zatrudnionych w przedsiębiorstwach
na 1 mln mieszkańców
47 Klastry w województwie małopolskim, PARP, 2011
47
Klastry w województwie małopolskim, PARP, 2011
48 Mapa Klastrów – zmieniony adres na
https://mapaklastrow.pi.gov.pl/Klastry2/index.html#cont=196&nokla=6&nowoj=15&nokla=undefined&nowoj=u ndefined
49 Raport z inwentaryzacji klastrów w Polsce 2015, PARP, 2016 50 Benchmarking klastrów w Polsce – edycja 2014, PARP, 2014 51 Benchmarking klastrów w Polsce – edycja 2012, PARP, 2012 52 Benchmarking klastrów w Polsce – edycja 2010, PARP, 2010
53 Klastry i ich wpływ na innowacyjność Małopolski, E. Marcinkowska, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, str. 134-145, nr 225, 2015r.
54 Charakterystyka, potencjał i jakość małopolskich inicjatyw klastrowych, UMWM, 2015
[https://www.obserwatorium.malopolska.pl/wp-content/uploads/2016/05/Ma%C5%82opolskie-inicjatywy-klastrowe.pdf]
55 https://www.malopolska.pl/biznes/bizneswmalopolsce/instytucje-wspierajace-biznes/klastry-w-malopolsce [dostęp:04.07.2018r.]
56 http://forumklastrow.pl/ [dostęp:04.07.2018r.]
52
powszechnie uznanej i akceptowalnej metodologii identyfikacji klastrów58), przeprowadzono badanie typu desk research mające na celu opisanie klastrów w Małopolsce. Badanie opierało się na wszystkich dostępnych danych zastanych, pozwalających na jednoznaczne zidentyfikowanie klastra59,60,61. Analiza dostępnych źródeł dot. aktywności klastrów w Małopolsce pozwoliła na wytypowanie 30 potencjalnie działających inicjatyw. Jej wyniki (rozumiane jako weryfikacja stron internetowych klastrów, w tym: ostatnie daty wpisów aktualności, wiadomości i innych wzmianek prasowych) pozwoliły stwierdzić, że w Małopolsce działających klastrów jest 1962 (przy założeniu, że funkcjonujący klaster wykazywał aktywność w latach 2017-2018.)
Za najbardziej przyszłościowe klastry należy uznać te, które zajmują się naukami o życiu, technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, a także przemysłami kreatywnymi i czasu wolnego. Reprezentują one tzw. młode gałęzie przemysłu i usług, które rozwijają się bardzo prężnie. Ze względu na swoją nieszablonową działalność, szczególnie istotne dla klastrów są zasoby ludzkie oraz kwalifikacje i zdolności koordynatorów klastrów. Działania wspierające klastry powinny być nakierowane właśnie na wspieranie koordynatorów, jako inicjatorów większości projektów w tych inicjatywach.
Mając powyższe na uwadze, w 2014 roku przygotowano konkurs na status Krajowego Klastra Kluczowego (KKK). Krajowy Klaster Kluczowy to klaster o istotnym znaczeniu dla gospodarki kraju i wysokiej konkurencyjności międzynarodowej. Do chwili obecnej odbyły się dwie edycje konkursu, w których 16 klastrów w Polsce otrzymało status KKK (w tym dwa z Małopolski: Klaster Life Science Kraków i Klaster Zrównoważona Infrastruktura). By uzyskać status KKK, należy wykazać szereg parametrów klastra: wielkość i struktura klastra, zatrudnienie w klastrze, aktywność członków klastra i współpraca wewnątrz klastra, koncentracja terytorialna podmiotów klastrowych, specjalizacja klastra, B+R w klastrze, innowacyjność klastra, zasoby klastra, obecność klastra i firm klastrowych na rynkach zagranicznych, rozpoznawalność krajowa i międzynarodowa klastra, rola koordynatora i zarządzanie klastrem.
W celu przedstawienia pozycji Małopolski w skali kraju, zaprezentowano przedsiębiorstwa przemysłowe współpracujące w ramach inicjatywy klastrowej lub innej sformalizowanej współpracy w odsetku przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie.63 Porównanie to pozwoli na zobrazowanie istotności współpracy klastrowej dla innowacyjności w danym województwie. Porównanie zamieszczono w Tabeli 33.
58 Kwiatkowski T, Wykorzystanie metod identyfikacji skupień gospodarczych w krajowej polityce klastrowej, Studia regionalne i lokalne, 2018, nr 1(71)
59 Aktualizacja diagnozy pogłębionej innowacyjności województwa małopolskiego 60 Mapa Klastrów [dostęp: 04.07.2018,
https://mapaklastrow.pi.gov.pl/Klastry2/index.html#cont=196&nokla=6&nowoj=15&nokla=undefined&nowoj=u ndefined]
61 Wykaz klastrów w Polsce ( dostęp: 04.07.2018,
http://www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/klastry/20150930_Wykaz_klastrow_w_Polsce.docx) 62 Pełna lista klastrów wraz z ich siedzibą i obszarem działania znajduje się w rozdziale 4.
63 Ze względu na nieszablonową działalność klastrów i brak aktualnych danych, zrezygnowano z przedstawiania liczby działających klastrów w poszczególnych województwach.
53
Tabela 33. Przedsiębiorstwa przemysłowe współpracujące w ramach inicjatywy klastrowej lub innej sformalizowanej współpracy w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie wg podziału na wybrane województwa w latach 2009-2016.
% przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w ramach inicjatywy klastrowej lub innej sformalizowanej współpracy w przedsiębiorstwach aktywnych innowacyjnie
Kraj/Region 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Polska 8,1 4,0 7,4 7,2 5,3 6,6 8,2 10,1 Dolnośląskie 8,3 4,3 16,1 7,5 5,4 6,4 7,1 5,4 Łódzkie 4,4 4,2 7,3 7,6 6,2 9,1 8,2 5,8 Małopolskie 12,0 2,6 7,3 5,1 5,1 5,5 5,6 9,6 Mazowieckie 9,8 2,7 6,2 12,7 5,5 5,8 4,7 7,5 Pomorskie 4,5 2,7 3,8 6,1 4,3 4,8 7,4 12,1 Śląskie 7,1 4,5 5,9 9,4 6,6 8,7 7,4 7,2 Wielkopolskie 7,6 6,3 6,0 4,5 3,3 3,9 6,3 11,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL, GUS.
Analizując powyższe dane można zauważyć, znaczący spadek (wynoszący w skali kraju 4 p. p., a w niektórych województwach ponad 9 p.p.) między latami 2009 i 2010. Związane to może być ze zwiększeniem się grupy przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie z jednoczesnym słabym zaangażowania tych przedsiębiorstw w inicjatywy klastrowe lub inne sformalizowane formy współpracy. W Małopolsce blisko 10% przedsiębiorstw innowacyjnych współpracuje (stan na 2016 r.) w ramach inicjatyw klastrowych. To wynik bliski średniej krajowej.
1.16. Efekty wsparcia działalności innowacyjnej przedsiębiorstw
Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 zakładał udzielenie wsparcia przedsiębiorcom prowadzącym działalność innowacyjną w ramach dwóch działań. Działanie 2.1 MRPO miało dwa zasadnicze cele: wsparcie konkurencyjności MŚP poprzez realizację inwestycji zawierających komponenty innowacji (nabytych lub wypracowanych) oraz wsparcie powiązań, kooperacji i współpracy. Działanie 2.2 to inwestycje w bazę infrastrukturalną B+R oraz projekty badawcze, było to zatem działanie zmierzające do poprawy regionalnego potencjału sektora badawczo – rozwojowego. MRPO nie jest jedynym wsparciem, na jakie mogli liczyć małopolscy przedsiębiorcy. Znaczna część środków publicznych na rozwój innowacyjności została przekazana w postaci Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (2007-2013), ale nie powstały dotychczas analizy, które oszacowałyby wpływ interwencji na rozwój Małopolski.Jednym z najważniejszych efektów wsparcia udzielonego w ramach MRPO jest wzmocnienie potencjału B+R Małopolski, konsolidacja, wzmocnienie oraz dynamizacja sektora B+R, co skutkuje poprawą pozycji Małopolski względem innych województw64. Efekty prawie połowy projektów wykraczały daleko poza element realizacji (osiągnięcie deklarowanych efektów końcowych projektu), ponieważ wpływały na zmianę postawy proinnowacyjnej u przedsiębiorców (Rysunek 10). Uzyskanie takiego efektu w kontekście interwencji publicznej jest bardzo trudne. Na poziomie
64Analiza efektów wdrażania Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013 w zakresie innowacyjności, raport przygotowała firma SACADA Pracownia Badawczo-Projektowa Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego , 2018.
54
beneficjentów, działania również oddziałują pozytywne efekty. Wsparcie publiczne, przede wszystkim, doprowadziło do wygenerowania zysku u przedsiębiorców, a więc inwestycja przyniosła co najmniej zadawalający zwrot. Zwiększyła się liczba pracowników B+R zatrudnionych u beneficjentów (41% stanowisk B+R powstało po zakończeniu projektów). Przedsiębiorcy, dzięki dotacji, otrzymali możliwość wypracowania własnych innowacyjnych rozwiązań, co przełożyło się na fakt, że 72% beneficjentów wprowadziło na rynek produkt lub usługę. Dodatkowo, wpłynęło to na zwiększenie puli patentów – wskutek wsparcia badani przedsiębiorcy uzyskali 14 patentów. Wsparte przedsiębiorstwa deklarowały, częściej, niż inne innowacyjne przedsiębiorstwa, prowadzenie współpracy z innymi firmami oraz jednostkami naukowymi. Efektem końcowym był wzrost konkurencyjności przebadanych przedsiębiorstw, co przejawiało się w postaci zwiększonego popytu na ich usługi, lepszej oceny perspektyw rozwojowych oraz znacznego usprawnienia działalności przedsiębiorstw.
Rysunek 10 Efekty wsparcia przedsiębiorstw innowacyjnych w ramach MRPO – deklaracje zebrane w trakcie badania CATI.
Źródło: opracowanie własne na raportu: Analiza efektów wdrażania Małopolskiego Regionalnego Programu
Operacyjnego na lata 2007-2013 w zakresie innowacyjności, 2018.
Opisane powyżej efekty wsparcia są bardzo zbieżne z tymi, jakie osiągnięte zostały w skali Polski wskutek wsparcia udzielonego w ramach POIG. Wykorzystywanie środków unijnych w największym stopniu przyczyniło się do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw, rozszerzenia ich oferty o nowy lub znacząco ulepszony produkt czy usługę oraz wzmocnienia pozycji rynkowej przedsiębiorstwa
55
(Wolański, 201365). Odwrotnie, niż w odniesieniu do MRPO stwierdzono, że w krótszej perspektywie czasu wzrost innowacyjności nie przekłada się bezpośrednio na poprawę sytuacji przedsiębiorstwa.
1.17. Wyniki regionalnych badań ewaluacyjnych w zakresie
działalności innowacyjnej przedsiębiorstw
Dotychczas przeprowadzone badania ewaluacyjne w zakresie działalności innowacyjnej przedsiębiorstw koncentrują się w obrębie trzech grup zagadnień: 1) oceny wsparcia udzielonego w ramach MRPO 2007 – 2013 na rozwój województwa i przedsiębiorstw, 2) ewaluacji udzielonego wsparcia dla przedsiębiorstw działających w obrębie inteligentnych specjalizacji, 3) oceny bieżących, początkowych efektów wsparcia udzielanego w ramach RPO WM 2014-2020. W rozdziale tym pominięte zostaną raporty ewaluacyjne koncentrujące się na zagadnieniu drugim, gdyż ujęte one zostaną w rozdziale czwartym, poświęcony regionalnym inteligentnym specjalizacjom.
W zakresie oceny dotychczasowego wsparcia, udzielonego w ramach poprzedniej perspektywy finansowej, sformułowane zostały następujące wnioski odnoszące się do wpływu interwencji na rozwój województwa:66,67
Twórcy MRPO trafnie przewidzieli średniookresowe trendy, proponując przedsiębiorcom wsparcie działań łączących walory modernizacji, poprawy konkurencyjności i innowacyjności. Jak wykazuje badanie, w odniesieniu do analizowanej grupy beneficjentów działanie było trafne i w wielu sferach przyniosło oczekiwane rezultaty (ewaluacja MRPO). Ważnym efektem wsparcia z MRPO w analizowanej grupie beneficjentów sektora przedsiębiorstw było wykształcenie i utrwalenie postaw proinnowacyjnych. Postawy proinnowacyjne są postrzegane obecnie, przez objętych badaniem przedsiębiorców, jako sprzyjające rentowności i sukcesowi rynkowemu. Można stwierdzić, że efekt ten jest bardzo wyraźnie widoczny (ewaluacja MRPO).
W wyniku badania wskazano ciekawy trend: małopolskie firmy stawiają w pierwszej kolejności na inwestycje, zaraz po tym na badania i rozwój, w mniejszym stopniu nastawiają się na zakup know-how. Może to świadczyć o rosnącym trendzie postaw proinnowacyjnych w regionie (ewaluacja MRPO).
W ciągu ostatnich kilku lat doszło do zjawiska polegającego na koncentracji działalności innowacyjnej (w tym badawczo-rozwojowej) w wąskim gronie firm, przy jednoczesnym spadku aktywności innowacyjnej ogółem (ewaluacja RSI). Taka koncentracja działalności innowacyjnej może skutkować brakiem dyfuzji postaw proinnowacyjnych i know – how do
65 Wolański R., Efekty wsparcia przedsiębiorstw środkami z Unii Europejskiej na podstawie programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka priorytety 3, 4, 5 i 6, Ekonomiczne Problemy Usług nr 102, 449-456, 2013.
66Analiza efektów wdrażania Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013 w zakresie innowacyjności, raport przygotowała firma SACADA Pracownia Badawczo-Projektowa Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego , 2018.
67 Ocena transferu wiedzy i powiązań sfery B+R oraz instytucji otoczenia biznesu z przedsiębiorstwami w województwie małopolskim. Ewaluacja ex-post wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego 2008-2013 w perspektywie jej oddziaływania na regionalną innowacyjność w horyzoncie 2016 roku. Raport przygotował STOS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego , 2017.
56
innych podmiotów na skutek niewielkiej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami (jedynie 9% innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych oraz 5% innowacyjnych przedsiębiorstw usługowych współpracowało z innymi przedsiębiorstwami w zakresie działalności innowacyjnej w 2016 r, co oznacza spadek w stosunku do roku 2008, odpowiednio o 4% i 23%). Może to wpłynąć niekorzystnie na innowacyjność całego regionu.
Fakt nieosiągnięcia wskaźników strategicznych oraz generalny spadek poziomu innowacyjności małopolskich firm nie świadczą o niepowodzeniu działań podejmowanych w ramach RSI. Wpływ działań podejmowanych na poziomie mikro na wartości wskaźników ze statystyki publicznej jest bardzo trudny do osiągnięcia – wymaga przede wszystkim bardzo dużych nakładów finansowych, przy jednoczesnej koncentracji tematycznej wsparcia (jest to zalecany kierunek rozwoju polityki wspierania innowacyjności w regionie). Ponadto, RSI była wdrażana w okresie spowolnienia gospodarczego, kiedy czynniki makroekonomiczne miały zasadniczy wpływ na zachowania przedsiębiorców (ewaluacja RSI).
W obszarze oceny bieżących efektów wsparcia, udzielanego w ramach RPO WM 2014-2020, analizy prowadzone w ramach raportów ewaluacyjnych, z uwagi na początkowy etap wdrażania programów wsparcia są raczej zachowawcze68:
Wpływ instrumentów Działania 3.3 na rozwój społeczno-gospodarczy Małopolski, mierzony np. poziomem PKB, będzie miał charakter pośredni – wsparcie przyczyni się do wzrostu eksportu w Małopolsce, to z kolei wpłynie na wzrost PKB, który jest silnie związany ze wzrostem eksportu. Trudno w tej chwili ocenić skalę wpływu instrumentów 3.3 na wzrost eksportu netto. Wśród instrumentów wsparcia nie stwierdzono wpływu na sukces w działalności eksportowej MŚP instrumentu w postaci ułatwiania przedsiębiorcom uczestnictwa w targach i misjach. Odnotowano natomiast pozytywny i znaczący wpływ instrumentu grupującego eksporterów o podobnych celach biznesowych na rynkach zagranicznych. Realizują oni wspólnie elementy swoich strategii eksportowych (wspólne uczestnictwo w targach, misjach gospodarczych, badaniu rynków, promocji, współpracy z klientami, władzami publicznymi i ekspertami).
Na chwilę obecną, trudno przesądzać o wpływie netto wsparcia oferowanego firmom w ramach Działania 3.4 na rozwój społeczno-gospodarczy Małopolski. Rozwój ten zależy od bardzo wielu czynników, z których tylko jednym jest wsparcie z funduszy strukturalnych. Dotychczas prowadzone badania pokazały, iż wpływ Regionalnych Programów Operacyjnych na regionalną gospodarkę jest niewielki i dotyczy on nie tyle jednego działania, co całego Programu.
68 Ewaluacja wsparcia konkurencyjności, innowacyjności i umiędzynarodowienia małopolskich MŚP w ramach 3 osi priorytetowej RPO WM na lata 2014-2020 – etap I, Raport przygotowany przez Evalu Sp. z o.o i STOS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.
57