Kościół i społeczność luterańska w Polsce po 1989 r

I. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce – historia i teraźniejszość

I.2. Kościół i społeczność luterańska w Polsce po 1989 r

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP. Przemiany polityczne, które nastąpiły w Polsce po 1989 r., zmieniły radykalnie sytuację Kościołów i związków wyznaniowych.

Upadek systemu socjalistycznego spowodował, że Kościół Ewangelicko-Augsburski uzyskał całkowitą niezależność od władz państwowych i uwolnienie od wszelkich ingerencji w wewnętrzne sprawy kościelne. Zapewniła to Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania⁶⁰. Dalszym krokiem stabilizującym pozycję Kościoła w demokratycznym państwie było uchwalenie Ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku

Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, która określa, że Kościół rządzi się w swoich sprawach wewnętrznych przepisami Zasadniczego Prawa Wewnętrznego, uchwalanego przez Synod Kościoła⁶¹. Zgodnie z ustawą oraz wcześniejszą tradycją najwyższą władzę Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego stanowi Synod, składający się z duchownych oraz świeckich wiernych. Jego zadaniem jest przede wszystkim obrona praw Kościoła oraz sprawowanie pieczy nad zachowaniem jedności w jego obrębie. Całej społeczności luterańskiej przewodzi biskup, który reprezentuje Kościół również na zewnątrz.

Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce dzieli się na sześć diecezji (podrozdz. 3), w których opiekę duchową nad wiernymi sprawują biskupi diecezjalni wraz z synodami diecezjalnymi. Najmniejszą jednostką organizacyjną Kościoła jest parafia (czasem wraz z filiałami), którą tworzą ochrzczeni członkowie lokalnej społeczności kościelnej. Parafie są samodzielnymi jednostkami, co pozwala im prowadzić własną działalność, w tym także w zakresie inicjatyw kulturalnych czy wydawniczych. Władzę w parafiach sprawują

zgromadzenia parafialne⁶², pod przewodnictwem rad parafialnych, przy duchowym i

duszpasterskim kierownictwie proboszczów. W 1989 r. Kościół ewangelicki obejmował 120 parafii⁶³. Dzięki zmianom politycznym oraz korzystnym ustawom w latach 90. polscy

luteranie odzyskali część swego mienia kościelnego. Wszczęto także wiele inwestycji, w tym

60 Dziennik Ustaw 1990, Nr 29, poz. 155

61 Zasadnicze Prawo Wewnętrzne KEA, które reguluje organizację struktur kościelnych powstało w 1991 r..

Znowelizowana wersja (1996 r.) dostępna jest na oficjalnej stronie Kościoła:

http://www.bik.luteranie.pl/files/Prawo/2014-10-16ZPW.pdf [dostęp 19.01.2015]

62 Zgromadzenie parafialne tworzą dorośli członkowie parafii, którzy są konfirmowani i opłacają składkę kościelną; do jego zadań należy m.in. wybór proboszcza.

63 Wykaz parafii zamieszczany jest w „Kalendarzu Ewangelickim”, zob.: KE 1990, s. 232-250.

powstały nowe budynki kościelne (m.in. w Jastrzębiu Zdroju, Poznaniu, Pile) oraz centra parafialne (m.in. w Koszalinie czy Radomiu). Obecnie funkcjonują 134 parafie⁶⁴.

W warunkach swobód demokratycznych Kościół ewangelicki mógł rozwinąć nowe formy działalności, powołując do życia struktury kościelne, których celem jest integrowanie luterańskiej społeczności na terenie całego kraju. Powstały m.in. duszpasterstwa dla różnych grup zawodowych oraz wiekowych: duszpasterstwo wojskowe, policji, więzienne, straży pożarnej, młodzieży, akademickie, z których każde posiada swego opiekuna (duszpasterza) koordynującego działalność w skali kraju. Duszpasterstwa prowadzą także swoje strony internetowe⁶⁵. Przedwojenną tradycją może poszczycić się Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe⁶⁶, powołane ponownie w 1995 r., zapewniające opiekę duchową żołnierzom, pracownikom wojskowym oraz ich rodzinom. Od 2008 r. duszpasterstwo wydaje pismo

„Wiara i Mundur”, skierowane nie tylko do ewangelików, ale także do wszystkich zainteresowanych ewangelicyzmem i jego tradycjami. Otwartą działalność prowadzi Ewangelickie Duszpasterstwo Więzienne, które służy opieką duchową osobom

przebywającym w aresztach, zakładach karnych, poprawczych i schroniskach dla nieletnich.

Jak zaznaczono na stronie internetowej: kapelani Ewangelickiego Duszpasterstwa

Więziennego gotowi są do duszpasterskich posług nie tylko wśród swych współwyznawców, ale względem wszystkich osób przebywających w jednostkach penitencjarnych, bez względu na wyznanie i światopogląd⁶⁷. Również pozostałe duszpasterstwa prowadzą działalność wykraczającą poza własne środowisko wyznaniowe.

Szczególne znaczenie Kościół przywiązuje do pracy z dziećmi i młodzieżą. Odbywa się to m.in. za pośrednictwem duszpasterstwa młodzieżowego, które integruje młodych członków Kościoła w ramach różnych wydarzeń religijno-kulturalnych, także za

pośrednictwem portalu internetowego (mlodziluteranie.pl). Zajęcia dla dzieci i młodzieży odbywają się w parafiach (lekcje religii, szkółki niedzielne, zespoły młodzieżowe i inne kółka zainteresowań), jak też poza nimi, w tym organizowane są diecezjalne i ogólnopolskie zjazdy młodzieży, tygodnie ewangelizacyjne, obozy wakacyjne, rekolekcje. Wszystkie projekty

64 Po 1989 r. powstały parafie: Brenna, Wieszczęta-Kowale, Bładnice, Czarne, Głębce, Wisła-Jawornik, Wisła-Malinka, Tychy, Piła, Leszno, Białystok, Dzięgielów.

65 Wykaz duszpasterstw (z adresami www.) uwzględnia strona internetowa Luteranie.pl:

http://www.luteranie.pl/o_naszym_kosciele/duszpasterstwa.html [dostęp 10.12.2013]

66 Tradycja Ewangelickiego Duszpasterstwa Wojskowego sięga 1919 r., gdy powołano duszpasterza dla żołnierzy wyznania ewangelicko-augsburskiego w wojsku polskim (zob.: E. Alabrudzińska, Protestantyzm w Polsce…, s. 209-218).

67 O Duszpasterstwie [online]. Ewangelickie Duszpasterstwo Więzienne: http://www.edwi.pl/?page_id=9 [dostęp 11.12.2013]

Duszpasterstwa Młodzieży służą budowaniu tożsamości wyznaniowej najmłodszych członków Kościoła oraz angażowaniu młodzieży w życie wspólnot parafialnych⁶⁸.

W 1997 r. powstało Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła

Ewangelicko-Augsburskiego, z siedzibą w Dzięgielowie, którego misją jest prowadzenie różnorodnych form ewangelizacji we własnej społeczności, z myślą także o wszystkich zainteresowanych.

Pomysł powołania struktur ewangelizacyjnych – jak zaznaczył dyrektor CME ks. Grzegorz Giemza⁶⁹ – sięga początku XX w., kiedy na Śląsku Cieszyńskim w obrębie Kościoła miało miejsce duchowe przebudzenie społecznościowe, co doprowadziło do powstania

stowarzyszenia (Społeczność Chrześcijańska), służącego religijnej odnowie wiernych.

Popierane w okresie powojennym działania misyjno-ewangelizacyjne dopiero w warunkach demokratycznego państwa mogły uzyskać trwałe organizacyjne podstawy – CME

wypełniając misyjne zadania Kościoła posiada własną osobowość prawną, co zapewnia jednostce samodzielność w zakresie realizacji podejmowanych projektów. Największym przedsięwzięciem misyjnym CME są Tygodnie Ewangelizacyjne⁷⁰, adresowane do wszystkich, niezależnie od wieku i wyznania, przyciągające corocznie do kilku tysięcy uczestników, w tym przede wszystkim młodzież. Podczas lipcowych ewangelizacji w Dzięgielowie zainteresowani mają możliwość wysłuchania wykładów zagranicznych misjonarzy oraz polskich duszpasterzy, zgodnie tematem przewodnim (np. „Lecz moim szczęściem być blisko Boga” 2013); uczestnicy mogą również wziąć udział w zajęciach, warsztatach, koncertach – dla różnych grup wiekowych. Należałoby zaznaczyć, że

dzięgielowska impreza jest przygotowywana przy pomocy wolontariuszy, w większości ludzi młodych, którzy współpracują z Centrum przy różnych ewangelizacyjnych projektach.

Kolejnym ważnym zadaniem Centrum jest współudział w organizowaniu

międzynarodowej kampanii ewangelizacyjnej ProChri⁷¹, w ramach której wykłady misjonarzy przekazywane są drogą satelitarną do wielu miejsc w Europie, w tym także do Polski.

68 G. Giemza, Praca ciągła i długotrwała – z działalności Ogólnopolskiego Duszpasterstwa Młodzieży, KE 2014, s. 102-105

69 Misyjne oblicze Kościoła – rozmowa z ks. Grzegorzem Giemzą o Centrum Misji i Ewangelizacji w Dzięgielowie. Rozm. M. Legendź, ZE 1998, nr 6, s. 10.

70 Tygodnie Ewangelizacyjne odbywają się w Dzięgielowie od 1958 r. i związane są z tradycją kursów

ewangelizacyjnych w Bytomiu Miechowicach (1950-1957). Po przeniesieniu na Śląsk Cieszyński ewangelizacja zaczęła gromadzić coraz większe grupy słuchaczy. W 1998 r. opiekę nad organizacją tygodni przejęło CME.

Zob.: J. Chwastek, Fenomen Dzięgielowa. 50-lecie Tygodni Ewangelizacyjnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, MP 2000, nr 2, s. 76-83; I. Holeksa, Skarb przemienionych serc – 60 lat Tygodni Ewangelizacyjnych, ZE 2009, nr 15-16, s. 12-13.

71 Kampania ewangelizacyjna ProChrist jest wspólnym głoszeniem ewangelii przez różne kościoły i zbory chrześcijańskie, w dużej mierze przy udziale ewangelizatorów niemieckich. W 2008 r. po raz pierwszy ProChrist przekazywane było do innych krajów z Polski: z katowickiego Spodka (zob.: M. Legendź, Zwątpienie,

zdziwienie – zbawienie! – ewangelizacja ProChrist, ZE 2008, nr 8, s. 19-21).

Koordynacją „przekazu” zagranicznych wykładowców do polskich parafii ewangelickich zajmuje się dzięgielowska organizacja, umożliwiając grupom słuchaczy, zebranym w określonym czasie i miejscu, odbiór ewangelizacyjnych „lekcji”, także koncertów i innych prezentacji religijnych, które jednoczą różne kręgi odbiorców w różnych krajach.

Spośród licznych projektów realizowanych w Dzięgielowie można ponadto wymienić Szkołę Biblijną (w 2-letnich cyklach nauki), „Noc z Lutrem” (młodzieżowe spotkanie z okazji Pamiątki Reformacji), konferencje dla kobiet, poruszające zagadnienia szczególnie bliskie ich uczestniczkom⁷², prowadzone przez pracowników CME rekolekcje pasyjne czy adwentowe.

Od 2004 r. Centrum Misji i Ewangelizacji jest jednocześnie organizacją pożytku publicznego, co znacznie poszerzyło charytatywno-społeczny aspekt działalności ewangelickiej placówki, m.in. o pracę na rzecz dzieci „ulicy” (w Bytomiu) czy prowadzenie Artystycznej Grupy Klaunów, udzielającej się w różnego typu ewangelickich przedsięwzięciach kulturalnych. W strukturach Centrum funkcjonuje również wydawnictwo „Warto”, m.in. wydawca

miesięcznika pod takim samym tytułem. Projekty CME prezentowane są na stronie internetowej, w tym także w dostępnych online rocznych Raportach z działalności⁷³.

Kościół ewangelicki zawsze przywiązywał wagę do działalności charytatywnej, określanej służbą diakonijną, której znaczącym przykładem był miechowicki ośrodek pomocy założony w XIX w. przez Ewę von Tiele-Winckler. W 1999 r. powołano do życia Diakonię Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (nazwaną Diakonią Polską), która prowadzi działalność charytatywną na terenie całego kraju, w tym realizuje projekty na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych, dzieci oraz ofiar katastrof. W ramach aktywności diakonijnej przy ewangelickich parafiach funkcjonują domy opieki (m.in. w Bytomiu-Miechowicach, Warszawie, Mikołajkach, Węgrowie) oraz stacje diakonijne wspomagające wszystkich potrzebujących, np. w zakresie udostępniania sprzętu rehabilitacyjnego. Najbardziej znany jest Diakonat Żeński „Eben-Ezer” w Dzięgielowie, w którym siostry zwane diakonisami, prowadzą dom opieki dla seniorów⁷⁴. Inne ewangelickie placówki udzielające wszechstronnej pomocy funkcjonują we Wrocławiu (Ewangelickie Centrum Diakonii i Edukacji im. M.

Lutra⁷⁵), Ustroniu (Centrum Aktywności Lokalnej), także w Katowicach (Ewangelickie

72 Np. „Rodzinne sekrety” (konferencja z 2013 r.); relacje z konferencji zamieszczane są na stronie CME.

73 Raporty CME dostępne są na stronie Centrum: http://www.cme.org.pl/index.php?D=216 [dostęp 1.03.2014].

74 Polski Diakonat Ewangelicki „Eben-Ezer” w Dzięgielowie powstał z inicjatywy ks. Karola Kulisza (1873-1940) w 1923 r. Historia Diakonatu przedstawiona jest na stronie internetowej ośrodka:

http://www.diakonat.luteranie.pl/ [dostęp 23.12.2013]. 90-lecie uczczone zostało albumową publikacją Ewangelia miłości. Diakonat żeński „Eben-Ezer” w Dzięgielowie. Oprac. Helena i Emil Gajdaczowie, Dzięgielów 2013.

75 Radość i sens życia – Ewangelickie Centrum Diakonii i Edukacji im. Ks. Marcina Lutra, ZE 2012, nr 20, s.

26-27

Centrum Diakonijne „Słoneczna Kraina”). Diakonia Kościoła w swej działalności opiera się na etyce chrześcijańskiej, z uwzględnieniem otwartości na różne środowiska i potrzeby społeczne, prowadząc także poradnictwo psychologiczne, prawne, terapeutyczne, zawodowe.

Wymienione, jak też inne projekty, prezentowane są na stronie internetowej Diakonii (www.diakonia.org.pl).

Przedstawione nowe formy aktywności Kościoła służą własnej wspólnocie

wyznaniowej, ale są także świadectwem misyjnego posłannictwa oraz otwarcia działalności kościelnej na potrzeby różnych grup społecznych, bez względu na przynależność religijną potrzebujących.

Luteranie i ich aktywność kulturalna. Po 1989 r. społeczność luterańska mogła reaktywować własne szkolnictwo, nawiązując tym samym do przedwojennych tradycji edukacyjnych⁷⁶. Szkoły powstały z inicjatywy powołanych w tym celu stowarzyszeń⁷⁷, przy czym należy podkreślić, że są one otwarte dla uczniów wszystkich wyznań, a ich

konfesyjność objawia się przede wszystkim poprzez propagowany system wartości – chrześcijańskie tradycje i ewangelicki etos. Jako pierwsze utworzone zostały licea

ogólnokształcące w Bielsku Białej (1990) i Cieszynie (1993), również w Krakowie (1993) oraz Gliwicach (1995), z czasem ewangelicka oferta edukacyjna została poszerzona o klasy szkół podstawowych oraz gimnazjalnych⁷⁸. Można też zaznaczyć, że ewangelickie placówki rozpoczynały swoją działalność w budynkach należących do parafii, stopniowo rozbudowując swoje siedziby, w tym cieszyński zespół szkół funkcjonuje w budynku, który przed wojną należał do Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie. Na stronie internetowej gliwickich Szkół ETE im. Alberta Schweitzera na temat utworzenia szkoły możemy przeczytać:

Powołane zostało [Liceum Ogólnokształcące] do życia przez Ewangelickie Towarzystwo Edukacyjne, które skupia gliwickich ewangelików, ludzi którzy wierzą, że edukacja dzieci i młodzieży jest kluczem powodzenia nie tylko Państwa, ale i Kościoła⁷⁹

Środowisko ewangelickie zainicjowało także utworzenie Wyższej Szkoły

Administracji w Bielsku-Białej (1997), która stopniowo poszerzyła ofertę edukacyjną i stała się zauważalną uczelnią w regionie. Na rzecz młodzieży i ewangelickiego etosu wychowania działa również Luterańska Organizacja Sportowa, która od 1996 r. propaguje wśród

76 Najbardziej znane były warszawskie szkoły ewangelickie: Gimnazjum im. Mikołaja Reja, założone przez1907 r. oraz Żeńskie Gimnazjum im Anny Wazówny (utworzone w 1925 r.).

77 Towarzystwo Ewangelickie im. M. Reja (Bielsko-Biała), Towarzystwo Ewangelickie w Cieszynie, Ewangelickie Towarzystwo Edukacyjne w Gliwicach, Fundacja Edukacyjna im. J. S. Bandtkiego (Kraków)

78 Zob.: Więcej niż tylko szkoły – Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja w Bielsku-Białej, ZE 2012, nr 11, s.

25-26; Ewangelickie szkoły między Wawelem a Rynkiem, ZE 2012, nr 15, s. 42-43

79 Historia [online]. Szkoły ETE im. A. Schweitzera: http://www.szkolyete.pl/index.php/ete/historia-szko-ete [dostęp 26.12.2013]

młodzieży kulturę fizyczną i pasje turystyczne. Stowarzyszenie kontynuuje sportowe tradycje ewangelickiego wychowania organizując m.in. zimowe i letnie olimpiady młodzieżowe.

W warunkach całkowitych swobód demokratycznych w społeczności polskich ewangelików zainicjowane zostały lub reaktywowane różne formy działań skupiające szczególnie aktywnych członków Kościoła. Swoją aktywność ujawniły stowarzyszenia społeczno-kulturalne, wyrastające z tradycji XIX-wiecznego i przedwojennego

ewangelicyzmu⁸⁰. Przede wszystkim bogatą działalnością może poszczycić się Polskie Towarzystwo Ewangelickie (PTEw)⁸¹, które obejmuje wyznawców różnych Kościołów ewangelickich, ale funkcjonuje na bazie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego; najliczniejsza grupa jego członków to także luteranie. PTEw prowadzi własną działalność wydawniczą (m.in. wydaje periodyk „Słowo i Myśl”), organizuje sesje naukowe, spotkania i inne formy popularyzacji ewangelickiego dziedzictwa historyczno-kulturowego (np. koncerty muzyki ewangelickiej). Poszczególne oddziały Towarzystwa funkcjonują przy parafiach

ewangelickich, korzystając zarówno z pomieszczeń parafialnych, jak też z przychylności duszpasterzy dla podejmowanych inicjatyw i realizowanych projektów. Na przestrzeni uwzględnianego w pracy czasu szczególną aktywnością wyróżnia się cieszyński Oddział PTEw, pod kierownictwem Władysława Sosny, jak też w różnych okresach zauważalna była działalność oddziałów: Bielsko-Biała, Cieszyn, Jaworze, Katowice, Kraków, Łódź, Poznań, Sopot, Ustroń, Warszawa. Aktywne oddziały prezentują własne inicjatywy, w tym różne formy organizowanych spotkań, na ogólnej stronie internetowej Towarzystwa

(www.ptew.oerg.pl). Należy podkreślić, że PTEw zarówno integruje społeczność

ewangelików, jak też upowszechnia poza własnym środowiskiem wiedzę z zakresu polskiego ewangelicyzmu, w tym szerzy zasady tolerancji i pluralizmu wyznaniowego (inicjatywy wydawnicze towarzystwa przedstawione zostaną w Rozdz. IV.1).

Znaczną aktywność rozwinęło Towarzystwo Ewangelickie w Cieszynie (powołane w 1991 r.) – spadkobierca swego przedwojennego poprzednika⁸². Poza zaangażowaniem w uruchomienie i prowadzenie szkół ewangelickich (s. 40), jednym z celów stowarzyszenia jest pogłębianie badań nad historią reformacji i kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim,

80 J. Szturc, Stowarzyszenia społeczne w polskim luteranizmie. Ujęcie historyczne. W: Kościoły luterańskie… T.

3, s. 256-288

81 Polskie Towarzystwo Ewangelickie powstało w 1919 r. w Poznaniu i funkcjonowało do 1939 r.

Reaktywowane zostało w 1983 r. jako towarzystwo ogólnopolskie, działające w oparciu o oddziały terenowe, organizujące się w wybranych miastach. Prezesem Zarządu Głównego PTEW od 2002 r. jest Józef Król z parafii w Jaworzu. Zob.: tamże, s. 288-292; J. Romankow, 80-lecie Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego, MP 2000 nr 3, 85-88; J. Szturc, Piecza o dziedzictwo ewangelicyzmu – z działalności Polskiego Towarzystwa

Ewangelickiego, KE 2013, s. 104-106

gromadzenie materiałów archiwalnych i ich ochrona oraz pamiątek historycznych związanych z historią polskiego ewangelicyzmu⁸³. Oprócz wyszczególnionych w statucie zamierzeń związanych z dokumentowaniem bogatych tradycji cieszyńskiego luteranizmu, TE uwzględnia w swojej działalności publikowanie literatury (Rozdz. IV.3) oraz inne formy spotkań służących integracji ewangelickiej inteligencji (odczyty, wykłady, prelekcje). W latach 90. Towarzystwo było inicjatorem spotkań, które miały stanowić forum dyskusyjne o przyszłości ewangelickiego szkolnictwa⁸⁴, przekształcone po dwóch latach w ogólnopolskie fora ewangelickie.

Ze względu na historyczne tradycje mazurskiego ewangelicyzmu również tamtejsi działacze utworzyli w 1999 r. własne stowarzyszenie wyznaniowe – Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie (MTE)⁸⁵, funkcjonujące przy parafii ewangelicko-augsburskiej w Olsztynie. Jak pisze jeden z założycieli dr Alfred Czesla: powstała szansa uratowania tego, co jeszcze

zostało z mazurskiej tożsamości, a także autoprezentacji środowiska⁸⁶. MTE w miarę możliwości inicjowało różne przedsięwzięcia zmierzające do integracji ewangelickiego środowiska na Warmii i Mazurach, ze szczególnym zamiarem dokumentowania i ochrony dziedzictwa tamtejszej bogatej kultury ewangelickiej. Pod kierownictwem wieloletniego prezesa Erwina Kruka⁸⁷ zorganizowano kilka sesji naukowych oraz wszczęto własną aktywność wydawniczą (Rozdz. IV.2). Towarzystwo prowadzi także swój periodyk

internetowy, informujący czytelników o najważniejszych wydarzeniach z życia mazurskich ewangelików, w tym także publikowaniu własnej literatury („Biuletyn – Kartki Mazurskie”, od 2012 r. „Biuletyn – Kartki MTE”).

Ważną rolę dla zaktywizowania społeczności ewangelickiej w Polsce odegrały

nieformalne coroczne spotkania – fora ewangelickie, organizowane przy parafiach w różnych

82 Towarzystwo Ewangelickie im. Ks. Franciszka Michejdy jest spadkobiercą powstałego w 1905 r.

Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie, rozwiązanego przez władze państwowe w 1963 r.

83 Statut Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie, Rozdz. 2, § 9 [online]. Strona TE:

http://tecieszyn.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=10&Itemid=10 [dostęp 28.12.2013]

84 W latach 1994 -1995 TE organizowało Sympozja Ewangelickie, celem zintegrowania osób zaangażowanych w prowadzenie własnych szkół wyznaniowych, spotkania służyły ustalenia wspólnego programu nauczania oraz wymianie doświadczeń. Zob.: wywiad z organizatorem Pawłem Puczkiem: Aspiracje edukacyjne mogłyby wychodzić od Kościoła. W: J. Szturc, Rozmowy z ewangelikami początku wieku, Katowice 2008, s. 247-254.

85 A. Czesla, Słowo o Mazurskim Towarzystwie Ewangelickim. W: Z dróg Erwina Kruka. Na 65. urodziny twórcy. Red. i współprowadzenie Z. Chojnowski, Olsztyn 2006, s 177-182.

86 Tamże, 179

87 Erwin Kruk (ur. 1941) – mazurski poeta, pisarz, publicysta, działacz na rzecz zachowania kultury ewangelickiej; autor powieści (m.in. Łaknienie, Kronika z Mazur), poezji (m.in. Z krainy Nod, Znikanie), zbiorów esejów (Szkice z mazurskiego brulionu, Spadek). Założyciel i prezes (1999-2011) Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego, w latach 1997-2007 członek synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Laureat wielu nagród literackich, m.in. Literackiej Nagrody Warmii i Mazur (2006).

miastach⁸⁸. Wyrosłe z idei wspomagania ewangelickiego szkolnictwa (sympozjów zainicjowanych przez TE) fora stały się ogólnopolskimi spotkaniami ewangelików

szczególnie zainteresowanych przyszłością własnego wyznania. Ich tematyka uwzględnia zagadnienia istotne dla ewangelickiej społeczności w danym okresie (np. „Ewangelicy w świecie przemian. Polityka – religia – media” Warszawa 2011; „Przyszłość Kościoła – Kościół przyszłości” Koszalin 2013)⁸⁹. W ciągu kilku dni (we wrześniu) współwyznawcy z różnych części Polski dyskutują i omawiają ważne dla ewangelików tematy, co stanowi inspirację dla późniejszej aktywności podejmowanej przez świeckich członków Kościoła w lokalnych wspólnotach parafialnych oraz w strukturach związanych ze środowiskiem. Fora kończą się także wspólnym oświadczeniem prezentującym wnioski wynikające z tematyki obrad i przeprowadzonych dyskusji. Wydarzenia te są ponadto formą integracji wiernych, obejmując poza dyskusjami i wykładami także spotkania integracyjne, koncerty, wspólne nabożeństwa oraz poznawanie miejscowych zabytków ewangelickich. W ich trakcie istnieje również możliwość prezentowania wydawnictw, zarówno oferty organizatorów, jak też

innych publikacji, np. reklamowanych przez uczestników⁹⁰. Można ocenić, że fora są ważnym elementem współczesnej kultury ewangelickiej, o otwartej formule, umożliwiającej wymianę doświadczeń, poglądów oraz wspólne stawianie istotnych dla przyszłości Kościoła pytań⁹¹.

Od 1992 r. również odbywają się Ogólnopolskie Fora Kobiet Luterańskich, organizowane w Warszawie przez Synodalną Komisję ds. Kobiet⁹². W cyklicznych spotkaniach uczestniczą członkinie wielu parafii oraz zaproszone przedstawicielki innych Kościołów. Fora poruszają tematykę szczególnie bliską kobietom, dotyczącą rodziny, osób starszych, przemocy, ale również problematyki ordynacji kobiet czy ich odpowiedzialności za własny Kościół. Efektem prowadzonych dyskusji są publikowane na stronie Synodalnej Komisji Dokumenty końcowe, prezentujące postulaty obradujących luteranek.

Przedstawione formy aktywności luterańskiej nie wyczerpują tematu, prezentują natomiast najtrwalej wpisane w okres po 1989 r. inicjatywy społeczności ewangelików – związane z edukacją oraz prezentacją własnej kultury wyznaniowej.

88 Najczęściej odbywały się w Wiśle-Jaworniku (pierwsze 1994-1995 oraz potem co dwa lata), ale

organizatorami były również parafie: Wrocław, Łódź, Toruń, Płock, Bielsko-Biała, Kraków, Sopot, Warszawa, Koszalin, Ligotka Kameralna na Zaolziu (Czechy).

89 Kalendarz odbytych forów dostępny jest na stronie PTEw :

http://www.ptew.org.pl/forum-ewangelickie/forum-ewangelickie-historia [dostęp 5.01.2015]. Trwałym śladem są opublikowane materiały:

Sympozjum Ewangelickie (1994-1995), Forum Ewangelickie. Zbiór referatów i głosów w dyskusji (1996-2006).

90 Np. podczas forum w 2011 r. w Warszawie Hanna Witt-Paszta (z parafii płockiej) prezentowała wydaną z jej inicjatywy Ewangelię Święta… Stanisława Murzynowskiego, reprint XVI-wiecznego przekładu Pisma Św.

91 Na temat organizacji forów zob. także: J. Szturc, Stowarzyszenia społeczne…, s. 295-298

92 Strona Synodalnej Komisji ds. Kobiet: http://www.luteranie.pl/luteranki/index.php?D=1 [dostęp 28.12.2013]

Obecność luterańska w mediach i przestrzeni internetowej. Ustawa o wolności sumienia i wyznania z 1989 r. zagwarantowała Kościołom prawo emitowania własnych programów religijnych. Obecność Kościoła ewangelickiego w środkach masowego przekazu na przestrzeni lat stopniowo ulega poszerzeniu. Transmisje nabożeństw luterańskich dostępne są w radiu⁹³, jak też prezentowane w telewizji publicznej – w Wielki Piątek oraz w Święto Reformacji (TVP 2), również na kanale tematycznym TV Religia. Tradycje luterańskie prezentowane są w telewizyjnych programach ekumenicznych (TVP 2), także w programach regionalnych Telewizji Polskiej, zwłaszcza w Telewizji Katowice⁹⁴. Audycje przybliżające historyczno-kulturowy dorobek ewangelicyzmu dostępne są także w regionalnych

rozgłośniach radiowych (m.in. Radio Opole, Radio Katowice⁹⁵, Radio Piekary, Radio Łódź).

Własny program radiowy przygotowują pracownicy Centrum Misji i Ewangelizacji wraz z parafią ewangelicką z Gliwic⁹⁶. Luterańska audycja „Po prostu” emitowana jest od 2003 r. na antenie gliwickiego Radia CCM w godzinach wieczornych, docierając do słuchaczy na Śląsku oraz w Małopolsce. Jak zaznaczył inicjator powstania Radia, obecny

W dokumencie Kultura książki ewangelickiej w Polsce (po 1989 r.) (Stron 36-48)