Struktura właścicielska podmiotów – kapitał zagraniczny Inwestycje zagraniczne są postrzegane jako jeden z najważniejszych czynników innowacyjności,

wzrostu i modernizacji. Wynika to z założenia, że inwestor dysponuje przewagą technologiczną. W procesie tworzenia nowych rozwiązań w firmach narodowych wykorzystywane mogą być wyniki działalności B+R prowadzone w firmach macierzystych (wówczas ma miejsce przepływ know – how). Wraz z przepływem kapitału, zagraniczne przedsiębiorstwa dokonują również transferu technologii, nowoczesnego zarządzania i kapitału intelektualnego. Przyjmuje to formę sprzedaży licencji, patentów, rozwiązań technologicznych, pomocy technicznej, działalności edukacyjnej czy wymiany

42Innowacyjność i działania badawczo – rozwojowe wśród małopolskich przedsiębiorstw, Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego, Departament Polityki Regionalnej, Kraków 2016.

49

naukowej.43 Małopolska charakteryzuje się umiarkowanym poziomem udziału przedsiębiorstw przemysłowych innowacyjnych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych z kapitałem zagranicznym – co prawda, w 2016 r., średnią dla województwa była wyższa od krajowej, ale wciąż nie jest to poziom obserwowalny np. w województwie śląskim i mazowieckim. Rokrocznie w Polsce spada udział przedsiębiorstw przemysłowych innowacyjnych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych z udziałem kapitału zagranicznego. W odniesieniu do Małopolski, kierunek zmiany na przestrzeni lat 2007-2016 jest taki sam. Udział przedsiębiorstw przemysłowych innowacyjnych wśród firm przemysłowych z kapitałem zagranicznym zaczął gwałtownie rosnąć w roku 2013, by w kolejnych latach ulec spadkowi.

Tabela 30 Udział przedsiębiorstw przemysłowych innowacyjnych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych z udziałem kapitału zagranicznego.

Kraj/ Region 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ^Zmiana _{2007 -}

2016(p.p.) Polska 42,53 31,56 29,49 28,40 27,10 29,54 30,65 32,73 29,39 28,96 -13,57 Małopolskie 48,34 32,42 31,89 30,82 34,29 31,90 48,77 43,75 42,31 32,50 -15,84 Dolnośląskie 38,41 29,96 31,33 23,63 25,94 34,19 28,07 39,33 30,37 30,11 -8,30 Łódzkie 40,06 28,20 34,29 30,48 28,16 32,18 29,55 28,09 31,22 28,65 -11,41 Mazowieckie 55,13 38,25 26,83 31,67 29,57 28,51 38,83 30,10 25,47 34,42 -20,71 Pomorskie 33,74 35,16 30,51 21,97 25,48 23,13 20,70 22,61 20,18 24,71 -9,03 Śląskie 50,29 41,31 33,01 33,33 31,56 38,18 33,71 36,59 36,34 36,10 -14,19 Wielkopolskie 41,38 30,67 24,27 27,27 24,01 25,56 25,41 40,95 28,21 25,00 -16,38

Źródło: opracowanie własne na podstawie BGL, GUS.

Jeszcze większe różnice pomiędzy województwem małopolskim a resztą kraju są widoczne w odniesieniu do liczby przedsiębiorstw niefinansowych z udziałem kapitału zagranicznego (wskaźnik obrazuje liczbę przedsiębiorstw niefinansowych z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. przedsiębiorstw niefinansowych) – średnia dla Małopolski jest prawie czterokrotnie niższa, niż dla reszty kraju (w stosunku do wartości wskaźnika zawartego w Diagnozie 2015, liczba ta zmniejszyła się jeszcze bardziej). W tym kontekście nie dziwi, że również udział przychodów przedsiębiorstw niefinansowych z kapitałem zagranicznym w ogóle przychodów przedsiębiorstw niefinansowych jest niższy dla Małopolski, niż nawet dla średniej krajowej. Różnice jednak nie są już tak dramatyczne. Warto więc zauważyć, że pomimo tego, że liczba przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym jest niewielka, to jednak co trzecie z nich jest innowacyjne, co sprzyja transferowi technologii i może korzystnie wpłynąć na rozwój województwa.

43Puchalska, K. (2010), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w kontekście innowacyjności i modernizacji regionu, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, 2010 (16), str. 348 – 359.

50

Tabela 31 Udział podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w ogólnej liczbie przedsiębiorstw niefinansowych oraz w przychodach ze sprzedaży44.

Kraj/ Region Przychody (% przychodów przedsięb. niefinans. 2009 Przychody (% przychodów przedsięb. niefinans. 2016 Liczba na 10 tys. przedsięb. niefinans. 2009 Liczba na 10 tys. przedsięb. niefinans. 2016 Polska 31,5 32,5 132,5 129,2 Małopolskie 26,7 24,4 93,1 31,90 Dolnośląskie 34,8 36,3 169 139,8 Łódzkie 20,9 25,5 83,8 82,4 Mazowieckie 41,8 40,1 293,1 261 Pomorskie 18,9 20,3 114,9 101,5 Śląskie 29,4 32,2 100,7 108,2 Wielkopolskie 40,7 45,1 114,2 111,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie BGL, GUS.

Nieco inaczej przedstawia się liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. mieszkańców. W odniesieniu do tego wskaźnika, zauważalny jest trend rosnący (dla Małopolski, jak i dla reszty kraju).. Oznacza to pewną stabilizację, gdyż liczba ludności zmienia się relatywnie wolniej, niż liczba przedsiębiorstw (na których liczbę wpływ mają również uwarunkowania gospodarcze, prawne, jak i udzielane wsparcie publiczne). Niemniej jednak wartość tego wskaźnika dla Małopolski jest prawie trzykrotnie niższa, niż dla województwa mazowieckiego.

Tabela 32 Liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. mieszkańców w latach 2007-2016. Kraj/ Region 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Polska 4,9 5,5 5,8 6,0 6,5 6,7 6,8 6,9 6,8 6,8 Małopolskie 3,4 3,8 4,2 4,4 4,7 4,9 4,9 5,2 5,2 5,8 Dolnośląskie 7,1 7,3 7,7 7,8 8,1 8,2 8,1 8,0 7,8 7,8 Łódzkie 3,2 3,4 3,6 3,7 4,1 4,2 4,3 4,2 4,2 4,2 Mazowieckie 11,4 14,6 15,6 16,3 17,9 18,8 19,0 19,3 18,8 18,3 Pomorskie 5,4 5,5 5,7 5,5 5,9 6,1 6,2 6,2 5,9 5,8 Śląskie 4,0 4,1 4,3 4,5 4,9 5,1 5,2 5,3 5,3 5,3 Wielkopolskie 4,4 5,7 5,8 6,0 6,4 6,6 6,6 6,7 6,6 6,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie baz danych BDL, GUS.

1.15. Klastry

Przedstawienie działalności klastrów w Polsce jest zagadnieniem złożonym, wymagającym oparcia się na konkretnych cechach klasteringu. Klastry można klasyfikować ze względu na liczne kryteria

44 W aktualizacji Diagnozy z Roku 2013 do obliczenia udziału przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym zostały użyte dane dotyczące przychodów przedsiębiorstw niefinansowych. Z tego względu do obliczenia wskaźnika: liczba na 10 tys. przedsiębiorstw użyto również liczbę ogółu przedsiębiorstw niefinansowych.

51

(np. typu, formy prawnej, obszaru działania itp.). W tym opracowaniu skupiono się na obszarze ich działalności. Klastry można podzielić na dwie główne kategorie:

klastry o charakterze branżowym (członkami klastra są niekonkurencyjne i uzupełniające się podmioty o wspólnych interesach),

klastry o charakterze projektowym (inicjatywy tworzone ściśle pod konkretny projekt). W zależności od podejmowanej działalności, klastry maja zwykle formę: fundacji, stowarzyszenia, spółki z o.o. lub nieformalnego zrzeszenia (np. konsorcjum nie mające osobowości prawnej). Z racji problemów z finansowaniem działalności, często inicjatywy klastrowe są „usypiane” bądź wygaszane. Do 2014 roku najlepszym źródłem informacji o klastrach w Polsce był, przeprowadzany przez PARP co 2 lata, tzw. „benchmarking klastrów”. Poprzednia aktualizacja pogłębionej diagnozy innowacyjności gospodarki Małopolski z 2015 roku opierała się na publikacjach z tego źródła45,46. Ze względu jednak na brak aktualizacji przez PARP, w ciągu ostatnich 4 lat, badań dot. monitorowania środowiska klastrowego w Polsce, podczas analizy klastrów oparto się na innych dostępnych publikacjach474849,50,51,52,53,54, a także na portalach internetowych prezentujących lub zrzeszających klastry w Małopolsce55,56. Wszystkie publikacje o klastrach pochodzą przeważnie z 2015 roku (wyjątkiem jest tutaj „Raport z inwentaryzacji klastrów w Polsce 2015” z 2016 roku). Prezentowany przegląd klastrów w Polsce i Małopolsce jest próbą przybliżenia tego złożonego i indywidualnego charakteru działalności.

Na podstawie inwentaryzacji z 2015 roku zidentyfikowano 134 klastry w całej Polsce, w tym 10 w Małopolsce. Powstawały one między 2003 a 2015 rokiem, a najwięcej z nich powstało w latach 2011-2015 (ponad 60% wszystkich zinwentaryzowanych klastrów). Dodatkowo, zidentyfikowano 106 inicjatyw klastrowych, które nie spełniały jednego bądź kilku warunków,57 by zaliczyć je jako pełnowartościowy klaster. W Małopolsce stwierdzono działalność sześciu takich inicjatyw.

Ze względu na brak szczegółowych danych, pozwalających jednoznacznie zidentyfikować w opracowaniach zbiorczych inicjatywy klastrowe (co jest efektem głębszego problemu – brak jest