Współczesna geografia Kościoła

Przedstawione uwarunkowania historyczne (podrozdz. 1) zadecydowały, że

największe skupisko luteran zamieszkuje obecnie Śląsk Cieszyński, gdzie rodzimy luteranizm przetrwał od czasów Reformacji i odegrał ważną rolę w XIX-wiecznych procesach budzenia świadomości narodowej. Liczna społeczność luterańska skupiona jest także na Górnym Śląsku, który ze względu na bliskość terytorialną względem cieszyńskiego oraz

uprzemysłowienie regionu był w przeszłości i nadal pozostaje dogodnym miejscem osiedlania się ewangelików ze Śląska Cieszyńskiego. Na pozostałych terenach członkowie Kościoła ewangelickiego żyją w dużym rozproszeniu. Rodzimi, w większości niemieckojęzyczni wyznawcy z Pomorza, Mazur i terenów śląskich (szczególnie Dolnego Śląska), opuścili swoje parafie po zakończeniu wojny oraz w wyniku późniejszych wyjazdów. Pozostali wierni odbudowywali na nowo struktury parafialne Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, który roztoczył opiekę nad pozostałymi w granicach polskich ewangelikami.

Obecny Kościół, w przeciwieństwie do przedwojennych tradycji, które wpłynęły także na powojenny wizerunek ewangelików, ma zdecydowanie polski charakter, w tym grupa ewangelików żyjących współcześnie w granicach państwa polskiego jest jednolita pod względem narodowościowym (poza nielicznymi zborami niemieckimi na Dolnym Śląsku).

W 1989 r. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce liczył 91 126 członków¹⁰⁸. W kolejnych latach odnotowany w opracowaniach GUS-u stan liczebny polskich ewangelików konfesji augsburskiej ulegał zmniejszeniu, co można przypisać różnym przyczynom, zapewne także zarobkowym wyjazdom Polaków do innych krajów, jak też nieprecyzyjnie zbieranym danym (1995 – 85 290 osób; 2005 – 77 500)¹⁰⁹. W 2013 r. oficjalna strona luterańska podała liczbę ok. 80 tys. członków. Pomimo zróżnicowanych liczb należy zaznaczyć, że polska społeczność luterańska to w dalszym ciągu niewielka kilkudziesięciotysięczna grupa wyznawców.

Współcześnie Kościół funkcjonuje w oparciu o sześć diecezji: cieszyńską, katowicką, mazurską, wrocławską, pomorsko-wielkopolska i warszawską, z których pod względem terytorialnym najmniejsza jest diecezja cieszyńska, natomiast stosunkowo rozległe tereny zajmują zwłaszcza diecezja warszawska i pomorsko-wielkopolska (rys. 3).

Diecezja cieszyńska. Obejmuje tereny powiatu cieszyńskiego i bielskiego. W jej obrębie zamieszkuje najliczniejsza spośród wszystkich luterańskich diecezji grupa

wyznawców (ok. 50 tys. na początku lat 90., 2005 r. – 45 tys., 2011 r. – 36 tys. osób)¹¹⁰. W diecezji cieszyńskiej funkcjonują 22 parafie, zlokalizowane w miastach i mniejszych miejscowościach. Najliczniejszą, w tym również wśród wszystkich polskich parafii

ewangelickich, jest parafia w Cieszynie, licząca około 8 tys. osób¹¹¹. Kilkutysięczne skupiska wiernych występują również w Goleszowie, Skoczowie i Ustroniu, sąsiednia wspólnota luterańska w Wiśle liczy 6 tysięcy osób¹¹². Znaczna grupa wiernych zamieszkuje również powiat bielski¹¹³, w tym obejmujące 3 tysiące osób parafie w obrębie miasta (Bielsko, Biała, Stare Bielsko). Na terenie diecezji w Dzięgielowie funkcjonuje Diakonat „Eben-Ezer” oraz Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Siedzibą władz diecezjalnych jest Bielsko-Biała.

108 K. Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945-1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 141

109 Dane statystyczne dotyczące liczby wiernych podane są za ukazującym się co trzy lata opracowaniem Wyznania religijne, stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce (Warszawa 1997 ->).

110 Dane statystyczne dotyczące diecezji pochodzą z opracowań GUS-u (przypis powyżej), dane dotyczące liczby wiernych w parafiach uzyskano z poszczególnych diecezji oraz ze stron parafialnych.

111 Literatura dotycząca poszczególnych parafii zob. w dołączonej Bibliografia podmiotowej przy prezentacji dorobku parafii (zgrupowanych w obrębie diecezji). W niniejszej części podano publikacje innych wydawców, jak też istotne dla tematyki artykuły z prasy luterańskiej oraz odesłania do ciekawszych stron parafialnych prezentujących własną przeszłość.

112 Zob.: R. Czyż, Z. Pasek, Kościoły i wspólnoty religijne Wisły, Wisła 2008, s. 70-119; M. Żerański, Ewangelicy w Wiśle. Przewodnik turystyczny, Cieszyn 2010

113 P. Kenig, Zarys dziejów luteranizmu w Bielsku-Białej, B-B 2000

Rys. 3. Diecezje Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce

Opracowanie: Marcin Ryczan

Diecezja katowicka. Liczna społeczność luterańska skupiona jest w diecezji

katowickiej (18 tys. wiernych na początku lat 90., w 2005 r. – 15 tys., w 2011 – ponad 13 tys.

osób), która poza województwem śląskim uwzględnia także tereny województw:

małopolskiego, opolskiego i podkarpackiego. Diecezja katowicka, zlokalizowana przede wszystkim na terenach uprzemysłowionych i zurbanizowanym, posiada największą liczbę parafii (41)¹¹⁴, w tym 34 w obrębie województwa śląskiego, a bardzo nieliczne na

pozostałych, uwzględnianych w granicach diecezji województwach (małopolskie – parafia w Krakowie i Nowym Sączu; opolskie – parafia w Opolu, Brzegu, Wołczynie, Lubieni i

Lasowicach Małych; podkarpackie – brak parafii). Największe skupisko ewangelików zamieszkujących diecezję znajdują się na Ziemi Pszczyńskiej, gdzie tradycje luterańskie, podobnie jak w cieszyńskim, przetrwały od czasów Reformacji. Poza najliczniejszą parafią w Pszczynie (ok. 1,5 tys. osób) również w Golasowicach, Mikołowie czy Jastrzębiu-Zdroju

114 Dzieło łaski Boga. Diecezja Katowicka Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (historia i współczesność, Katowice 2003

wspólnoty luterańskie obejmują od kilkuset do tysiąca osób. Stosunkowo liczne są również parafie górnośląskie – z największą katowicką, liczącą około tysiąca osób. Kilkusetosobowe społeczności ewangelików występują również w Chorzowie, Gliwicach, Zabrzu czy Bytomiu.

Należące do diecezji katowickiej parafie z Opolszczyzny¹¹⁵, pomimo długich tradycji ewangelickich, stanowią współcześnie niewielkie kilkudziesięcioosobowe wspólnoty (z 200-osobową w Opolu). Nieliczne są także parafie, które w przeszłości stanowiły ważne ośrodki śląskiego ewangelicyzmu (Tarnowskie Góry, Kluczbork¹¹⁶, Racibórz). W małopolskiej części diecezji katowickiej jedynym znacznym skupiskiem ewangelików jest parafia w Krakowie (ok. 500 osób). Siedzibą diecezji mieści się w Katowicach.

Diecezja mazurska. Uwzględnia tereny województwa warmińsko-mazurskiego oraz podlaskiego. Mimo bogatych tradycji mazurskiego ewangelicyzmu współcześnie diecezję zamieszkuje kilkutysięczna zaledwie grupa wyznawców (2012 r. – 3,5 tys. osób)¹¹⁷, skupiona w 15 parafiach, z najmłodszą parafią w Białymstoku, jedyną w województwie podlaskim¹¹⁸. Prawie każda parafia mazurska roztacza opiekę nad kilkoma filiałami, zorganizowanym w bardzo małych miejscowościach, co wynika w dużej mierze z rolniczego charakteru regionu.

Najliczniejsza jest parafia kętrzyńska (ok. 600 osób), wśród pozostałych parafialne wspólnoty w Giżycku, Mrągowie, Nidzicy czy Sorkwitach skupiają również kilkusetosobowe grupy wiernych. Ponad 200 osobowa parafia olsztyńska jest jednocześnie siedzibą władz diecezjalnych. Można podkreślić, że na terenie diecezji mazurskiej funkcjonuje Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach¹¹⁹. Ważne miejsce na mapie diecezji zajmują Mrągowo oraz Sorkwity, miejsca tygodni ewangelizacyjnych oraz wakacyjnych obozów misyjnych.

Niektóre z miejscowości mazurskich są historycznymi parafiami luterańskimi z czasów Prus Książęcych (m.in. Pasym, Pisz¹²⁰, Sorkwity, Szczytno).

Diecezja wrocławska. Obejmuje przede wszystkim tereny Dolnego Śląska, które po zakończeniu wojny opuścili członkowie Kościoła ewangelicko-unijnego. Po 1945 r.

odbudowywano na tych terenach na nowo struktury Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. Diecezja zlokalizowana jest w obrębie województwa dolnośląskiego (12 parafii), lubuskiego (parafia w Zielonej Górze i Żarach) oraz uwzględnia pojedyncze parafie z

115 M. Niemiec, Ewangelicy na Opolszczyźnie, „Ewangelik” 2004, s. 61-67; G. Szyniec, Ewangelicy w Lasowicach Małych, „Ewangelik” 2007, nr 3, s. 102-108

116 H. Schröder, Wytrwale odbudowując z popiołów – dzieje ewangelików w Kluczborku, ZE 1998, nr 19, s. 7-9

117 Dane dotyczące liczebności parafii mazurskich przekazał bp Rudolf Bażanowski (list z dnia13.11.2013).

118 Parafia w Białymstoku powstała w 2002 r. (liczy kilkadziesiąt osób), przy czym można zaznaczyć, że ewangelicy, głównie pochodzenia niemieckiego, zapisali się w XIX-wiecznej historii miasta i aktywni byli do 1939 r. (Z. T. Klimaszewski, Parafia Świętego Wojciecha w Białymstoku, Białystok 2004, s. 7-17)

119 H. Dominik, Dzieło wyrosłe z serca. Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach, MP 1998 nr 1, s. 58-62

120 W ostępach Puszczy Piskiej – 480 lat parafii ewangelickiej w Piszu, ZE 2010, nr 12, s. 12-14

województw: zachodnio-pomorskiego (Szczecin) i wielkopolskiego (Gorzów Wielkopolski), skupiając łącznie 16 parafii. Najliczniejsze są dwie parafie wrocławskie (ok. 1000 osób)¹²¹ oraz szczecińska (ok. 600 osób). Pozostałe, wśród których są miejscowości zapisane w historii dolnośląskiego ewangelicyzmu (m.in. Karpacz, Legnica, Międzybórz¹²², Świdnica), obejmują od 100 do 200 członków w parafialnych społecznościach. W całej diecezji luteranie tworzą około 4 tysięczną diasporę wyznaniową. Przy parafii szczecińskiej¹²³, jednej z dwóch (obok Koszalina) obecnych parafii zachodniopomorskich, funkcjonuje Międzynarodowe Centrum Studiów i Spotkań im. ks. Dietricha Bonhoeffera, organizator spotkań

upamiętniających spuściznę niemieckiego teologa. Siedzibą diecezji jest parafia wrocławska.

Diecezja pomorsko-wielkopolska zlokalizowana jest na terenach województwa wielkopolskiego (10 parafii), kujawsko-pomorskiego (6 parafii) oraz uwzględnia parafie leżące w obrębie innych województw (Sopot, Słupsk – woj. pomorskie, Koszalin – woj.

zachodniopomorskie, Elbląg – woj. warmińsko-mazurskie). Można zaznaczyć, że parafie wielkopolskie związane są z organizowaniem się Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. – powoływaniem parafii polskich na terenach, które wcześniej znajdowały się pod zaborami. Pięciotysięczna grupa ewangelików augsburskich zamieszkująca diecezję z początkiem lat 90. obecnie obejmuje ponad 3 tys. wiernych. Wśród najliczniejszych parafii wymienić można Bydgoszcz oraz Sopot (po ok. 300 osób), Słupsk (ok. 200 osób) czy Toruń (ok. 150 osób). Po 1989 r. erygowane zostały ponownie parafie znane z ewangelickich tradycji (Piła, Leszno, Koszlin, Słupsk¹²⁴), które ze względu na odpływ wiernych utraciły po wojnie swoją samodzielność.

Diecezja warszawska obejmuje cztery województwa Polski centralnej, z czego w województwie mazowieckim zlokalizowanych jest 6 parafii (Warszawa, Płock, Radom, Rawa Mazowiecka, Żyrardów), w łódzkim – 13 (m.in. Łódź, Piotrków Trybunalski, Zgierz) oraz w województwie lubelskim – parafia w Lublinie. Diecezja uwzględnia także tereny

województwa świętokrzyskiego (brak parafii) oraz parafię we Włocławku (województwo kujawsko-pomorskie). Poza najstarszymi na tych ziemiach, których początki sięgają końca XVIII wieku (Węgrów¹²⁵, Piotrków Trybunalski¹²⁶, Kutno), ukonstytuowanie się większości

121 Dane dot. liczebności parafii przekazał autorce ks. bp Ryszard Bogusz (list z dnia 20.11.2013).

122 K.R. Mazurski, Międzybórz, najstarsza polska parafia ewangelicka na Śląsku, „Słowo i Myśl” 1999, nr 37, s.

35-36

123 Historia przed 1945 [online]. Strona parafii w Szczecinie:

http://www.cme.nazwa.pl/szczecin/index.php?D=15 [dostęp 29.12.2013]

124 M. Żerański, Szlak ewangelicki w Słupsku. Przewodnik turystyczny, Cieszyn 2011

125 H. Świeszczakowska, Budowanie wspólnoty – Jan Klemn i dzieje węgrowskiej parafii, ZE 2013, nr 4, s. 14-15

parafii związane jest z XIX-wiecznym osadnictwem niemieckim w zaborze rosyjskim, które spowodowało rozwój wspólnot ewangelickich zwłaszcza w okręgu łódzkim i warszawskim.

Najliczniejsza grupa wiernych (ok. 2 500 osób) skupiona jest wokół dwóch parafii

stołecznych (Parafia Św. Trójcy¹²⁷ i Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego); liczna również jest parafia łódzka (ok. 600 osób). Obecnie diecezję zamieszkuje ok. 4 tys. osób.

Jak wynika z przedstawionej geografii Kościoła, największe skupisko luteran

występuje na południu Polski, w pozostałych regionach wspólnoty są nieliczne i rozproszone.

Charakterystyczne jest również, że parafie w zdecydowanej większości zlokalizowane są w dużych miastach, z najliczniejszymi wspólnotami w Cieszynie i w Warszawie.

Z uwzględnieniem geograficznego „wizerunku” Kościoła zaprezentowana zostanie aktywność wydawnicza środowiska luterańskiego, z pokazaniem przedsięwzięć

wydawniczych zaistniałych w największych skupiskach wiernych (w tym samodzielnych wydawnictw), jak też – sporadycznych inicjatyw parafialnych czy prywatnych, realizowanych przez diasporę, z odwołaniem do bogatych tradycji własnego wyznania, przy wykorzystaniu różnorakich możliwości wydawniczych.

126 J. Gryniakow, Przeszłość i teraźniejszość zboru piotrkowskiego [online]. Strona parafii Piotrków Trybunalski:

http://www.piotrkow.luteranie.pl/index.php/nasza-historia/historia-parafii/ [dostęp 29.12.2013]

127 Historia i czasy współczesne parafii św. Trójcy zob.: A. Weigle, Historia parafii [online]. Parafia Ewangelicko-Augsburska Świętej Trójcy w Warszawie: http://www.trojca.waw.pl/kim-jestemy-sp-25244/historia-parafii.html [dostęp 12.02.2015]

Po 1989 r. Kościoły i związki wyznaniowe uzyskały nowe możliwości uczestnictwa w kulturze. Dzięki ustawom: o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (1989)¹²⁸ oraz o likwidacji cenzury (1990)¹²⁹ rozpoczął się nowy okres w działalności wydawniczej prowadzonej przez niezależne podmioty i organizacje. Kościół Ewangelicko-Augsburski pośród różnych form aktywności zainicjowanych w warunkach demokratycznego państwa mógł również zorganizować i rozwijać własne wydawnictwa oraz profesjonalną dystrybucję publikowanej literatury. Powstały ewangelickie wydawnictwa o charakterze oficjalnym („Augustana” „Warto”) oraz mniejsze oficyny zorganizowane przy parafiach:

Wydawnictwo „Głos Życia” (Katowice), „Ewangelik Pszczyński”, „Luteranin” (Wisła).

Działalność wydawniczą w omawianym okresie zaczęły prowadzić stowarzyszenia ewangelickie (Polskie Towarzystwo Ewangelickie, Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie, Towarzystwo Ewangelickie w Cieszynie). Ponadto dorobek wydawniczy polskich

ewangelików współtworzą okazjonalne inicjatywy podejmowane przez parafie oraz inne struktury kościelne (m.in. diecezje), a także przez samych księży lub innych członków Kościoła.

Trzeba zaznaczyć, że zasób współczesnej książki ewangelickiej szczególnie wzbogacają związani ze środowiskiem luterańskim historycy, wywodzący się z ośrodków akademickich, którzy są autorami prac lub inicjatorami i redaktorami wydawnictw

zbiorowych dotyczących historii ewangelicyzmu; wydawcami powstałych z ich inicjatywy publikacji naukowych są różne podmioty oraz profesjonalne wydawnictwa (m.in.

Wydawnictwo Adam Marszałek czy Uniwersytet Gdański).

Jak wynika z przedstawionej geografii Kościoła, najliczniejsza grupa luteran

zamieszkuje okręg cieszyński oraz miasta górnośląskie. W związku z tym również działalność wydawnicza środowiska ewangelickiego koncentruje się przede wszystkim w południowej Polsce. Na terenie diecezji cieszyńskiej funkcjonują wydawnictwa „Augustana” (Bielsko-Biała) i „Warto” (Dzięgielów). Publikowaniem literatury zajmuje się również cieszyński Oddział PTEw oraz Towarzystwo Ewangelickie w Cieszynie. Aktywność wydawniczą prowadzą parafie, zwłaszcza cieszyńska czy wiślańska. Ożywiona działalność kulturalna społeczności luterańskiej po 1989 r. uwidoczniła się także na terenie diecezji katowickiej,

128 Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. 1990 Nr 29, poz. 155).

Zgodnie z tą Ustawą: ... kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo wydawania prasy, książek, druków oraz zakładania i posiadania wydawnictw oraz zakładów poligraficznych, z zachowaniem obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa. Kościoły i inne związki wyznaniowe mogą organizować własny kolportaż prasy lub korzystać z pośrednictwa innej sieci kolportażu (Art. 25).

129 Ustawa z dnia 11 kwietnia 1990 r. o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz zmianie ustawy Prawo prasowe (Dz.U. 1990, Nr 29, poz. 173).

gdzie oprócz zarejestrowanych wydawnictw parafie realizują samodzielnie wiele inicjatyw wydawniczych. Również zlokalizowana w diecezji katowickiej parafia krakowska publikuje literaturę religijną.

Jak zostało przedstawione, w pozostałych regionach Polski społeczność luterańska jest rozproszona i nieliczna, co skutkuje zdecydowanie mniejszą aktywnością kilkutysięcznych zaledwie grup wyznawców w poszczególnych diecezjach (warszawskiej, wielkopolsko-pomorskiej oraz wrocławskiej). Niemniej należy zaznaczyć, że w Łodzi funkcjonowało w latach 90. Wydawnictwo św. Mateusza, a przedsięwzięciami wydawniczymi poszczycić się może również parafia Św. Trójcy w Warszawie. Własne prace opublikowało Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie, pielęgnujące bogate tradycje luterańskie północno-wschodniej Polski. Poszczególne parafie w wymienionych trzech diecezjach najczęściej okazjonalnie inicjowały wydawnictwa o charakterze jubileuszowym, w tym m.in. Lublin, Radom, Zgierz (diecezja warszawska), Gorzów, Karpacz, Zielona Góra (diecezja wrocławska), Słupsk czy Szczecin w diecezji wielkopolsko-pomorskiej.

W rozdziałach II-V przedstawione zostaną wydawnictwa kościelne, oficyny parafialne oraz pozostałe podmioty współtworzące współczesną książkę powstającą w obrębie kultury luterańskiej. Rozmieszczenie ośrodków wydawniczych przedstawione zostało na mapce Polski (rys. 4).

Rys. 4. Luterańskie ośrodki wydawnicze w Polsce po 1989 r.

Źródło: na podstawie danych autorki opracował J. Szturc

ROZDZIAŁ II

W YDAWNICTWA K OŚCIELNE

II. 1. „Augustana” (oficjalne wydawnictwo kościelne)

Powstanie i usamodzielnienie. 15 kwietnia 1992 roku Ośrodek Wydawniczy

„Augustana” sp. z o.o. rozpoczął swoją działalność w Bielsku-Białej¹, oddając do rąk czytelników pierwszą książkę – Konfesję augsburską² – podstawową księgę wyznaniową luteranizmu. Od łacińskiego tytułu tej przetłumaczonej i wydrukowanej pracy Filipa Melanchtona (Confessio Augustana), przedstawionej przez reformatora w Augsburgu, Ośrodek przyjął nazwę „Augustana”³.

Oficjalne wydawnictwo Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego powstało z inicjatywy biskupa Janusza Narzyńskiego⁴ i jego następcy ks. bpa Jana Szarka, także proboszcza

bielskiej parafii, nadzorującego w latach 1985-1992 budowę zaplecza lokalowego

„Augustany” ⁵. Z okazji 15-lecia działalności Wydawnictwa (13 maja 2002 r.) bp Szarek wspominał:

Pamiętam liczne dyskusje w kręgach kościelnych o potrzebie poszerzenia naszego

oddziaływania poprzez literaturę religijną. W ten sposób zrodziła się też myśl budowy drukarni w Warszawie dla celów kościelnych. Niestety te plany okazały się niemożliwe do zrealizowania z uwagi na brak zaplecza ludzkiego. (…) Po licznych dyskusjach, także w kręgu rodzinnym z moją małżonką, postanowiłem z Bożą pomocą podjąć się realizacji naszej wizji budowania ośrodka wydawniczego w Bielsku.

1 Jak podkreślał ks. Jerzy Below w jubileuszowych wystąpieniach prezentowanych na łamach „Zwiastuna Ewangelickiego”, „Augustana” jest kontynuatorem Wydawnictwa Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego

„Zwiastun”, działającego do 1992 r. w Warszawie, które przede wszystkim wydawało dwutygodnik pod takim samym tytułem, (od 2000 r. – „Zwiastun Ewangelicki”). Stanowi o tym także Statut Wydawnictwa Augustana [2008], Rozdz. 1, §1. „Augustana” jest także traktowana jako spadkobierca XIX wiecznej aktywności wydawniczej zainicjowanej przez warszawskiego pastora, założyciela „Zwiastuna Ewangelicznego” (zob. J.

Below, O trójce jubilatów. Wystąpienia wygłoszone na jubileuszowym spotkaniu, ZE 2007, nr 9, s. 16).

2 Konfesja Augsburska z 1530 r. Tłum z niem. A. Wantuła, Bielsko-Biała [dalej – B-B], 1992

3 M.L. [Magdalena Legendź], Na Bożą chwałę – Augustana ma20 lat, ZE 2012, nr 8, s. 16

4 ks. bp Janusz Narzyński (ur. 1928) – zwierzchnik Kościoła w latach 1976-1991.

5 ks. bp Jan Szarek (ur. 1936) – biskup Kościoła (1991-2001), od 1980 r. proboszcz parafii w Bielsku, jako senior diecezji cieszyńskiej m.in. powołał pierwszą ewangelicką księgarnię „Logos” w Cieszynie (1983) oraz kierował budową Ośrodka Wydawniczego „Augustana” (1985-1992). Prowadził szeroką aktywność w obrębie Kościoła, był współorganizatorem corocznych ewangelizacji w Dzięgielowie oraz pierwszym prezesem Diakonii Kościoła (2000-2005), znany jest także z działalności ekumenicznej; w latach 2000-2005 piastował funkcję prezesa Polskiej Rady Ekumenicznej, uczestniczył m.in. w pracach nad podpisaną w 2000 r. Deklaracją Kościołów w Polsce „Sakrament Chrztu znakiem jedności”. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2000), także honorowy członek Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego.

Na jednym z posiedzeń rady parafialnej parafii w Bielsku przedstawiłem moją propozycję:

zbudowania na Bielskim Syjonie⁶ ośrodka wydawniczego dla naszego Kościoła oraz odpowiedniej sali parafialnej dla potrzeb parafii. (…)

Myślę, że już dziś nie trzeba nikogo przekonywać o potrzebie naszej obecności w mediach.⁷

Własne centrum wydawnicze powołane zostało celem sprostania zapotrzebowaniu na literaturę religijną, szczególnie zauważalnemu w nowej, demokratycznej rzeczywistości po 1989 roku. O lokalizacji w Bielsku-Białej zadecydowało niewątpliwie korzystne położenie – w jednym z największych w Polsce skupisk ewangelików oraz w mieście, które posiadało bogate tradycje drukarskie. Ośrodek powstał dzięki zaangażowaniu i bezinteresownej pracy wielu ludzi, a także dzięki pomocy zagranicznych organizacji; o tym, jak i o trudnościach związanych z jego budową, wspominał w trakcie jubileuszowych rozmów ks. bp Szarek⁸.

„Augustana” w momencie rozpoczęcia działalności składała się z drukarni (...w połowie lat dziewięćdziesiątych była to najnowocześniejsza drukarnia nie tylko w Bielsku-Białej, ale na całym Śląsku Cieszyńskim⁹) oraz wydawnictwa, które oprócz ogólnopolskiego ewangelickiego dwutygodnika przygotowywało książki i inne materiały ważne dla realizacji misyjnych celów Kościoła. Te dwie jednostki funkcjonowały jako jedna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością do 2001 r., kiedy to nastąpił podział na drukarnię Ośrodek Wydawniczy

„Augustana”, świadczącą profesjonalne usługi drukarskie dla wszystkich zainteresowanych¹⁰, oraz Wydawnictwo Augustana – jedną z agend Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. Kolejna zmiana prawna w funkcjonowaniu Wydawnictwa miała miejsce 1 października 2008 roku, jak zaznaczył ks. Jerzy Below: ... zaczęliśmy funkcjonować jako kościelna osoba prawna czyli na takich samych zasadach jak Diakonia Polska oraz Centrum Misji i Ewangelizacji. Od kilku lat prowadzimy więc samodzielną działalność i praktycznie od 2001 r. jesteśmy samofinansującą się jednostką kościelną¹¹. Osiągnięcia, zarówno Ośrodka Wydawniczego „Augustana” (1992-2001), jak i prowadzących później własną działalność

6 Bielskim Syjonem nazwano tereny należące do parafii w Bielsku, gdzie znajduje się m.in. kościół ewangelicki, pomnik M. Lutra oraz plebania (zob.: E. Chojecka, Przestrzeń, budowle, pomniki [online]. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku: http://www.bielsko.luteranie.pl/?l=/O%20nas/Bielski%20Syjon [dostęp 5.02.2014])

7 J. Szarek, Dziś apostoł Paweł używałby mediów [fragmenty wystąpienia], ZE 2007, nr 9, s. 15

8 Na temat budowy „Augustany” zob. Ta wiosna już pachniała – rozmowa z bp. Janem Szarkiem, pomysłodawcą Augustany. Rozm. M. Matl, ZE 2012, nr 9, s. 14-15

9 E. Sum, Owocne lata – z działalności drukarni Augustana, KE 2012, s. 150

10 W ewangelickiej drukarni od początku drukowane są także publikacje dotyczące regionu, realizowane na zamówienia bielskich i innych instytucji kultury.

11 J. Below, 20 lat na Bielskim Syjonie – z działalności Wydawnictwa Augustana, KE 2012, s. 153

drukarni i wydawnictwa, w dużej mierze były możliwe dzięki zaangażowaniu pracowników¹² i kierujących obiema jednostkami osób, spośród których należy wymienić:

Ewę Sum – dyrektora Ośrodka Wydawniczego „Augustana” (od 1993 r.) i prezesa spółki, następnie dyrektora drukarni Ośrodek Wydawniczy Augustana (do 2012 r.);

ks. prof. Mnafreda Uglorza – od 1992 r. redaktora Wydawnictw Książkowych, w latach 1993-1997 dyrektora d/s Wydawnictwa w Ośrodku Wydawniczym „Augustana”;

ks. Jerzego Belowa – od 1992 r. członka redakcji „Zwiastuna”, od 1993 r. dyrektora Wydawnictwa Augustana.

Bielskie centrum wydawnicze w ciągu ponad 20 lat funkcjonowania podążało drogą kolejnych zmian technologicznych, które stały się udziałem całego drukarstwa i przemysłu poligraficznego. W 1992 roku ośrodek rozpoczynał pracę wydawniczą w oparciu o pierwsze komputery i skład komputerowy przygotowywanych wydawnictw, by po kilku latach

zmierzyć się z możliwościami, jakie dawał w pracy redakcyjnej Internet, zapewniający przede wszystkim szybszy kontakt z autorami i współpracownikami. Obecnie w Wydawnictwie pracuje 6 osób¹³, przy powstawaniu książek biorą udział także inni współpracownicy oraz wolontariusze angażujący się w projekty „Augustany”.

Również drukarnia Ośrodka Wydawniczego, uznana za nowoczesną w 1992 roku, przechodziła kolejne zmiany dostosowując poziom swoich usług do wzrastających wymagań rynku poligraficznego. W drukarni powstawały i nadal powstają zarówno wydawnictwa kościelne, w tym książki i materiały przygotowywane przez Wydawnictwo Augustana, jak też wiele innych tytułów zamawianych przez jednostki zewnętrzne. Lepszą jakość drukowanych wydawnictw uzyskano instalując w 1999 roku zakupioną czterokolorową maszynę offsetową Heidellberg, a potem także nowoczesne maszyny introligatorskie firmy Horizon¹⁴. Obecnie drukarnia Ośrodek Wydawniczy Augustana, pomimo wzrastającej konkurencji innych firm, stara się drukować swoje książki zgodnie z najnowszymi możliwościami w zakresie

wykorzystania druku cyfrowego. Można również podkreślić, że od początku funkcjonowania wspomaga z wypracowanych zysków charytatywno-misyjną działalność Kościoła ¹⁵.

wykorzystania druku cyfrowego. Można również podkreślić, że od początku funkcjonowania wspomaga z wypracowanych zysków charytatywno-misyjną działalność Kościoła ¹⁵.