zamie-rzano bowiem zwiększyć skuteczność wyszukiwania również na poziomie szczegółowym.

Rozdział 3