1 Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego – Uniwersytet Medyczny w Lublinie
2 Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie
3 Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne
Adres do korespondencji: Janusz Jaroszyński, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul. W. Chodźki 1, 20093 Lublin, email: janusz_jaroszynski@tlen.pl
Designer drugs - a threat whether already plague? Part 1 · Designer drugs are preparations containing psychoactive substances, which alter the consciousness. Their production, sale and advertising is banned in Poland. They are available in the form of tablets, powders or smoking blends. Designer drugs have similar effects to illegal drugs, sometimes even stronger. Since they have appeared quite recently, their composition is not thoroughly known yet, which means that there is no reliable data on their actual harm. It is also difficult to help those who use them as it is not known which treatment to apply. Despite the amendments to the law on drug abuse and the list of controlled substances, the fight with this problem is extremely difficult. New molecules with alter the chemical composition keep appearing. Therefore, the coordinated cooperation between Chief Sanitary Inspector, Police and Prosecutor's Offices throughout the country is a must.
Keywords: patient, designer drugs, psychoactive substances, tablet, powder, smoking blends.
© Farm Pol, 2016, 72(5): 342–347
P R A W O FA R M A C E U T Y C Z N E
stale rosła. Wraz ze wzrostem liczby sklepów za
uważono wzrost interwencji medycznych i hospi
talizacji spowodowanych zażywaniem dopalaczy.
Pomimo nagłaśniania w mediach skutków używa
nia przez młodych ludzi produktów kolekcjoner
skich w postaci zatruć, liczba klientów wynosiła ok. 350 tysięcy4.
Problematyka dopalaczy została uregulowa
na przede wszystkim w Ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii5, jako od
powiedź na panującą sytuację na rynku dopala
czy. Zauważyć jednak należy, że nie jest to regula
cja wyczerpująca, co pokazują kolejne jej zmiany.
W 2009 r. znowelizowano ustawę o przeciwdzia
łaniu narkomanii i tym samym zwiększono licz
bę substancji zakazanych o kilkanaście składników roślinnych i kilka pochodnych piperazynowych.
Nie stanowiło to problemu dla producentów do
palaczy, ponieważ zastąpili oni wyłączone sub
stancje innymi, które nie były na liście substan
cji zakazanych.
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii w art. 4 pkt 11a definiuje dopalacze jako nową substancję psychoaktywną, tj. substancję pochodzenia na
turalnego lub syntetycznego w każdym stanie fi
zycznym, o działaniu na ośrodkowy układ ner
wowy. Skład dopalaczy sprzedawanych w Polsce nie był i nadal nie jest do końca znany. Potwier
dza to stanowisko Ministerstwa Zdrowia, zgod
nie z którym przed 14 października 2010 r. nigdy nie przeprowadzano ani też nie zlecano przepro
wadzenia żadnych systematycznych badań w tym zakresie. Dopiero akcja zamykania sklepów z do
palaczami w październiku 2010 r. spowodowała, że służby państwowe weszły w posiadanie znacz
nej liczby próbek tych substancji. Przebadano ok.
130 z nich6. Decyzja o zamknięciu sklepów, hur
towni oraz miejsc produkcji dopalaczy wydana zo
stała na podstawie ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej7. W wyniku kontroli zostało zamknię
tych 1378 sklepów z dopalaczami. W związku z potrzebą koordynacji działań mających na celu eliminację handlu substancjami psychoaktywny
mi w Głównym Inspektoracie Sanitarnym zosta
je utworzony Departament Nadzoru nad Środka
mi Zastępczymi. Państwowa Inspekcja Sanitarna, we współpracy z innymi służbami, na bieżąco mo
nitoruje przypadki wytwarzania oraz wprowadza
nia do obrotu środków zastępczych. Państwowi inspektorzy sanitarni pozyskują informacje o ob
rocie środkami zastępczymi w trakcie wykonywa
nia obowiązków służbowych bądź też otrzymują je od takich służb, jak: Policja, Centralne Biuro Śled
cze, Służba Celna, Straż Miejska czy Państwowa In
spekcja Farmaceutyczna.
W związku z powyższym 27 listopada 2010 r.
weszła w życie Ustawa z 8 października 2010 r.
o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej8, która dodała kilka artykułów odnoszących się do dopalaczy. I tak, zgodnie z art. 44b ust. 1 usta
wy, zakazuje się wytwarzania, przywozu i wpro
wadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospo
litej Polskiej:
1) środków zastępczych;
2) nowych substancji psychoaktywnych.
Termin „środek zastępczy” oznacza substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każ
dym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyb lub ich część, zawierające taką substancję, używa
ne zamiast środka odurzającego lub substancji psy
chotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest re
gulowane na podstawie przepisów odrębnych. Po
tocznie nazywany on jest dopalaczem9.
Ustawa z 8 października 2010 r. wprowadziła dwa nowe pojęcia, tj. wprowadzanie do obrotu oraz wytwarzanie. I tak:
a) wprowadzanie do obrotu to udostępnianie oso
bom trzecim odpłatnie lub nieodpłatnie środków odurzających, substancji psychotropowych, pre
kursorów lub środków zastępczych;
b) wytwarzanie to czynności, za pomocą których mogą być otrzymywane środki odurzające, sub
stancje psychotropowe, prekursory albo środki zastępcze. Za wytwarzanie uważa się również ich oczyszczanie, ekstrakcję surowców i półproduk
tów oraz otrzymywanie soli tych środków lub substancji.
Ponadto zgodnie z art. 44b ust. 2, minister wła
ściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporzą
dzenia, wykaz nowych substancji psychoaktywnych obejmujący te substancje lub ich grupy, uwzględ
niając wpływ tych substancji na zdrowie lub życie ludzi, lub możliwość spowodowania szkód społecz
nych. Ustawa zawiera załączniki, w których wy
szczególnione są grupy substancji niebezpiecznych dla życia i zdrowia człowieka.
W przypadku stwierdzenia wytwarzania lub wprowadzania do obrotu produktu, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest on środ
kiem zastępczym lub nową substancją psychoak
tywną, właściwy ze względu na miejsce wytwa
rzania lub wprowadzania do obrotu państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, wstrzymanie wytwarzania tego produktu lub wy
cofanie go z obrotu, na czas niezbędny do przepro
wadzenia badań mających na celu ustalenie, czy jest on środkiem zastępczym lub nową substancją psy
choaktywną, nie dłuższy jednak niż 18 miesięcy10. Główny Inspektor Sanitarny podaje do publicznej wiadomości informację o wydaniu decyzji przez ogłoszenie na swojej stronie podmiotowej Biuletynu
Informacji Publicznej nazwy produktu, nazwy pro
ducenta, rodzaju opakowania i jego wielkości11. W przypadku wydania decyzji właściwy państwo
wy inspektor sanitarny:
1) dokonuje zabezpieczenia produktu, co do które
go zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest on środkiem zastępczym lub nową substancją psy
choaktywną;
2) nakazuje zaprzestanie prowadzenia działalności w pomieszczeniach lub obiektach służących wy
twarzaniu lub wprowadzeniu tego produktu do obrotu, na czas niezbędny do usunięcia zagroże
nia, nie dłuższy niż 3 miesiące12. Państwowy in
spektor sanitarny właściwy ze względu na miej
sce wytwarzania lub wprowadzania do obrotu produktu zakazuje, w drodze decyzji, jego wy
twarzania lub wprowadzania do obrotu, nakazu
je jego wycofanie z obrotu, a także orzeka o jego przepadku na rzecz Skarbu Państwa i zniszcze
niu, jeżeli ten produkt jest środkiem zastępczym albo nową substancją psychoaktywną13. Pań
stwowy inspektor sanitarny, który wydał decy
zję jest organem właściwym w sprawie zniszcze
nia produktu będącego przedmiotem tej decyzji.
Zniszczenia dokonuje się komisyjnie. Z czynno
ści zniszczenia produktu sporządza się protokół zniszczenia, który zawiera:
1) oznaczenie organu właściwego w sprawie zniszczenia;
2) skład komisji powołanej do zniszczenia;
3) oznaczenie decyzji stanowiącej podstawę zniszczenia;
4) rodzaj zniszczonego produktu, jego nazwę oraz ilość;
5) informację o zastosowanej metodzie zniszcze
nia;
6) oznaczenie miejsca i czasu zniszczenia;
7) podpisy członków komisji14.
Wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu na terytorium RP środka zastępczego lub nowej sub
stancji psychoaktywnej podlega karze pieniężnej w wysokości od 20 000 zł do 1 000 000 zł.15 Karę pieniężną wymierza, w drodze decyzji, państwowy inspektor sanitarny właściwy ze względu na miej
sce wytwarzania lub wprowadzania do obrotu środ
ka zastępczego lub nowej substancji psychoaktyw
nej. Decyzji tej nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności16. Ustalając wysokość kary pienięż
nej, państwowy inspektor sanitarny uwzględnia w szczególności ilość wytworzonego lub wprowa
dzonego do obrotu środka zastępczego albo wytwo
rzonej lub wprowadzonej do obrotu nowej substan
cji psychoaktywnej17.
Ustawa wprowadza także zgodnie z art. 20 ust.1 zakaz reklamy i promocji substancji psycho
tropowych lub środków odurzających. Produkty lecznicze zawierające substancje psychotropowe lub
środki odurzające mogą być reklamowane na zasa
dach określonych w ustawie z 6 września 2001 r.
– Prawo farmaceutyczne18. Zabrania się reklamy i promocji środków spożywczych lub innych pro
duktów przez sugerowanie, że:
1) posiadają one działanie takie jak substancje psy
chotropowe lub środki odurzające lub
2) ich użycie, nawet niezgodne z przeznaczeniem, może powodować skutki takie jak skutki dzia
łania substancji psychotropowych lub środków odurzających19.
Zauważyć należy, iż w przeciwieństwie do prawa karnego stosowanego w przypadku innych substan
cji zakazanych, takich jak narkotyki, ustawodawca uznał, że łamanie zakazu wytwarzania i wprowa
dzania do obrotu środków zastępczych podlega pra
wu administracyjnemu.
Reasumując, stwierdzić należy, iż dopalacze są substancjami szkodliwie działającymi na organizm ludzki i zostały w Polsce całkowicie zakazane. Po
mimo tego handel dopalaczami ciągle istnieje, cze
go przykład mieliśmy w lipcu 2015 r., kiedy ponad 300 osób tylko w ciągu jednego weekendu musiało być hospitalizowanych po zażyciu substancji o na
zwie „Mocarz”. Próbą rozwiązania problemu jest wprowadzanie kolejnych środków podejrzewanych o bycie składnikiem dopalaczy na listę substan
cji zakazanych i kontrolowanych oraz pociągnię
cie do odpowiedzialności osób rozprowadzających te substancje.
Działanie znanych narkotyków jest przewidy
walne z tego względu, iż obecne są na rynku i sto
sowane od bardzo dawna, na większość z nich zna
ne są odtrutki i sposoby leczenia zatruć, czego nie mamy w przypadku dopalaczy, gdyż nie wiemy, co to jest, a tym bardziej, jak to działa na orga
nizm ludzki. Leczenie jest wówczas tylko objawo
we. Nieznane są również odległe skutki działania dopalaczy. Ponadto niebezpieczeństwo dopalaczy wynika z braku precyzyjnej definicji oraz braku naukowych danych o większości substancji, któ
re w sobie zawierają, a także solidnej informacji o ewentualnym zagrożeniu. Dopalacze, podobnie jak większość substancji psychoaktywnych, dzia
łają na ośrodkowy układ nerwowy, co powoduje, że po ich zażyciu zmienia się nastrój oraz zachowa
nie człowieka. Wbrew powszechnej opinii dopala
cze nie stanowią łagodniejszej wersji narkotyków.
Wręcz przeciwnie, niejednokrotnie ich działanie jest silniejsze, a przez to bardziej niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi.
Warto też wspomnieć o stanowisku Unii Euro
pejskiej w zakresie zwalczania problemu używa
nia nowych substancji psychoaktywnych. W tym zakresie została podjęta Strategia Antynarkotyko
wa Unii Europejskiej na lata 2013–2020. Zakła
da ona zwalczanie zagrożeń związanych z nowymi
P R A W O FA R M A C E U T Y C Z N E
substancjami psychoaktywnymi, m.in. poprzez wzmocnienie obowiązującego prawa UE. Strategia ma na celu ograniczenie popytu na narkotyki oraz ich podaży na terytorium UE, a także ograniczenie ryzyka szkód zdrowotnych i społecznych poprzez wsparcie akcji antynarkotykowej w krajach człon
kowskich. Jako priorytety wymienia się:
koordynację działań państw członkowskich;
współpracę międzynarodową;
badanie nowych substancji psychoaktywnych, które pojawiają się na rynku;
przekazywanie i wymianę informacji;
monitoring oraz ocenę skutków użycia nowych substancji psychoaktywnych.
Podjęcie wyżej wymienionych działań przyczy
ni się do skutecznej walki z nowymi substancjami psychoaktywnymi.