N apisał
dr. inż. Karol Pom ianow ski, profesor p o litech n ik i, W arszaw a.
c zy n n ik oporu, a zatem i straty spadu, p ozw ala zastosow ać w ięk sze prędkości, u sz c z e b iia k a n a ł i chroni przed' strata w od y i zarastaniem .
F ig . 18.
N a c h y l e n i e s k a r p za leży od gruntu, w którym k a n a ł je st kopany. W p iask u 1 : 2 lu b m n ie j; w bardziej zwię
z ły c h gruntach 1:1,5, w yjątk ow o 1:1, w sk a le zn a czn ie w ięcej, a ż do 1 0 :1 . Przekrój h yd rau liczn ie m o żliw ie
najlcorzyst-4 0
T a b l i c ą 1.
K a n a ły o tw a r te i z a m k n ię te . 5 2 3
Nachylenie
skarpy a d b 1> r IC
1 : 3 18« 26' 0,548 V a 0,178 P a 3,647 P a 0,274 P a 3,465 P a 1 : 2 26° 34' 0 , 6 3 6 / a 0,300 P a 3,149 P a 0,318 P a 2,844 P l i 4 : 7 29° 45' 0,662 P a 0,352 P a 3,021 P a 0,331 P a 2,669 P a 2 : 3 33° 41' 0,689 P a 0,417 P a 2,902 P a 0,345 P a 2,484 P a 4 : 5 38° 40' 0,716 P a 0,502 P a 2,794 P a 0,358 P a 2,291 P a 1 : 1 £*■ U*. i i 0,740 P a 0,613 P ^ 2,704 P a 0,370 P a 2,093 P a 4 : 3 53° 8' 0,748 V a 0,679 P a 2,674 P a 0,374 P a 1,996 P a 3 : 2 56° 19' 0,7591' a 0,812 P a 2,636 P a 0,379 P a 1,823 P a 7 : 4 60° 15' 0,760 P a 0,882 P a 2,632 P a 0,380 P"a l , 7 5 0 P a 2 : 1 63° 26' 0,759 P a 0,938 P a 2,635 P a 0,379 P a 1,697 P"a pionowe O O o O o 0,707 P a l , 4 1 4 P a 2,828 P a 0 , 3 5 4 P a 1,414 P a
P r z e k r ó j k o ł o w y je s t n ajoszczęd n iejszy pod w zględ em ilo śc i m a- terjału, le c z rura w y m a g a podparcia lub od pow iedniego ło ż y sk a i je s t trudna do wykonania. N a jczęściej w k a n a ła ch żelb eto w y ch , przyczem rura kanału spoczywa w ło ży sk u z ch u d ego betonu lub muru (fig. 2 0 ). Z w . uż. tam,
QJiQirn - • • i, ¿4 — —— »
F ig . 10. F ig . 20.
gdzie k an ał je s t w y p e łn io n y w odą stojącą pod ciśnien iem . Śred n ica rury dochodzi do 6,0 m , c iśn ien ia do około '20 m (H o u ille B la n ch e 1921 r.).
P r z e k r ó j o k s z t a ł c i e t u n e l o w y m je s t ła tw ie jsz y do w yk on an ia.
Jego promień h y d ra u liczn y p raw ie rów n y p rom ieniow i przekroju k o ło w e g o ; dość p otrzebnego m aterjału z n a czn ie w ięk sz a . W o g ó le n ieek on om iczny 1 statycznie trudniejszy do ob liczen ia.
K a n a ł y m u r o w a n e i b e t o n o w e w sw ej k onstrukcji n ie różnią się od kanałów g łó w n y c h sie c i m iejsk iej.
4 1
5 2 4 K anały I przewody.
K a n a ł y ż e l b e t o w e buduje, się albo o przekroju prostokątnym (bez ciśn ien ia w ew nętrznego), albo ja k o przekrój k o ło w y (pod ciśnien iem ). Pierwszy typ m a zaletę, iż jako przekrój sz ty w n y m oże się na d łu ższej rozpiętości sam d ź w ig a ć , w ob ec cz e g o podparty na slu p a ch żelb eto w y ch m oże prze
c h o d zić przez m a łe z a g łę b ie n ia terenow e b ez robót ziem n ych (fig, 21). Prze
krój k o ło w y u ż y w a n y z r e g u ły tam , g d z ie le ż y pod lin ją spadu ciśnienia.
R u r y ż e l a z n e n a jc zęśc ie j k u te, dla m n ie jszy ch średnic ciągnione lub spajaue, łą c z o n e n a k ołnierze, d la w ię k sz y c h n itow an e. S p o czy w a ją w para
m etrow ych odstępach n a k lo c a c h m urow anych. W o d leg ło ścia ch odpowiednich rura utw ierdzona n a sta ły m k lo c u m urow anym , przy nim d ylatacja. Dyla- ta cji m ożna u n ik n ą ć, o sła n ia ją c rurę ziem n ym nasyp em , lub płaszczem żelb etow ym , lub też k ła d ą c j ą w fa listy m terenie tak, iż oś jej nie leży w lin ji prostej. G łęb ok i śc ie k m oże rurociąg p rzek roczyć jed n y m łukieiiy p rzyczem kon stru k cja że la z n a n ie sie sam a sie b ie. J e ś li c ią g pod większe®
F ig . 22.
ciśn ien iem , pow staje w yp a d k o w a sk ierow ana k u g órze, która nie powinna p rzek roczyć cięża ru c ią g u n a łu k u (fig. 22).
R u r o c i ą g ż e l b e t o w y sp o c z y w a w odpow iedniem ło ż y sk u z chudego b etonu. M niejsze przykryte ziem n y m nasypem . W k ła d k i o b liczon e na ci
śn ie n ie w ew n ętrzn e w zorem : H . D *= 2 / o, g d z ie H w y so k o ść ciśnien ia w m, tj. w tonnach, D śred n ica rnry w m , a naprężenie w </*»*, / przekrój wkła
dek n a 1 m b . W k ła d k i p od łużne m ają p o ło w ę tego przekroju.
Rurom w o ln o leżą cy m żelb eto w y m o w ielk iej śred n icy daje s ię co pewien odstęp po stronie zew nętrznej żelb eto w e elip ty c zn e żebra ze w zględu na d u ży m om ent z g ię c ia , w y w o ła n y w ścian k ach w ła sn y m ciężarem pustej rury (fig. 23).
R u r o c i ą g i d r e w n i a n e sk ła d a ją się z klepek, śc ią g a n y c h żelazuenu ob ręczam i, p rzy cięty ch z czterech stron d ok ładn ie m aszyn ą do k szta łtu rury.
W c z o ła k lep ek w b ite liste w k i sta lo w e, u szc zeln ia ją ce p ołączen ie pc dłużne. W zd łu ż d łu g iej kraw ędzi k lep ek n iem a żad n ego uszczelnienia.
4 2
F ig . 23. f‘K-
5 2 6 K an ały i przew ody.
w końcu k o szt jed n ostk ow y p racy d la różn ych prędkości. P r z y ję ć należy prędkość, która odpow iada m inim um k osztu dla jed n o stk i p racy.
Akwadukty i s y f o n y . A k w a d u k t m u r o w a n y sk ład a się z wiaduktu sk lep ion ego, n a którym sp o cz y w a ja k o odrębna konstrukcja przewód ka
n a ło w y , ob ecn ie najcz, żelb eto w y . J e śli chodzi o ochrono przed zamarzaniem, śc ia n y k an ału są podw ójne. G dy ch od zi o b ezw zględ n ą sz czeln o ść, wykłada się śc ia n y b lach ą ołow ian ą, o g r. 1 ,6 — 3,2 mm, spajaną a u togenem n a sz w a c h , tak, iż tworzy jed n o litą ca ło ść. B la c h y leżą pom iędzy dwoma w arstw am i asfaltu, z w ierzc h u ochronione przed u szkodzeniem w arstw ą n p . c e g ie ł. Jeśli a k w ad u k t łą c z y się z k a n a łem ziem n ym , blacha w ch o d zi w iło w a n ie k a n a łu n a obu przy
czó łk a ch .
J e ś li k a n a ł j e s t p rostokątny ż e l b e t o w y , m ożn a tę sam ą kon stru k cję zatrzym ać na akw aduktu, w zm a cn ia ją c odpow iednio ściany p io n o w e, i podpierając jarzm am i. Jarzma m a ją p rzegu b y n a obu k o ń c a c h (fig. 25).
A k w a d u k t ż e l a Z n y sk ła d a się z koryta z b lach y, w y ło żo n ej po bokach i w dnie des
kam i, z a w ieszo n eg o w o ln o w w ęzła ch kra
to w n ic y m ostow ej. P o łą c z e n ie k oryta ze sta
ły m p r zy czó łk iem w y k o n y w a s ię zapomoca b lach y od giętej, jed nym końcem przytwier
dzonej do p rzy czó łk a , drugim do koryta.
A k y r a d u k t d r e w n i a n y je st, podobnie ja k żelb eto w y , korytem , opartem w od pow iednich odstępach n a jarzm ach drew nianych.
S y f o n y krótkie i p ły tk ie w y k o n y w a się z betonu ew en t. uzbrojonego.
Przekrój przew odów n a je ż, prostokątny, rzadziej k o ło w y . W g ło w ie górnej F ig . 26.
n ie k ie d y osadnik, za w sze spust, o ile m ożn ości tak że przelew . W obu głowach w n ęk i n a śc ia n ę zakładaną lub oparcia dla ig lie . P o sz c z e g ó ln e przewody oddziela się ostro za k o ń czo n em i filarkam i, tak, ab y b y ła m o żliw o ść naprawy jed n e g o przew odu b ez z a m y k a n ia in n y c h (fig. 26).
D łu g ie sy fo n y p ły tk ie n a jc z. w y k o n y w a się z żelb etu , g łę b o k ie z żelaza.
W m iarę w zrostu ciśn ien ia w sy fo n ie, przekrój rury się zm niejsza. Jeśli z gó ry dana strata c iśn ie n ia n a c a ły m sy fo n ie, ob liczen ie średnic przepro
w ad za się w zoram i n a stę p u ją c e m i:
D - 0 ,0 0 3 3 5 Q y,\V:
h ■
, (0 ,0 7 7 8 <?■’/,: f „ ;*/„ , ) ” k ,
1 ’ x = l ' d,7 •
■y > * 7
g d z ie : h y d op u szczaln a strata ciśn ien ia w m , Q ob jętość p rzep ływ u w h n ajw ięk sza w y so k o ść ciśn ien ia , y rzędne p unktu c ią g u ponad punktem n aju iższym , a ro zw in ięta d łu g o ść ru rociągu . W y ra z p o d ca łk ą p r z e d s t a w i a p o w ierzch n ię, dla której od cięte rów ne s ą s, rzęd n e odpow iadają (h— y)'’t>u 4 4