LITERATURA DO ROZDZIAŁU 3
4. ENERGOOSZCZĘDNE BUDOWNICTWO*
4.1. JAKOŚĆ ŚRODOWISKA WEWNĘTRZNEGO I METODY JEJ OCENY W ASPEKCIE PROJEKTOWANIA ARCHITEKTONICZNEGO * W ASPEKCIE PROJEKTOWANIA ARCHITEKTONICZNEGO*
Jakość środowiska zbudowanego jest rozumiana przez architektów jako zdolność budynku do zaspokajania potrzeb użytkowników. Wysoka jakość występuje, gdy obiekt architektoniczny odpowiada w możliwie najszerszym zakresie wymaganiom użytkujących go osób. W tej grupie wyróżniamy lokatorów (najemców), wizytujących, właścicieli i ich organizacje np. wspólnoty oraz organizacje dzierżawców (Niezabitowska w przygotowaniu). Rozpatrując jakość w architekturze rozróżniamy jakości: techniczną, funkcjonalną, behawioralną, organizacyjną i ekonomiczną (Niezabitowska 1998).
Jakość techniczna
Jakość techniczna związana jest z trwałością badanego obiektu oraz bezpieczeństwem mienia, życia i zdrowia osób przebywających w danym zbudowanym środowisku.
W praktyce oznacza to jakość, bezpieczeństwo, nowoczesność i niezawodność zastosowanych rozwiązań technicznych i konstrukcyjnych.
Jakość elementów technicznych można precyzyjnie zmierzyć za pomocą odpowiednich urządzeń pomiarowych np.: wytrzymałość elementów konstrukcyjnych, izolacyjność akustyczną i cieplną przegród wewnętrznych i zewnętrznych, ścieralność posadzek. Ocena jakości technicznej była stosowana przez wieki, najczęściej w przypadkach wystąpienia katastrof budowlanych. Efektem tych ocen były wprowadzane stopniowo przepisy budowlane, mające podnieść bezpieczeństwo nowo realizowanych obiektów. Oceny takie są przeprowadzane również obecnie, a jakość wielu elementów technicznych jest regulowana odpowiednimi przepisami prawnymi i normami.
W trakcie oceny jakości technicznej brane są pod uwagę (Preiser, Rabinowitz, White 1988):
• bezpieczeństwo przeciwpożarowe,
• wytrzymałość konstrukcji,
* autorzy: Dariusz Masły, Michał Sitek
Katedra Architektury Obiektów Biurowych i Strategii Projektowania, Wydział Architektury, Politechnika Śląska w Gliwicach
redakcja: Ewa Gierczycka
• instalacje sanitarne,
• klimatyzacja, wentylacja, instalacja co,
• instalacja elektryczna,
• ściany zewnętrzne,
• stropy i dachy,
• materiały wykończeniowe wnętrz,
• izolacyjność akustyczna,
• oświetlenie,
• systemy kontroli parametrów środowiska wewnętrznego.
Jakość funkcjonalna
Jakość funkcjonalna przekłada się na zdolność badanego obiektu do wspierania i ułatwiania procesów, które odbywają się w jego środowisku. Tak więc budynek funkcjonalny umożliwia użytkownikom wydajne i efektywne wykonywanie zadań. Mówiąc o funkcjonalnym rozwiązaniu w architekturze mamy na myśli prawidłowe rozmieszczenie, łączenie, dzielenie, odgradzanie i komunikowanie powierzchni, zapewniające płynne wykonywanie zadań, do których został zaprojektowany budynek, zapewnienie odpowiedniej ilości i wielkości powierzchni, a także wygodę użytkownika i zgodność wyposażenia z wymogami ergonomii (Niezabitowska 1998).
W dzisiejszych czasach, przy dużej różnorodności i dynamice zmian procesów gospodarczych, jednym z kryteriów wysokiej jakości funkcjonalnej jest elastyczność zbudowanego środowiska. Budynek, w którym możliwe jest szybkie i tanie przystosowanie powierzchni do nowych wymagań i zastosowań, będzie przez długie lata wykorzystywany, przynosząc dochód i umożliwiając wprowadzenie coraz wyższych standardów jakościowych.
Jakość funkcjonalna jest obiektem największego zainteresowania architektów, a ich wiedza profesjonalna jest wykorzystywana do segregacji i analizy danych gromadzonych w trakcie przeprowadzania oceny jakości.
Jakość behawioralna
Jakość behawioralna obejmuje wszystkie problemy, które mają związek z osobistym odbiorem i potrzebami psychologicznymi użytkowników środowiska zbudowanego. Do problematyki jakości behawioralnej zalicza się takie zagadnienia (Niezabitowska 1998, Preiser, Rabinowitz i White 1988, Niezabitowski i Niezabitowska 1996, Bańka 1999), jak:
• sposoby użytkowania, organizowania i aranżacji przestrzeni oraz wynikające z nich stosunki międzyludzkie,
• terytorialność lub zachowania terytorialne (od Davida Stea – theory of territoriality),
• prywatność,
• percepcja środowiska,
• wizerunek i znaczenie budynku,
• percepcyjna reprezentacja środowiska zbudowanego,
• zagadnienia związane z projektowaniem systemów komunikacji, łatwych do odczytania i ułatwiających odszukanie drogi,
• orientacja,
• gradacja przestrzeni od publicznej przez półpubliczną, półprywatną do prywatnej,
• strach, lęk i poczucie bezpieczeństwa,
• zdrowie fizyczne i psychiczne,
• wandalizm,
• związki między ukształtowaniem przestrzennym środowiska kulturowego a zjawiskami dezintegracji i dewiacji społecznych,
• satysfakcja i zadowolenie z przebywania w środowisku zbudowanym.
Wymienione powyżej elementy jakości behawioralnej zostały wypracowane i przetestowane w trakcie pierwszych dwudziestu lat rozwoju badań jakościowych.
Obecnie ich analiza jest integralną częścią każdej kompleksowej i wyczerpującej ewaluacji. Słabo rozpoznanym elementem jakości behawioralnej jest estetyka (Niezabitowski i Niezabitowska 1996). Badania tego problemu są szczególnie trudne do przeprowadzenia, gdyż odczucia estetyczne powstają na pograniczu podświadomości, trudno je nazwać i znaleźć związki przyczynowo-skutkowe.
Zarówno pracodawcy państwowi, jak i prywatni, przyznają, że wysoka jakość behawioralna przynosi wymierne korzyści w postaci wzrostu efektywności i wydajności zatrudnionych. Należy jednak pamiętać, że są to wartości subiektywne i wymagają ścisłego kontaktu zespołu przeprowadzającego badania z użytkownikami, poznania ich odczuć, opinii, zrozumienia sposobu w jaki odbierają otaczające środowisko.
Zagadnienia behawioralne w architekturze są dość słabo rozpowszechnione w Polsce (Niezabitowski i Niezabitowska 1996), zajmują się nimi: psycholog Augustyn Bańka (1983, 1985, 1999), socjolog Bohdan Jałowiecki (1982), Aleksander Wallis (1977 ) oraz architekci: Andrzej Niezabitowski (1979, 1987, 1993) i Krzysztof Lenartowicz (1992).
Jakość organizacyjna
Jakość organizacyjna mierzona jest efektywnością zorganizowania określonych aktywności ludzkich, służących wykonaniu głównych celów organizacji. Obecnie, w czasach bardzo gwałtownego rozwoju technologii, polepszającej się komunikacji i mobilnych stanowisk pracy, działalność organizacji wykracza poza ramy ustalonego środowiska zbudowanego. W wielu przypadkach elastyczny zespół pracowniczy jest przygotowany do wykonywania pracy w zmieniających się warunkach, w wielu miejscach, o różnych porach dnia, wykorzystując siedzibę organizacji jako punkt bazowy swojej działalności. Prowadzi to do zmniejszania się zapotrzebowania na przestrzeń, lecz wzrastających wymagań wobec jakości i wyspecjalizowania przestrzeni. Jest to punkt, gdzie należy przeprowadzić dogłębną analizę w postaci badań jakościowych, by architekt tworzący środowisko zbudowane dysponował informacjami pozwalającymi na aktywny udział we współtworzeniu modelu organizacyjnego firmy klienta. Dotychczas jakość organizacyjna mniej interesowała architektów a bardziej specjalistów od organizacji pracy, zdaniem autorów proporcje te będą się zmieniać.
Jakość finansowa
Jakość finansowa jest określana na podstawie analizy kosztów utrzymania budynku w trakcie użytkowania, kosztów, które są pośrednio generowane przez decyzje architekta na etapie projektowania. Porównanie jakości finansowej istniejących budynków pozwala na wyeliminowanie wielu drogich błędów architektonicznych podczas programowania i projektowania przyszłego środowiska zbudowanego. Badania jakościowe pozwalają na utworzenia bazy danych o średnich kosztach eksploatacji porównywalnych budowli, co prowadzi do wyeliminowania z rynku nieefektywnych rozwiązań.
Przedstawiony podział zdaniem autorów jest mało elastyczny. Wiele analizowanych podczas badań jakościowych kategorii sprawności działania budynku (Masły 2004) nie można w jednoznaczny sposób przyporządkować do jednego z wymienionych rodzajów jakości, gdyż wpływają one jednocześnie na kilka, np. jakość techniczną i funkcjonalną. Przykładem takiej kategorii, notabene decydującej o jakości środowiska wewnętrznego,
jest jakość instalacji grzewczo-wentylacyjnej (HVAC). Jeżeli będziemy analizować wydajność systemu, awaryjność, energooszczędność, mamy do czynienia z jakością techniczną. Gdy weźmiemy pod uwagę elastyczność dopasowania, ilość nawiewów powietrza, łatwość zmiany ich położenia i ilości, zajmiemy się jakością funkcjonalną. Subiektywny odbiór jakości powietrza (temperatury, wilgotności) przez użytkownika, będący efektem pracy omawianej instalacji, możliwości indywidualnej zmiany parametrów środowiska, mieści się w problematyce jakości behawioralnej. Dlatego nie można w sposób jednoznaczny zakwalifikować instalacji HVAC do jakości technicznej, chociaż na pierwszy rzut oka jest to najbardziej racjonalne rozwiązanie.
Podczas oceny jakości środowiska wewnętrznego analizujemy między innymi następujące kategorie (GBT2k v.1.07 Building Performance Rating System. 2000, Green Building Assessment Tool – GBTool 1.3. 1998):
• jakość powietrza, np.: zanieczyszczenie środowiska, wentylacja,
• komfort termiczny, np.: temperatura powietrza w pomieszczeniach, wilgotność względna, ruch powietrza,
• oświetlenie, np.: natężenie światła naturalnego, wpływ wykończenia pomieszczeń i wyposażenia na odbijanie światła w pomieszczeniach, odległość najdalszego stanowiska pracy od okna, jakośćświatła sztucznego,
• hałas i akustyka, np.: przenikanie hałasu przez elewacje, hałas wydzielany przez urządzenia w pomieszczeniach, tłumienie hałasu na przegrodach oddzielających główne pomieszczenia.
Większość z przedstawionych kategorii, jak wcześniej zostało pokazane na przykładzie instalacji HVAC, odnosi się jednocześnie do kilku rodzajów jakości, analizowanych przez architektów. Jakość środowiska wewnętrznego przecina poziomo przedstawioną pionową strukturę podziału na rodzaje jakości i obejmuje przede wszystkim kategorie jakości technicznej, funkcjonalnej i behawioralnej. Stopień zależności i powiązań poszczególnych kategorii, wzajemne przenikanie się rodzajów jakości przemawia za wykonywaniem możliwie jak najszerszych, całościowych ocen jakości.
Badania jakościowe
Badania jakościowe umożliwiają poszerzanie wiedzy o budynkach, podnoszenie jakości obiektów architektonicznych i procesów projektowania. Ocena jakości to proces mający na celu rozpoznanie, opisanie i zrozumienie zależności zachodzących w budynku, jest to proces zbierania, systematyzowania i porównywania informacji (Masły 2004).
Efektem końcowym badań jest wiedza opisująca funkcjonowanie analizowanego budynku i sposób jego użytkowania. Wiedza ta umożliwia poprawienie funkcjonowania istniejących budynków, doskonalenie projektów przyszłych budynków danego typu, tworzenie baz danych o standardach użytkowania budynków istniejących, uaktualnianie informacji projektowych, wytycznych, norm, standardów, podręczników architektonicznych, przepisów. Ocena jakości jest procesem interdyscyplinarnym, w którym obok architektów biorą udział psychologowie, socjologowie, specjaliści dziedzin technicznych wiążących się z projektowaniem i realizacją budynków oraz użytkownicy. Poniżej przytoczono wybraną definicję oceny jakości w architekturze (Parshall 1989):
„Ocena jakości jest częścią trwającego procesu (procesu życia budynku – przyp. aut.), która wciąż odwołuje się do przeszłości, lecz płynące z niej korzyści znajdują się w przyszłości, korzyści zarówno dla zarządzających obiektami, jak i dla architektów.”
W wyniku przeprowadzonej przez autorów szczegółowej analizy wybranych, powszechnie stosowanych metod oceny jakości środowiska zbudowanego zostały wyróżnione cztery charakterystyczne obszary rozwoju badań jakościowych (Masły 2004):
• ewaluacja na bazie metody POE, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb użytkownika,
• ewaluacja na bazie potrzeb rynku inwestorskiego i usług Facility Management,
• ewaluacja na bazie rozwoju zrównoważonego,
• ewaluacja jakości funkcjonalnej i organizacyjnej.
Poniżej zostały bardziej szczegółowo opisane oceny jakości, w których akcentowane jest zagadnienie jakości środowiska wewnętrznego.
Jakość środowiska wewnętrznego w metodach badań jakościowych
Ocena jakości na bazie metody POE (Preiser, Rabinowitz i White 1988, Sanoff 1992) Ocena jakości POE (Post Occupancy Evaluation) jest najważniejszą i bazową wśród wielu wypracowanych metod i narzędzi analizowania jakości budynku w trakcie użytkowania. (Niezabitowska 2004) Odnosi się ona przede wszystkim do potrzeb użytkownika budynku. Ocena POE może być wykorzystywana do analizy jakości każdego, o dowolnej wielkości, środowiska zbudowanego. Może być stosowana zarówno w skali budynku, jak i w skali urbanistycznej.
Ocenę POE przeprowadza się na trzech różnych poziomach:
• orientacyjnym – krótkoterminowy proces, służący rozpoznaniu zasadniczych sukcesów i błędów, ogólna ocena umożliwiająca wskazanie elementów wymagających głębszego i bardziej wyczerpującego procesu badawczego,
• badawczym – proces, w trakcie którego analizowane są przyczyny wystąpienia nieprawidłowości, oparty na dokładnym przeglądzie literatury i porównaniach z analogicznymi przykładami,
• diagnostycznym – długookresowy, złożony i całościowy proces, który ma na celu zbadanie wybranej grupy funkcjonalnej budynków, wyniki badań odnoszą się do danego typu obiektów.
Jako główne pola zainteresowań opisywanej metody, odnoszące się do jakości środowiska wewnętrznego należy wymienić:
• stopień zadowolenia użytkowników w odniesieniu do wybranych aspektów funkcjonowania budynku, psychiczny komfort użytkowników,
• działanie technicznych systemów budynku na tle subiektywnego odbioru komfortu przebywania wewnątrz budynku.
Ocena jakości na bazie potrzeb rynku inwestorskiego i usług (Facility Management) Najbardziej znane i powszechnie stosowane metody oceny jakości w tym obszarze to:
• Building Quality Assessment (BQA) (Ocena Jakości Budynku, Baird 1989, Bruhns, Isaacs 1996),
• Serviceability Tools and Methods (STM) (Narzędzia i Metody Weryfikacji Wymaganej Sprawności Działania Budynku, Davis, Szigeti 1996),
• The Real Estate Norm (REN) (Norma Jakości Nieruchomości) (De Jonge, Gray 1996, Real Estate Norm Netherlands Foundation 1992).
Są to metody bardzo rygorystyczne, usystematyzowane, bazujące na uporządkowanych zbiorach kategorii jakościowych. Każda z obejmowanych przez te oceny jakości kategorii posiada jednoznacznie zdefiniowane parametry sprawności działania, sposób ich pomiaru, oceny i ustalenia na ich podstawie określonego standardu jakościowego. Rozwiązanie to stwarza solidne podstawy dla oceny jakości środowiska zbudowanego w skali globalnej, gdyż informacje zebrane w trakcie analizowania każdego
z budynków mają charakter uniwersalny, mogą być ze sobą porównywane. Jest to podstawowym warunkiem prowadzenia benchmarkingu.
Poniżej zostały przedstawione kategorie występujące w przedstawionych metodach, odnoszące się do jakości środowiska wewnętrznego:
Building Quality Assessment (BQA)
• Środowisko pracy - przestrzeń pracy biurowej powinna spełniać szereg warunków, dzięki którym praca w niej wykonywana będzie efektywna. Podstawowym wymogiem jest odpowiedź na rzeczywiste wymagania użytkownika i zapewnienie prawidłowych parametrów środowiska wewnętrznego, jak: temperatura, wilgotność powietrza, oświetlenie, dostęp światła słonecznego, odpowiednia akustyka.
• Zdrowie i bezpieczeństwo - zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa osób przebywających w budynku, wyeliminowanie potencjalnych niebezpieczeństw związanych z jego użytkowaniem jest podstawowym zadaniem środowiska zbudowanego.
Serviceability Tools and Methods (STM) Warunki akustyczne i wizualne:
• prywatność i słyszalność w trakcie prowadzenia rozmowy,
• czynniki powodujące dyskomfort, zakłócenia, przeszkadzające,
• drgania, wibracje,
• oświetlenie i czynniki powodujące olśnienie,
• możliwość sterowania oświetleniem przez użytkowników,
• odległość miejsca pracy od okna, widok za oknem.
Warunki temperaturowe i jakość powietrza wewnątrz budynku:
• temperatura i wilgotność,
• jakość powietrza wewnątrz budynku,
• sposób wentylacji budynku,
• możliwość dostosowania parametrów środowiska wewnętrznego przez użytkowników,
• odpowiedniość doboru systemu kontroli.
Możliwość modyfikowania, dostosowania środowiska wewnętrznego przez użytkowników:
• zniszczenia, zakłócenia które mogą zostać spowodowane fizycznymi zmianami środowiska,
• modyfikowalność oświetlenia, instalacji HVAC i przeciwpożarowej,
• drobniejsze zmiany rozkładu pomieszczeń, stref w pomieszczeniach,
• możliwość przesuwania ścian działowych,
• czas wprowadzania modyfikacji, realizacji.
Real Estate Norm (REN) Budynek
Przestrzeń pracy
• Wysokość pomieszczeń w świetle
• Prywatność miejsca pracy - rodzaj podziałów przestrzeni
• Środowisko wewnętrzne, mikroklimat wnętrza 1. Komfort cieplny
1.1. Warunki termiczne w porównaniu ze średnimi wartościami normowymi 1.2. Temperatura latem
1.3. Temperatura zimą
1.4. Szybkość przepływu powietrza w strefie pracy 1.5. Godziny w roku, kiedy temperatura przekracza 25°C 1.6. Pionowy rozkład temperatur w pomieszczeniach pracy
1.7. Przewidywana maksymalna emisja ciepła przez urządzenia biurowe 1.8. Redukcja promieniowania słonecznego przez elewację
1.9. Wilgotność względna
1.10. Masa konstrukcji aktywna termicznie
1.11. Różnice temperatur promieniowania pomiędzy różnymi ścianami 2. Oświetlenie
2.1. Dostęp światła dziennego
2.2. Światło sztuczne w miejscu pracy
2.3. Procent wykorzystania światła z docierającego promieniowania słonecznego 2.4. Urządzenia redukujące ilość promieniowania słonecznego
2.5. Naturalność barw
2.6. Kąt padania światła z lamp 3. Jakość powietrza
3.1. Wentylacja - napływ świeżego powietrza na osobę 3.2. Recyrkulacja, powtórne wykorzystanie powietrza 3.3. Jakość filtrów powietrza
4. Jakość akustyczna
4.1. Poziom hałasu z zewnątrz
4.2. Izolacja akustyczna pomiędzy pokojami (dźwiękoszczelność) 4.3. Hałas tła generowany przez instalacje
4.4. Czas pogłosu
4.5. Poziom hałasu na elewacji
5. Łatwość obsługi urządzeń (ekrany słoneczne, wentylacja, ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie, otwieranie okien).
Ocena jakości na bazie rozwoju zrównoważonego (GBT2k v.1.07 Building Performance Rating System. 2000, Green Building Assessment Tool – GBTool 1.3. 1998)
Celem metod oceny jakości sklasyfikowanych w tym obszarze jest rozwijanie i testowanie systemu oceny budynków ze względu na ich wpływ na środowisko naturalne, zużycie energii i poszanowanie zasobów naturalnych. Wśród istniejących programów oceny wpływu budynków na środowisko naturalne najbardziej znane są: Building Research Establishment Environmental Assessment Method (BREEAM), Wielka Brytania (jest to najstarszy i najbardziej znany system oceny i etykietowania budynków, obecnie z jego wykorzystaniem projektuje się 15÷20% budynków biurowych w Wielkiej Brytanii - Kujawski 2001, wspomaga on wszystkie znaczące inwestycje), Building Environmental Performance Assessment Criteria (BEPAC), Kanada; Leadership in Energy and Environmental Design (LEED), Stany Zjednoczone Ameryki; Green Building Challenge (GBC), 11 państw Europy, Japonia, Kanada i Stany Zjednoczone.
Największym i najbardziej zaawansowanym programem badawczym, obejmującym problemy projektowania zrównoważonego, jest międzynarodowy projekt Green Building Challenge. Rozpoczął się on w roku 1996 i jest nadal realizowany. Efektem programu jest modelowe rozwiązanie oceny budynków, które zostało wdrożone do użytku w postaci programu komputerowego GBTool. System GBTool umożliwia wprowadzanie informacji o charakterze regionalnym, w odniesieniu do zagadnień postawionych w sposób uniwersalny. Pozwala przeprowadzać ocenę na trzech poziomach uszczegółowienia, dążąc od oceny wielu szczegółowych kryteriów do przedstawienia podsumowania w formie informacji projektowych.
Analizowane przez metodę informacje zostały podzielone na sekcje, kategorie, kryteria i subkryteria. Poniżej przedstawiono sekcje i kategorie odnoszące się do jakości środowiska wewnętrznego:
1. Jakość powietrza i wentylacja:
• zabezpieczenia antywilgociowe powłoki budynku, jakość instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych,
• redukcja materiałów będących źródłem zanieczyszczeń lotnych np. azbestu, oddzielenie miejsc niebezpiecznych, rozmieszczenie urządzeń czerpiących zewnętrzne powietrze,
• jakość, ilość dostarczanego powietrza, elastyczność i efektywność instalacji wentylacyjnych, otwierane okna.
2. Komfort termiczny:
• temperatura powietrza w głównych przestrzeniach pracy,
• średnia, zakładana temperatura grzejników w głównych przestrzeniach pracy,
• wilgotność względna w głównych przestrzeniach pracy,
• ruch powietrza na poziomie stanowiska pracy w głównych przestrzeniach pracy.
3. Oświetlenie światłem dziennym i sztucznym, umiejscowienie stanowisk pracy przy oknach:
• dostęp światła dziennego w głównych przestrzeniach pracy,
• natężenie sztucznego światła rozproszonego w głównych przestrzeniach pracy,
• odległość stanowiska pracy od okna w głównych przestrzeniach pracy.
4. Hałas i akustyka:
• tłumienie hałasu przez powłokę budynku,
• emisja hałasu przez urządzenia w miejscu pracy,
• zastosowanie barier akustycznych pomiędzy pomieszczeniami.
Koncepcja oceny jakości budynków biurowych opracowana na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej (Masły 2004)
W trakcie tworzenia koncepcji oceny położono nacisk na jej uniwersalność, efektywność i łatwość w posługiwaniu się nią. Model miał umożliwiać szybkie gromadzenie, segregowanie i analizowanie informacji o budynkach. Źródłem tych założeń były przede wszystkim kryteria organizacyjne. Przy występujących trudnościach – oporze środowiska architektonicznego wobec oceny jakości, braku zrozumienia zagadnienia badań jakościowych i niechęci do podejmowania związanych z nim działań w kręgach kierowniczych organizacji, braku specjalistów, praktyków na rynku - szansę powodzenia stwarzała jedynie ocena pozwalająca na bardzo szybkie realizowanie badań, przy minimalnej ingerencji w procesy pracy użytkownika, oraz dopasowywanie programu badań do ograniczeń budżetowych, ocena obejmująca najważniejsze problemy, wykorzystująca proste techniki badawcze i jednocześnie dająca wymierne efekty.
Teoretycznym fundamentem koncepcji oceny jest Building Performance Concept (Masły 2004). Zgodnie z nim budynki można oceniać poprzez porównywanie parametrów odpowiadających sobie kategorii jakościowych opisujących sprawność działania najistotniejszych elementów budynku.
Model oceny obejmuje 105 kategorii sprawności działania budynku istotnych podczas analizowania jakości funkcjonalnej biurowców. Kategorie podzielono na GRUPY ZAGADNIEŃ: Elastyczność, Wysoka jakość miejsca pracy, Efektywność wykorzystania powierzchni. Wprowadzony podział wynika ze zmian w charakterze pracy biurowej. Poza tym wprowadzono ramowe przyporządkowanie pogrupowanych kategorii
do OBSZARÓW budynku z punktu widzenia funkcji biurowych. Są to: Działka, Wejście, Budynek, Kondygnacja i Stanowisko Pracy. Celem tego przyporządkowania było usprawnienie procesu gromadzenia danych w trakcie badań. Takie usystematyzowanie kategorii pozwala skrócić czas oceny jakości oraz wyeliminować ryzyko pominięcia istotnych dla oceny zagadnień. Koncepcja metody oceny jakości może być zastosowana w badaniach naukowych, projektowaniu i programowaniu architektonicznym oraz w planowaniu inwestycji na rynku nieruchomości.
Poniżej przedstawiono dwie wybrane kategorie sprawności działania budynku mające wpływ na jakości środowiska wewnętrznego, wraz z informacjami definiującymi wartości brzegowe – jakość wysoką i niską:
Dostęp światła naturalnego do budynku:
główne parametry decydujące o wysokiej jakości:
• przy założeniu, że światło naturalne gwarantuje prawidłowe oświetlenie wnętrza do głębokości 6m, prostopadle do przeszklonej elewacji, 100% powierzchni pracy biurowej jest oświetlone światłem słonecznym,
• budynek nie jest zacieniany przez sąsiednie realizacje,
• została przeprowadzona symulacja oświetlenia naturalnego budynku, główne parametry decydujące o niskiej jakości:
• oświetlenie naturalne pomieszczenia jest niezgodne z polskim prawem budowlanym,
• występuje negatywny wpływ najbliższego sąsiedztwa na warunki oświetlenia promieniowaniem słonecznym ocenianego budynku.
Ustawienie indywidualnych parametrów środowiska pracy – wentylacja:
główne parametry decydujące o wysokiej jakości:
• powietrze jest dostarczane bezpośrednio do strefy aktywności pracownika,
• pracownik ma bezpośrednią kontrolę nad ilością dostarczanego powietrza w pobliżu własnego stanowiska pracy,
• zastosowanie wielostrefowych systemów HVAC,
• elastyczność dodawania, usuwania i przenoszenia nawiewów, główne parametry decydujące o niskiej jakości:
• centralny system wentylacji dla całego budynku,
• brak elastyczności rozmieszczenia nawiewów,
• nie są spełnione wymogi przepisów prawa budowlanego.
Studia przypadku
Jako studia przypadku zostały wybrane dwa przykłady wyników oceny jakości budynków biurowych przeprowadzonych różnymi metodami. Pierwszy przykład to budynek biurowy DATAPEC Software, oceniany z wykorzystaniem programu GBTool.
Drugi przykład prezentuje ocenę jakości nowoczesnego budynku biurowego wykonaną przez zespół badawczy Katedry Architektury Obiektów Biurowych i Strategii Projektowania Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej, z wykorzystaniem autorskiej metody oceny jakości. Autorzy przytoczyli jedynie zagadnienia odnoszące się do jakości środowiska wewnętrznego.
Obiekt biurowy DATAPEC Software (Niemcy) oceniany w trakcie realizacji programu badawczego green building challenge ’98
Budynek biurowy DATAPEC Software w zamierzeniach projektantów ma być wydajnym organizmem, który odpowiada wymaganiom specyficznego użytkownika.