2. Komunikacja miejska jako przedmiot badań geografii transportu
2.2. Kierunki badań transportowych podejmowanych przez
Ryc. 2.2. Klasyfikacja pozioma transportu.
Źródło: opracowanie własne na podstawie O. Wyszomirski (2002).
Terminy typowe dla komunikacji miejskiej, a w szczególności trolejbuso-wej zostały wyjaśnione w załączniku nr 1 do niniejszej pracy.
2.2. Kierunki badań transportowych podejmowanych przez geogra-fów w Polsce
Współcześnie polscy geografowie w pracach badawczych podejmują różne zagadnienia transportowe. Wzrost liczby publikacji w tej subdyscyplinie geo-grafii zauważalny jest od końca lat 90. XX wieku. Wśród coraz liczniejszych prac wiele ukazało się w formie monografii, które można sklasyfikować ze względu na zakres tematyki. Najczęściej podejmowane są prace z zakresu dostępności transportowej i transportu kolejowego. Najrzadziej spotyka się publikacje, któ-rych autorzy analizują zagadnienia związane z transportem miejskim.
Wśród najważniejszych publikacji z zakresu dostępności transportowej opublikowanych w ciągu ostatnich kilkunastu lat znajdują się prace T. Komornickiego z zespołem23, P. Rosika24, Sz. Wiśniewskiego25 i Z. Tay-
23 Komornicki T., Śleszyński P., Rosik P., Pomianowski W., 2010, Dostępność przestrzenna jako przesłanka kształtowania polskiej polityki transportowej, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, z. 241, Warszawa.
24 Rosik P., 2012, Dostępność lądowa przestrzeni Polski w wymiarze europejskim, Prace Geograficzne, nr 233, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, War-szawa.
25 Wiśniewski Sz., 2015, Zróżnicowanie dostępności transportowej miast w województwie łódzkim, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
24
Podobnie jak w przypadku klasyfikacji pionowej również trudno jest sklasyfikować komunikację miejską w podziale poziomym. Uwzględniając kryterium terytorialne – obszaru funkcjonowania – komunikację miejską należałoby włączyć do grupy „transport krajowy – lokalny‖. Jest to jednak nie do końca prawidłowe podejście, ponieważ bardzo często komunikacja miejska funkcjonuje na granicy dwóch miast, przekracza granice administracyjne itd. Wyjazd poza granice gminy,
która organizuje system transportu miejskiego podyktowany jest potrzebami przewozowymi, np. dowozem mieszkańców w okresie sezonu letniego do miejsc rekreacji (nad jezioro, rzekę, do parku krajobrazowego lub narodowego, na plażę).
Należałoby więc określić komunikację miejską w podziale poziomym jako dopasowaną częściowo do grupy „transport krajowy – lokalny‖, a częściowo do grupy „transport krajowy – regionalny‖ lub „transport krajowy – międzyosiedlowy‖ (ryc. 2.2).
Komunikacja trolejbusowa jako podsystem transportu miejskiego powinna zostać sklasyfikowana w ramach transportu krajowego – lokalnego.
Ryc. 2.2. Klasyfikacja pozioma transportu.
Źródło: opracowanie własne na podstawie O. Wyszomirski (2002).
Terminy typowe dla komunikacji miejskiej, a w szczególności trolejbusowej zostały wyjaśnione w załączniku nr 1 do niniejszej pracy.
TRANSPORT
MIĘDZYNARODOWY KRAJOWY
LOKALNY MIĘDZYOSIEDLOWY
REGIONALNY OGÓLNOKRAJOWY
lora26. Popularnym zagadnieniem badanym w ciągu ostatnich kilkunastu lat był transport kolejowy. Autorzy przedstawiali zagadnienia przekrojowo, np. Z. Taylor27 zanalizował rozwój i regres transportu kolejowego w Polsce, A. Ciechański28 zbadał przemiany kolei przemysłowych w Polsce, J. Górny29 dokonał analizy przemian regionalnego, pasażerskiego transportu kolejowe-go w Polsce, a T. Bocheński i T. Palmowski30 zajęli się towarowym transportem kolejowym w obsłudze portów. Wartościowymi publikacjami, w których pod-jęto różne aspekty transportu kolejowego są prace S. Koziarskiego. Autor ten badał szczegółowo temat przekształcenia sieci kolejowych w różnych okresach31,32.
Kolejną gałęzią transportu, stanowiącą ważny przedmiot badań polskich geografów w ostatnich latach był transport lotniczy. Na przykład, w pracy pod redakcją T. Komornickiego i P. Śleszyńskiego33 zanalizowano potencjal-ną lokalizację portów lotniczych na Mazowszu, a E. Pijet-Migoń34 przedsta-wiła zmiany na rynku lotniczych przewozów pasażerskich w Polsce.
Część prac publikowanych w kraju dotyczy przemian infrastruktury trans-portowej, w szczególności sieci dróg i autostrad. Do głównych prac osadzo-nych w tym nurcie zalicza się monografie S. Koziarskiego o przemianach sieci autostrad na świecie35 i o przekształceniach infrastruktury transportowej w Polsce36. Ten sam autor opracował monografie w ujęciu przekrojowym
cha-26 Taylor Z., 1999, Przestrzenna dostępność miejsc zatrudnienia, kształcenia i usług a co-dzienna ruchliwość ludności wiejskiej, Prace Geograficzne, nr 244, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
27 Taylor Z., 2007, Rozwój i regres sieci kolejowej w Polsce, Monografie, nr 7, Instytut Geo-grafii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
28 Ciechański A., 2013, Rozwój i regres sieci kolei przemysłowych w Polsce (1881-2010) w świetle materiałów archiwalnych, Prace Geograficzne, nr 243, Instytut Geografii i Prze-strzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
29 Górny J., 2013, Kolejowe regionalne przewozy pasażerskie w Polsce w świetle polityki transportowej Unii Europejskiej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
30 Bocheński T., Palmowski T., 2015, Polskie porty morskie i rola kolei w ich obsłudze na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Bernardinum Pelplin.
31 Koziarski S., 1992, Sieć kolejowa Polski w latach 1842-1918, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski, Opole.
32 Koziarski S., 1993, Sieć kolejowa Polski w latach 1918-1992, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski, Opole.
33 Komornicki T., Śleszyński P. (red.), 2009, Studia nad lokalizacją regionalnych portów lot-niczych na Mazowszu, Prace Geograficzne, nr 220, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
34 Pijet-Migoń E., 2013, Zmiany rynku lotniczych przewozów pasażerskich w Polsce po ak-cesji do Unii Europejskiej, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regional-nego, nr 25, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
35 Koziarski S., 2004, Rozwój przestrzenny sieci autostrad na świecie, Wydawnictwo Uni-wersytetu Opolskiego, Opole.
36 Koziarski S., 2011, Przekształcenia infrastruktury transportowej w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
2.2. Kierunki badań transportowych podejmowanych przez geografów w Polsce 27 rakteryzujące transport na świecie37, w Europie38 i w skali lokalnej – na Ślą-sku39.
Nieliczne prace dotyczyły zagadnień metodycznych w zakresie badań transportowych, wśród nich wyróżnić można książki T. Kossowskiego40 i W. Ratajczaka41 oraz dwie prace Z. Taylora42,43.
Pojedyncze opracowania traktowały o takich zagadnieniach, jak dojazdy do pracy (R. Wiśniewski44), czy bezpośrednie inwestycje zagraniczne w trans-porcie (autorstwa Z. Taylora i A. Ciechańskiego45). T. Komornicki przedstawił problematykę związaną z polskimi powiązaniami transportowymi w dzie-dzinie handlu międzynarodowego46 i codzienną mobilnością Polaków na tle rozwoju motoryzacji47. E. Mazur jako ekonomista scharakteryzował bliskie geografom zagadnienie wpływu transportu na środowisko48.
Publikacji książkowych traktujących o zagadnieniach transportu miejskie-go w badaniach geograficznych wydano w ostatnich latach zaledwie kilka.
Wśród nich znajduje się praca A. Kołosia49 charakteryzująca transport
tram-37 Koziarski S., 2007, Transport lądowy na świecie, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskie-go, Opole.
38 Koziarski S., 2005, Transport w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
39 Koziarski S., 2009, Transport na Śląsku. Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski, Opole.
40 Kossowski T., 2006, Modelowanie struktury sieci transportowej regionu wielkopolskiego, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
41 Ratajczak W., 1999, Modelowanie sieci transportowych, Bogucki Wydawnictwo Nauko-we, Poznań.
42 Taylor Z., 1980b, Uwagi na temat zastosowań metod ilościowych i modeli w geografii transportu, [w:] M. Potrykowski M., Z. Taylor (red.), Metody ilościowe i modele w geo-grafii transportu, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 5-10.
43 Taylor Z., 1980a, Studia z zakresu dyfuzji innowacji w geografii transportu [w:] Potry-kowski M., Taylor Z., Metody ilościowe i modele w geografii transportu, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 5-10.
44 Wiśniewski R., 2013, Społeczno-demograficzne uwarunkowania dojazdów do pracy do Białegostoku, Prace Geograficzne, nr 171, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospoda-rowania PAN, Warszawa.
45 Taylor Z., Ciechański A., 2013, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w polskim trans-porcie, Monografie, nr 15, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa
46 Komornicki T., 2000, Potoki towarowe polskiego handlu zagranicznego, a międzynarodo-we powiązania transportomiędzynarodo-we, Prace Geograficzne, nr 177, Instytut Geografii i Przestrzen-nego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
47 Komornicki T., 2011, Przemiany mobilności codziennej Polaków na tle rozwoju motory-zacji, Prace Geograficzne, nr 227, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
48 Mazur E., 1998, Transport a środowisko przyrodnicze Polski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
49 Kołoś A., 2006, Rozwój przestrzenny a współczesne funkcjonowanie miejskiego transpor-tu szynowego w Polsce, Instytranspor-tut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetranspor-tu Ja-giellońskiego, Kraków.
wajowy w Polsce oraz książka M. Połoma i T. Palmowskiego50 opisująca trans-port trolejbusowy w Gdyni.
Lokalny system transportu na przykładzie Poznania przedstawiony został w książce J. Gadzińskiego51. Holistyczne ujęcie transportu publicznego w kon-urbacji katowickiej i konkon-urbacji rybnickiej przedstawił w swoich pracach A.
Soczówka52 (także wspólnie z M. Rechłowiczem53).
Poza opracowaniami książkowymi regularnie ukazują się artykuły na-ukowe traktujące o różnych sferach transportu. Najczęściej podejmowana jest w nich tematyka dostępności transportowej54,55,56,57, a w ostatnich latach tak-że przemian własnościowych przedsiębiorstw transportowych58,59,60,61. Prace polskich badaczy w zakresie transportu miejskiego publikowane są spora-dycznie. Brakuje także konkretnych opracowań dotyczących wpływu po-szczególnych środków transportu na środowisko. Niewiele jest też prac, w których autorzy przedstawiając wyniki swoich badań ukazywaliby obraz większej całości. Ostatnim takim przykładem była książka pod red. J. Wend-ta62 pt. „Wybrane zagadnienia geografii transportu”. W przeszłości liczącą się
50 Połom M., Palmowski T., 2009, op. cit.
51 Gadziński J., 2013, Funkcjonowanie lokalnego systemu transportowego na tle współczes-nych procesów urbanizacyjwspółczes-nych. Przykład aglomeracji poznańskiej, Bogucki Wydawni-ctwo Naukowe, Poznań.
52 Soczówka A., 2012, op. cit.
53 Rechłowicz M., Soczówka A., 2012, Publiczny transport zbiorowy w przestrzeni konurba-cji rybnickiej, Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, nr 77, Sosnowiec.
54 Stępniak M., Rosik P., 2013, Accessibility improvement, territorial cohesion and spillovers:
a multidimensional evaluation of two motorway sections in Poland, Journal of Transport Geography, nr 31, s. 154-163.
55 Stępniak M., Rosik P., 2015, From improvements in accessibility to the impact on territo-rial cohesion: the spatial approach, Journal of Transport and Land Use (w druku).
56 Michniak D., Więckowski M., Stępniak M., Rosik P., 2015, The impact of selected planned motorways and expressways on the potential accessibility of the Polish-Slovak border-land with respect to tourism development, Moravian Geographical Reports, nr 1(23), s. 13-20.
57 Rosik P., Stępniak M., Komornicki T., 2015, The decade of the big push to roads in Poland:
Impact on improvement in accessibility and territorial cohesion from a policy perspective, Transport Policy, nr 37, s. 134-146.
58 Taylor Z., Ciechański A., 2008, Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw transportu miejskiego w Polsce – część I, Przegląd Geograficzny, t. 80, nr 4, s. 495-514.
59 Taylor Z., Ciechański A., 2009, Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw transportu miejskiego w Polsce – część II, Przegląd Geograficzny, t. 81, nr 2, s. 205-236.
60 Taylor Z., Ciechański A., 2010, Organizational and ownership transformation in Poland’s urban transport companies, Transport Reviews, nr 4, s. 407-434.
61 Ciechański A., Taylor Z., 2010, Polskie przedsiębiorstwa publicznego transportu regional-nego i miejskiego w warunkach gospodarki rynkowej, Przegląd Komunikacyjny, nr 7-8, s. 20-25.
62 Wendt J. (red.), 2002, Wybrane zagadnienia geografii transportu, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Szczecińskiego, Szczecin.
2.3. Kierunki dotychczasowych badań nad transportem trolejbusowym w Polsce i na świecie 29