Dotychczasowe badania prowadzone nad kooperencją maja charakter wycinkowy.
Samo pojęcie kooperencji jest na tyle nowe, że nie pojawia się powszechnie w słownikach i leksykonach ekonomicznych. Przeprowadzone przez W. Czakona (2012, s. 132) badania potwierdzają jednak, że najczęściej cytowane są prace o charakterze teoretycznym w zakresie kooperencji.
Przeglądu różnych perspektyw badawczych w zakresie kooperencji dokonała A.
Zakrzewska-Bielawska (2013, s. 421), co zostało przedstawione w tabeli 2.2. Badania empiryczne publikowane w zakresie kooperencji wykazują związek pojęcia kooperencji z pojęciem innowacyjność, wzrostem udziału w rynku czy wynikami finansowymi. Do tej pory jednak niewiele było badań, które rozpoznają sieciowy poziom kooperencji.
Kooperencja sprzyja budowaniu trwalej przewagi konkurencyjnej, można się jednak zastanawiać, na ile sama jest zjawiskiem trwałym, gdyż w dowolnym momencie każdy z partnerów może zrezygnować z podjętej współpracy. Jest to więc proces, którego w pełni nie
58 można kontrolować. Struktura ta jest z natury ewoluująca, trudno więc tu np. o analizę dynamiki zjawiska, przy tak dużej liczbie zmiennych, nad którymi nie można uzyskać kontroli.
Tabela 2.2. Perspektywy badawcze kooperencji
Autor Rok Problematyka
Brandenburger, Nalebuff
1996 Spojrzenie z perspektywy teorii gier, model PARTS, kooperencja jako gra o sumie dodatniej.
Lado, Boyd, Hanlon
1997 Perspektywa behawioralna, kooperencja jako poszukiwania renty ekonomicznej, synkretyczne formy zawłaszczania renty.
Dagnino, Padala 2002 Niepełna kongruencja interesów i celów, zmiana perspektywy.
Levy, Leobbecke, Powell
2003 Perspektywa zasobowa, przewaga oparta na wiedzy, kooperencja jako wartość powstała w wyniku połączenia wiedzy z innymi graczami.
Zindelin 2004 Partnerstwo kooperencyjne jako odpowiedź na szanse i zagrożenia w otoczeniu.
Fjeldstadt 2004 Perspektywa zarządzania strategicznego. Kooperencja jako jedno z działań konkurencyjnych.
Eikebrokk, Olsen
2005 Perspektywa makroekonomiczna, kooperencja jako czynnik sukcesu małych i średnich przedsiębiorstw z sektora e-biznesu.
Luo 2004,
2007
Perspektywa globalna, kooperencja jako luźno połączony system, w którym aktorzy utrzymują pewną współzależność bez utraty ich odrębności organizacyjnej; dominacja konkurencji lub kooperacji w relacji kooperencyjnej.
Gnywali, He, Madhavan
2006 Perspektywa zasobowa i sieci, asymetria zasobów w sieci kooperencyjnej wynika z różnic strukturalnych co do zajmowanej pozycji (zalety i wady określonych pozycji w sieci kooperencyjnej) i prowadzi do różnic w zakresie różnorodności działań konkurencyjnych koopetytorów.
Padula, Dagnino 2007 Teoria dynamiki, kooperencja jako dialektyczna perspektywa równowagi przeciwstawnych sił.
Tidstrom 2008 Dynamika międzyorganizacyjna, kooperencja jako proces dynamiczny, prowadzący do przeplatania się maksymalizacji i zagarniania wypracowanej renty.
Baumard 2008 Kooperencja z perspektywy strategii uczenia się, uczenie wzajemne, symetryczne oraz niekorzystne uczenie asymetryczne.
Czakon 2008,
2009, 2012
Perspektywa sieci i dynamiki międzyorganizacyjnej, kooperencja jako proces tworzenia wartości i jej zawłaszczania.
Cygler 2009 Sektorowe i korporacyjne czynniki kooperencji.
Stańczyk-Hugiet 2011, 2012
Perspektywa sieci, autonomia i zależność w układach kooperencyjnych.
Jankowska 2012 Perspektywa klastra, koopetycja w klastrach kreatywnych.
Adamik 2013 Partnerstwo kooperencyjne w małych i średnich przedsiębiorstwach.
Frąś 2018 Perspektywa sieci międzyorganizacyjnej przedsiębiorstw, kooperencja jako proces tworzenia wspólnych wartości z silnym trendem do ich przejmowania.
Źródło: Opracowaniem własne na podstawie (Zakrzewska-Bielawska, 2103, s. 421).
59 Podczas współpracy z konkurentami kooperenci starają się wytworzyć maksymalne korzyści, aby następnie także o te korzyści konkurować w celu maksymalizacji zysku.
Zaprezentowane w tej części pracy zagadnienia przedstawiające dotychczasowy dorobek polsko i angielskojęzyczny w zakresie koopetycji miały za zadanie przedstawić, jak nowym zjawiskiem jest kooperencja, nazywana także koopetycją. Zagadnienie to wymaga więc szerszego poznania, zarówno w sferze teoretycznej, jak i praktycznej. Występująca w ostatnim dziesięcioleciu tendencja do zawiązywania struktur o charakterze klastrowym sprzyja podejmowaniu badań w tym zakresie. Aktualnie zaprogramowany na lata 2014-2020 okres wydatkowania środków z Unii Europejskiej jest czasem, w którym na rozwój struktur klastrowych przewidziano znaczące środki. Wydaje się zatem, że jest to dogodny czas dla analizy i interpretacji układów kooperencyjnych, które szczególnie występują w strukturach klastrowych, a które obecnie bardzo często działają w sposób nieformalny, lub jak np. w gospodarce wysokich technologii przyjmowały postać lokalnych organizacji funkcjonujących we współpracy kooperencyjnej.
2.7 Podsumowanie
Rozważania przedstawione w niniejszym rozdziale pozwoliły na realizację pierwszego celu teoretycznego dysertacji, jakim było przeprowadzenie systematyzujących studiów literaturowych z zakresu problematyki kooperencji przedsiębiorstw w ujęciu statycznym i dynamicznym.
Podkreślić należy, iż dokonując przeglądu analizy i oceny definicji, opinii oraz poglądów dotyczących kooperencji posłużono się polskimi i zagranicznymi źródłami literaturowymi.
W pierwszym podrozdziale przedstawiono przegląd pojęcia kooperencji przez pryzmat różnych ujęć i kwestii. Ukazano współczesne zjawisko współpracy konkurencyjnej, które jest pojęciem rozwojowym, ewoluuje i podlega ciągłym zmianom, dostosowując się do dynamicznych warunków wolnego rynku w skali globalnej. Zwrócono także uwagę, iż pojęcie kooperencji interpretowane jest w bardzo różny sposób, z licznych perspektyw i przez wielu autorów w kraju i za granicą.
Dominuje jednak pogląd, iż kooperencję należy traktować jako formę osiągania przewagi konkurencyjnej oraz strategię dającą możliwość m.in. prowadzenia działalności na globalnym rynku, zdobywania rynków zbytu, dostępu do wykwalifikowanej siły roboczej,
60 współpracy z międzynarodowymi kontrahentami, lokowania produkcji w wysoce korzystnej fazie łańcucha wartości, wykorzystania korzyści z ekonomiki skali itp.
Mając jednak na uwadze to, że prosta interpretacja pojęcia kooperencji jest zdecydowanie niewystarczająca dla przedstawienia istoty i natury badanego zjawiska, w drugim podrozdziale dokonano analizy podstaw teoretycznych koncepcji kooperencji przedsiębiorstw. Zauważono, że kooperencja jest przedmiotem zainteresowań licznych teorii, koncepcji i dyscyplin, w związku z tym konieczne było dokonanie wyboru i przeglądu najważniejszych teorii naukowych z perspektywy realizacji założonych celów badawczych.
Przedstawiono zatem próby wyjaśnienia złożonych aspektów kooperencji w świetle teorii m.in. kosztów transakcyjnych, wymiany, zależności od zasobów, instytucjonalnej, modelowania, ochrony środowiska itp. Należy podkreślić, iż przeprowadzona analiza i synteza nie wyczerpała problematyki kooperencji przedsiębiorstw, a miała na celu jedynie nakreślenie najistotniejszych cech i właściwości relacji kooperencyjnych współczesnych przedsiębiorstw.
W kolejnym podrozdziale skupiono się na analizie modeli i form, jakie może przybierać współdziałanie przedsiębiorstw konkurencyjnych. Zauważono, że literatura przedmiotu licznie prezentuje kryteria podziału form relacji, z których tylko część spełnia warunki podziału logicznego – wyczerpalności i rozłączności. Warto zaznaczyć, że w literaturze dominuje pogląd, iż formy kooperencji mają charakter dynamiczny oraz ewolucyjny – przekształcają się w czasie w zależności od aktualnych potrzeb przedsiębiorstw, ich stopnia rozwoju, sytuacji rynkowej czy przyjętej strategii.
Czwarty podrozdział poświęcony został analizie uwarunkowań kooperencji zachodzącej pomiędzy przedsiębiorstwami z procesowego punktu widzenia. Zaznaczyć należy, że w literaturze istnieje szereg koncepcji interpretujących współpracę konkurencyjną jako cykl, a różnią się one od siebie głównie ilością wyodrębnionych faz – rozciągają się od schematów zawierających dwa podstawowe, ogólne stopnie, aż po teorie wyróżniające wiele stadiów i podetapów opisujących szczegółowo relację od wczesnych momentów jej planowania, przez nawiązywanie współpracy, po fazy pełnej dojrzałości, a nawet rozpadu.
Podkreślić należy, iż przedsiębiorstwa decydując się na współpracę konkurencyjną w celu zapewnienia efektywności, powinny na każdym etapie analizować szerokie spektrum czynników warunkujących osiągnięcie sukcesu w kooperencji. Ponadto warto zaznaczyć, że proces kooperencji w literaturze przedmiotu często przybiera nie tyle postać prostego opisu wycinka rzeczywistości gospodarczej, co szeregu wytycznych, którymi powinny kierować się przedsiębiorstwa w trakcie nawiązywania relacji kooperencyjnych.
61 Rozważania zawarte niniejszym podrozdziale pozwoliły na rozpoznanie teoretycznych uwarunkowań zjawiska kooperencji poprzez dokonanie syntezy dorobku teoretycznego w zakresie istoty, miejsca oraz znaczenia kooperencji, wyjaśnienie różnic i podobieństw między pojęciem kooperencji, a innymi terminami, omówienie miejsca kooperencji w wybranych teoriach nauk o zarządzaniu, a także charakterystykę tradycyjnych i nowo rozwijających się trendów i rodzajów powiązań między przedsiębiorstwami – konkurentami ze statycznego, jak i dynamicznego punktu widzenia.
Przedstawione w rozdziale treści pozwoliły autorowi na osiągnięcie efektów w postaci następujących wniosków:
konkurencja definiowana jest jako sytuacja, w której kilku graczy na danym obszarze walczy o ograniczone zasoby i/lub oferuje podobne wyroby bądź usługi, które zaspakajają potrzeby tego samego klienta,
współpraca definiowana jest jako relacja, w której osoby indywidualne, grupy, organizacje współdziałają przez dzielenie się uzupełniającymi zdolnościami i zasobami w celu odniesienia wspólnych korzyści. Można powiedzieć, że w każdej relacji funkcjonują zarówno elementy konkurowania, jak i współpracy, ale jeden lub drugi element w niektórych wypadkach może mieć charakter ukryty,
jeśli oba elementy współpracy i konkurowania są widoczne, wówczas taką relację nazywa się kooperencją. Kooperencja analizuje symultaniczność strumieni konkurowania i współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami. To relacja między konkurentami, w której rywalizujące strony muszą mieć do siebie zaufanie, angażować się we współpracę, dzielić się informacjami, doświadczeniem, ryzykiem współdziałania. Kooperencja stanowi więc pogodzenie dwóch sprzecznych koncepcji, a relacje kooperencyjne mogą w różny sposób wpływać na rozwój przedsiębiorstwa,
kooperencja jest zjawiskiem, które pozwala zrozumieć współpracę między rywalizującymi osobami, przedsiębiorstwami, organizacjami czy sieciami przedsiębiorstw i stanowi nowy współczesny model biznesu w gospodarce globalnej, który został wprowadzony do nauk o zarządzaniu w końcu XX wieku,
w literaturze przedmiotu zjawisko kooperencji jest różnie definiowane przez współczesnych znawców tej problematyki, założenia zaprezentowano przez autora w formie tabeli we wstępnej części tego rozdziału. Mimo wspomnianej kogeneracji autorów odnośnie istoty zjawiska kooperencji, autor podjął próbę sformułowania własnej definicji właściwej dla rozważań zawartych w niniejszej dysertacji (tabela 2.2).
62 ROZDZIAŁ 3.