PRZECLAD LEKARSKI
1913 Kobietod 15 do 45 lat
N i e z а ш ę ż Żywo urodzonych przez na 1009 n ie z a m . n ie z a m .
n у с h Proc. spadku od r.
1899 1913
1899— 1901 5.881 1,645.026 279,7 100 — . 5.483 160.852 29,3 100 —
1901— 1911 7.018 1,575.545 224,5 80 — 6.298 161.324 25.6 87 —
1913 7.130 1,442.736 202.3 72 100 6.650 163.218 24.5 84 100
1922 7.456 1,254.977 168,3 60 83 8.154 149.238 18.3 63 75
1923 7.664 1.163.779 151.9 54 75 8.105 133.670 16,5 56 68
1924 7.750 1,135.146 146,5 53 72 8.184 131.930 16.1 55 66
1925 7,791 1,139.832 146,3 52 72 8.318 152,667 18,4 63 76
1926 7.870 1,075.972 136,7 49 68 8.422 151.928 18,0 62 74
1927 7.950 1,018.974 128,2 46 63 8,502 142.745 16,8 57 69
1928 8.100 1,033.597 127.9 46 63 8,488 143.987 17,0 58 69
1929 8.253 1,008.927 122.2 44 60 8,454 138.531 16,4 56 67
1930 8.390 992.358 118.3 42 58 8,351 135.092 16,2 55 66
1931 8.489 910.545 1 0 7 3 38 53 8,154 121,225' 14,9 51 61
1933 8.592 854.856 99.5 36 50
rze w ie js k ą i z a tru d n io n ą ro ln ic tw e m . T a lu d n o ść w lw ie j części n a d r a b ia s ta le s t r a t y p r z y r o s tu n a tu ra ln e g o czy sto n ie m ie c k ic h i u p rz e m y sło w io n ych d z ieln ic N iem iec. A że te w ła ś n ie n ie m ieck ie d z ie ln ic e w y k a z u ją c o raz w ię k szy i co
ra z b ra d z ie j g w a łto w n y sp a d e k u ro d z in , w ięc za
n ie p o k o je n ie s f e r rz ą d o w y c h i d e m o g ra fó w n ie m ieck ich b y ło w ie lk ie, szczególnie w p rz e w id y w a n iu d alszeg o s p a d k u u ro d z in ta k ie g o , że w końcu i w i ę k s z a r o z r o d c z o ś ć l u d n o ś c i , s ł o w i a ń s k i e j n i e z d o ł a w y r ó w n a ć d e f i с у t u o g ó l n e g o c a ł e j R z e s z y n i e m i e c k i e j . U d e rzo n o na a la rm . D la ra to w a n ia ta k w ielce ju ż zag ro ż o n e j s y tu a c ji d e m o g ra fic z n e j u ru c h o m io n y z o sta ł p rz e? n a z istó w z w ie lk im ro z
m ach em „ sy ste m n a ta lis ty c z n y “ o ra z sz e re g sp e
c ja ln y c h m eto d , m a ją c y c h n a celu o d ro d z en ie r a sy n ie m ie c k ie j. M im o że się p o s łu g iw a n o n a d z w y c z a jn y m i m e to d a m i b. in te n s y w n y m i, r a d y k a ln y mi, a n a w e t m a k a b ry c z n y m i, ja k np. s te ry liz a c ja w e u g e n ic e sto so w a n a p o n a d w szelk ą n o rm ę i og ó l
n ie p rz y ję te z a sa d y , alb o m aso w e z a p ła d n ia n ie ko
b ie t sło w ia ń sk ic h itp . m im o w sz y stk o r z ą d n a z i
sto w sk i n ie zd o łał na te j drodze o sią g n ą ć w iele.
J a k w w o jn ie b ły sk a w ic z n e j — d ra k o ń s k im i m e to d a m i zw iększono b a rd z o p o k a ź n ie liczbę m a ł
żeństw , u z y s k u ją c ró w n ież p o p ra w ę p rz y ro s tu n a tu ra ln e g o : ch w ilo w ą i p rz e lo tn ą . M ia ło to sw oje zn aczen ie dla w y ró w n a n ia s t r a t w o jn y .
T y m czasem o d d a w n a n a ró d n ie m ie c k i d e g e n e r u je się i p rzed w cześn ie s ta rz e je się. W y k a z u je to ‘ d o b itn ie s ta ty s ty k a d e m o g ra fic z n a . P e w n e z e s ta w ie n ia u ja w n ia ją , ja k ie n a ro d y p o siad ąj.ą p e łe n , życia p o te n c ja ł b io lo g ic z n y i są n a ro d a m i m
łody-T a b l i c a N r 6.
Około 1931 ro k u n a k a ż d y 1.000 lu d n o ści p rz y p a dało:
N azw a k r a ju do 20 20—60 p o w yżej 60
R o sja 488 446 66
J a p o n ia 465 461 74
J u g o s ła w ia 439 479 82
H o la n d ia 400 506 94
W łochy 395 497 1G8
I r la n d ia 389 485 126
U. S. A. 388 527 85
W ę g ry 372 531 97
C zechosłow acja 357 541 102
S zw ecja 339 533 128
S z w a jc a ria 335 558 127
A n g lia 324 561 115
N iem cy 305 588 110
F r a n c ja 304 556 140
T a b 1 i с a N r 7.
L u d n o ść n ie k tó ry c h k ra jó w w e d łu g 10-le tn ic h g ru p w iek u :
K r a j i ro k
sp isu 1
O
i s.
o1
TM
CO0 5
o1 CO
er.
O1
0 5Ю 1 Ю 60 i wyżej
R o sja 1926 25,5 23,2 17,6 14,9 8,8 6,3 6,7
P o ls k a 1931 24,9 18,2 19,3 13,3 9,4 7,1 7,8 W ło c h y 1936 20,6 17,7 17,1 13,7 11,0 8 8 11.1 U. S. A. 1930 19,6 19,2 16,9. 14,9 12,2 9,7 85 F r a n c ja 1931 17,5 15,1 16,7 14,7 12,8 11,4 14,7 A n g lia 1931 15,8 16,6 17,7 14,7 13,1 11,1 11,5 N iem cy 1931 15,6 15,1 18,1 16,1 16,7 10,7 11,0
nej zbiorow ości д а k o n ty n g e n ty wi eku m łodego, w ieku d o jrz a łe g o i w ie k u sta re g o .
D a je m y w tym. celu p o ró w n aw c zą ta b lic e (ogłoszoną przez fra n c u s k ic h s ta ty s ty k ó w H iib e ra i B u n le), o k re ś la ją c ą n a k ażd e 1.000 lu d n o śc i: lic z bą dzieci i m ło d zieży do la t 20, liczbą osób w iek u d o jrz a łe g o od 20 do 60 la t i s ta rs z y c h p o n ad 60 la t
J a k w id zim y n a pow yższej ta b lic y N r 6, N ie m cy obok F r a n c ji z a jm u ją p r z e d o s ta tn ie m ie jsce w śró d n a ro d ó w s ta rz e ją c y c h sią, u k tó r y c h k o n ty n g e n ty w iek u m ło d eg o do 20 la t s ą n a jb a r d z ie j szczupłe, n a jm n ie js z e i s ta n o w ią k o n tr a s t z n a r o d a m i m ło d y m i n a te j ta b lic y : R o s ja (488), J a p o n ia (465), J u g o s ła w ia (439). G d y b y śm y n a to m ia s t s p o j
rzeli na g r u p ą p ie rw sz y c h 10 l a t n a ta b lic y N r 7.
to p r z y ta k im p o d ziale lu d n o śc i n a 10-ie tn ie g r u p y N iem cy o k ażą sią zu p e łn ie na o s ta tn im m iejscu .
D o b r o b y t N i e m i e c , zb u d o w a n y w dużej m ierze na w y z y sk u i u cisk u lu d n o śc i sło w ia ń sk ie j, poszedł w o s ta te c z n y m o b ra c h u n k u n ie n a korzyść, lecz na zgubą n a ro d u n ie m ie c k ie g o i p rz y s p ie s z y ł je ś li nie spow odow ał je g o d e g e n e ra c ją d e m o g ra f i
czną w z a k re s ie ro zro d czeg o p o te n c ja łu b io lo g ic z
nego. N ie p o s ia d a m y n a ra z ie w c a łe j p e łn i o b r a zu d e k a d e n c ji czy d e g e n e ra c ji, bo p rzecie od w ielu la t G e rm a n ia sw ój to p n ie ją c y i z a n ik a ją c y p r z y ro st n a tu r a ln y n a d r a b ia p rz y ro ste m g łó w n ie l u d ności sło w ia ń sk ie j.
Szczegółow a ocena m etod z a sto so w a n y c h przez Rzeszą n ie m ie c k ą zo sta ła zro b io n a w s p e c ja ln e j T a b l i c a N r 8.
P r z e w i d у w a n a l u d n o ś ć E u r o p y i U u i i S o w i e c k i e j w 5 - l e t n i c h o d s t ą p a c h o d 1940 d o 1970 (liczby p o d an e w 'ty s ią c a c h )
Części E u ro p y
i poszcz. k r a je 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970
E u r o p a i Z S S R 572000 597000 618000 636000 650000 661000 668000 . E u ro p a bez Z SSR
P ó łn -zach o d n .
399000 408000 415000 419000 421000 421000 417000
i śro d k . E u ro p a 234000 236000 237000 237000 234000 231000 225000
A n g lia i Irla n d . 50200 50600 50600 50200 49400 48200 46800
A n g lia i W a lia 40900 41100 40900 40400 39600 38400 37100
I r la n d ia 3020 3080 3140 3190 3230 3240 3240
P ó łu . I r la n d ia 1300 1330 1360 1370 1380 1390 1380
S zk o c ja
Z ach -Ś ro d k o w a
5050 5150 5210 5230 5220 5170 5090
E u ro p a 163000 1(15000 166000 166000 165000 162000 159000
A u s tr ia 6660 6720 6720 6680 6580 6450 6280
B e lg ia 8310 8350 8340 8270 816(1 7980 7760
C zech o sło w acja 15300 15500 15600 15600 15500 15200 14900
F r a n c ja 41200 40800 40300 39700 39000 38100 36900
N iem cy 69500 71200 72000 72201) 71800 71100 69800
W ą g ry 9160 9320 9440 9510 9530 9470 9330
H o la n d ia 8840 9230 9550 9780 9950 10000 10000
S z w a jc a ria 4220 4260 4260 4220 4150 . 4050 3920
P ó łn . E u ro p a 20100 20400 20500. 20500 20300 20000 19500
D a n ia 3820 3930 40.10 4050 4060 4040 3990
E s to n ia 1130 1130 1120 1100 1070 1040 1000
F in la n d ia 3850 3950 4000 4020 4010 3980' 3920
Ł o tw a 1990 2010 2010 2000 1980 1950 1910
N o rw eg ia 2930 2980 3310 3020 3000 2950 2870
S zw ecja
P o łu d n . i W sch o d u .
6330 6380 6370 6310 6210 6050 5840
E u ro p a 165000 172000 177000 183000 187000 190000 192000
P o lu d n . E u ro p a 77500 80100 82300 84100 85500 86300 86500
I t a l i ą 44200 45700 47000 48100 48900 49490 49500
P o r tu g a lia 7620 7980 8290 8550 8780 8960 9090
H is z p a n ia | 25600 26400 27000 27500 27800 28000 27800
W sc h o d n ia E u ro p a 87700 91600 95200 98500 101000 104000 105000
A lb a n ia 1100 1100 1200 1200 1200 1300 1300
B u lg a ria 6320 6550 6790 7000 7170 7280 7320
G re c ja 7180 7530 7830 8100 - 8350 8570 ' 8641)
L itw a 2460 2530 2580 2630 2660 2670 2660
P o ls k a 35200 36700 38100 39400 40400 41000 41400
R u m u n ia 20300 21300 22200 23100 24000 24800 25300
J u g o s ła w ia 15200 15800 16400 17100 17700 18200 18500
Z. S. S. R. 174000 189000 203000 216000 228000 240000 251000
p ra c y o sy stem ie n a ta listy c zn y m *), w ięc tu ocenę p o m in ie m y i s k u p im y u w a g ę n a w p ły w ie a k c ji w E u ro p ie .
P o d ję ty c a ły ru c h w E u r o p ie z n ie m ie c k im o strzeże n iem , że p rz y sz ło ść E u r o p y n a le ż y do S ło w ian, spow odow ał g o rączk o w e b a d a n ie te j s p r a w y przez sz e re g in s ty tu c y j i sto w a rz y sz e ń , p o je d y ń - czych b a d acz y , a n a w e t i p rz ez L ig ę N arodów . W r. 1944 w G enew ie u k a z a ło się dzieło „ P r z y szłość lu d n o śc i E u r o p y i U n ii Sowieckiej** o p ra c o w an e p rz ez ek o n o m ic zn y i fin a n s o w y D e p a r ta m e n t a m e ry k a ń s k ie g o U n iw e rs y te tu w P rin c e to n . J e s t to p rz e w id y w a n ie u k ła d u lu d n o ścio w eg o w E u ro p ie n a o k re s 1940—1970. O p ra c o w a n ie ty c h p rz e w id y w a ń wTy k o n a ła s p e c ja ln a e k ip a fa c h o w y ch d e m o g ra fó w „ B iu ra b a d a ń ludnościowych**
U n iw e rs y te tu P r in c e to n w A m e ry c e P ó łn o c n e j:
F r a n k W . N o t e s t e i n , I r e n e В. T a e u b e r , D u d le y К i r k, A n s le y J . С o a 1 e i L o u ise К . К i s e r.
(s fin a n s o w a n a n ie ty lk o p rz e z U n iw e rs y te t w P rin c e to n , a le p rzez ta k ie fu n d a c je , ja k M ilb a n k M e m o ria ł B a n k i K o rp o ra c ję C a rn e g ie ’go). S k u t
k ie m w s p ó łp ra c y i p om ocy n a jle p s z y c h d e m o g ra fów A m e ry k i z a s łu g u je n a szczegółow e om ów ię- j
nie.
N a ra z ie p o d a je m y o sta te c z n y w y n ik obliczeń lu d n o śc io w y c h n a ta b lic y N r 8.
R o z e jrz e n ie się w lic z b a c h ta b lic y p o tw ie rd z a c ałk o w ic ie tezę n ie m ie c k ic h d em o g ra fó w , że lu d ność s ło w ia ń s k a p o w ię k sz a się z n a czn ie p rę d z e j, n iż lu d n o ść za c h o d n io -e u ro p e jsk a .
O m ów ienie c a łe j k s ią ż k i i je j c ie k a w y c h p o s tu la tó w z ro b im y w oso b n ej p r a c y (n a s tę p n y m ro z
d ziale).
R E S U M fi
L’aven ir de l ’E urope ap p artien t au x S la v es p a r dr. J . J a b ó b k i e w i c z .
L es d e m o g ra p h e s a lle m a n d e s a v a n t la g u e rr e p u b lia ie n t le u rs p e rs p e c tiv e s c o n e e rn a n t 1’Е и го р з, in s is ta n t s u r le g-r a n d d a n g e r, - se lo n le u rs o p i
n io n , — que l ’a v e n ir de l ’E u ro p e o p p a r tie n t a u x S lav es. L a S o ciete des N a tio n s a G eneve en 1944 a p u b lie n il liv r e in titu le „L a p o p u la tio n f u tu r e de l ’E u ro p e e t de l ’U n io n Sovietique**. Ce liv re , red i- ge p a r u n e e q u ip e de l ’O ffice de R e c h e rc h e s De- m o g ra p h iq u e s de l ’U n iv e rs ite a m e ric a in e de P r i n ceton, d irig e e p a r E. N o te n ste in , p re s e n te le f r u i t d’u n t r a v a i l c o n sid e ra b le , e x e c u te p a r des d em o g ra p h e s c o m p e ta n ts.
L es p e rs p e c tiv e s d e m o g ra p h iq u e s q u ’ils o n t cal- cu lees p o u r le p a y s d’E u ro p e a p p ro u v e n t u n e th e se a lle m a n d e , q u e l’a v e n ir de l’E u ro p e o p p a r tie n t a u x S lav es. L es e h if fe rs des 8 ta b la u x s ta tis tiq u e s p r e s e n te n t q u elq u e s d e ta ille s de c e tte these.
*) D r J. J a k ó b k i e w i c z : W a lk a z g ro ż ą c y m w y lu d n ie n ie m w E u ro p ie .
O C E N A
D r m ed . W ito ld O r ł o w s k i , P r o f e s o r U n iw e rs y te tu W ars z a w s k ie g o . P o d s ta w o w e m e to d y b a d a n ia fizy c zn eg o w c h o ro b a c h w e w n ę trz n y c h . W a rs z a w a . T rz a s k a , E v e rt i M ic h alsk i, 1948 r. s lr o n 397, ry c in 34, ta b lic b a rw n y c h 8.
W d o b ie p o w o je n n e j, k ie d y p o d a ż diobrych p o ls k ic h d zieł le k a r s k ic h s k u tk ie m zn iszczeń o g ó ln y ch , s tr a t w lu d z ia c h i d e z o rg a n iz a c ji k o m ó re k w y d a w n ic z y c h o g ro m n ie się o b n iż y ła , n a to m ia s t z a p o trz e b o w a n ie n a ta k ie dzieła -w obec sta le w z m a g a ją c e j się lic z b y u c z ą c y c h sie n ie w s p ó ł
m ie rn ie w z ro sło , p o ja w ie n ie się k a ż d e j n o w e j k sią ż k i sta je się w y d a rz e n ie m . Z w łaszcza, jeśli p o d rę c z n ik d o ty czy ta k w a ż n e j dla w y s z k o le n ia s tu d e n ta m e d y c y n y d z ie dzin y , ja k p o d s ta w o w e b a d a n ia k lin ic zn e w c h o ro b a c h w e w n ę trz n y c h a a u to re m jeg o je s t s ta r y d o św ia d c z o n y p ro fe s o r, k tó r y m ia ł m o ż n o ś ć w y c h o w a ć i w y p u ś c ić w św ia t w iele ro c z n ik ó w m ło d y c h m ed y k ó w .
K s ią ż k a s ta n o w i p o k a ź n y i p o rę c z n y to m ik o 397 s t r o n a c h tre ś c i ilu s tr o w a n e j 34 r y c in a m i o ra z 8 b a rw n y m i ta b lic a m i i o p a tr z o n a je s t sk o ro w id z e m a u to r ó w i sp isem ry c in . W y d a ła go z n a n a f ir m a k s ię g a rs k a T rz a s k a , E v e rt i M ic h alsk i w W a rs z a w ie .
P ie rw s z a część p o d rę c z n ik a , licząca 70 s tr o n z a jm u je się sp o s o b e m z b ie ra n ia w y w ia d ó w w p o sz c z e g ó ln y c h d z ia ła c h k lin ic z n y c h i sta n o w i w p ro w a d z e n ie d o w łaściw y-ch c zy n n o ś ci b a d a n ia fizy czn eg o . J a k k o lw ie k r o z p a try w a n ie o b ja w ó w p o d m io to w y c h w ty c h ro z m ia ra c h n ie n a le ży ściśle d o te m a tu i p o w in n o b y s p o w o d o w a ć p e w n e z m ia n y w ty tu le k s ią ż k i, sa m f a k t d o d a tk o w e g o u w z g lę d n ie n ia w y w ia d ó w ja k o d o p e łn ie n ia części p r z e d m io to w e j u w a ż a ć n a le ż y za celow y. S to so w n ie 'do p o w z ięteg o p la n u a u to r p rz e d s ta w ia n a p r z ó d d o leg liw o ści ogólne, a p o tem d o leg liw o śc i w z a k re s ie n a r z ą d u o d d e c h o w e g o , n a rz ą d u k r ą ż e n ia , n a r z ą d u tra w ie n ia , n a r z ą d u m oczow ego, n a r z ą d u ru c h u , s k ó ry i tk a n k i p o d s k ó r n e j, n a r z ą d u p łc io w ego, u k ła d u n e rw o w e g o i n a rz ą d ó w z m y s łu a w resz cie w y w ia d y co do tr y b u ż y cia i p rz e sz ło śc i c h o reg o .
D ru g a , g łó w n a c zę ść d z ie lą o m a w ia b a d a n ia p r z e d m io to w e . P o d a je o n a w p ie rw o g ó ln e w ia d o m o ś c i o p o d s ta w o w y c h m e to d a c h b a d a n ia k lin ic zn e g o ja k o g lą d a n ie , o b m a c y w a n ie , o p u k iw a n ie i o slu c h iw a n ie . N a s tę p u je o p is b a d a n ia , o b e jm u ją c y : o g ó ln e w ra ż e n ie , p o ło ż e n ie cia ła, b u d o w ę c ia ła, m ię śn ie , sta n o d ż y w ie n ia , s k ó rę i tk a n k ę p o d s k ó r n ą , g ru c z o ły c h ło n n e , o g ó ln ą c ie p ło tę c ia ła a w re szcie w z ro s t i w ag ę c ia ła . N a jo b s z e rn ie js z y d z ia ł p o św ię co n y je s t b a d a n io m p o sz c z e g ó ln y c h części c ia ła (str.
120— 389).
J a k się sp o d z ie w a ć n a le ż a ło , a u to r s u m ie n n ie i w szecli s tro n n ie p o d d a ł ro z b io ro w i o b s z e rn y m a te ria ł, k tó r y tu w ch o d zi w ra c h u b ę . Z o s ta ły tu w ięc u w z g lęd n io n e, n ie je d n o k ro tn ie aż n a d to d ro b ia z g o w o , w s z y s tk ie z ja w isk a , k tó re się u w a ż a za o zn ak i c h o ro b y a c za se m ty lk o za o d c h y le n ia od p ra w id ło w o ś c i. C z y te ln ik z n a jd z ie p rz y ty m p o za d a w n o o p r a c o w a n y m i sp o s o b a m i b a d a n ia , k tó re ju ż z d a ły e g z a m in ży cia, ta k ż e m e to d y n o w sze, w z b o g a c a jąc e n a sz e m o żliw o śc i ro z p o z n a w c z e , ja k n p . m e to d a G r o t l a , o k re ś le n ia b o le s n o śc i u c is k o w e j trz u s tk i. U de- rz a je d n a k b r a k s y s te m a ty c z n y c h d a n y c h w s p ra w ie w ła śc iw ości i z m ia n n a rz ą d o w y c h rz a d z ie j b r a n y c h p o d u w a gę, lecz d a ją c y c h n a m c e n n y w g ląd ' w n ie k tó r e o g ó ln ie j
sze z a b u rz e n ia u s tr o ju . W y m ie n ię tu p rz y k ła d o w o n ieu - w z g lęd n io n e z a c h o w a n ie się w ie lk o ści i u ło ż e n ia g ra sicy , . k tó r a z a ró w n o z ra c ji z n a c ze n ia sw ego d la re g u la c ji r o z
w o ju m ło d e g o u s tr o ju o ra z ro li ja k ą o d g ry w a p rz y p o w s ta w a n iu s ta n ó w lim fa ly c z n y c h i g ra sic z o -lim fa ty c z n y c h , ja k leż i w z w ią z k u z n a d c z y n n o ś c ią ta rc z y c y i tzw . hi- p e rly m ii P e n d e g o b u d z i k lin ic z n e z a in te re s o w a n ie nie ty lk o w p a to lo g ii dziecięcej, lecz i d o r a s ta ją c y c h . T u też n a le ż y p o m in ię c ie b a r d z ie j szczeg ó ło w eg o ro z p a tr y w a n ia p a z n o k c i, k tó r y c h z m ia n y , u n a s ta k d o k ła d n ie o p isa n e p rz e z A 1 к i e w i с z a, w c h o d z ą w z esp ó ł ró ż n y c h s p ra w c h o ro b o w y c h , ja k n p . ła m liw o ś ć i k r u c h o ś ć b rzeg ó w w c h o ro b ie P 1 u m m e r-V i n s o n a, ły ż e c z k o w a to ść ś r o d k o w e j części (tzw . sp o o n n a ils) p rz y z a b u rz e n ia c h w g o s p o d a rc e żelaza, b ie la c lw o w p rz e b ie g u w ło śn ic y ilp.
R azi w re sz cie p rz y o m a w ia n iu s k ó ry p o m in ię c ie d o k ła d n ie jsz e g o p rz e d s ta w ie n ia zo n H e u d a, ta k w a ż n y c h d la z ro z u m ie n ia o d c zy n ó w Ł rzew n o -czu cio w y ch w ie lu n a rz ą d ó w w e w n ę trz n y c h . N a to m ia s t n ie u z a s a d n io n y m w y d a je się w s p o m in a n ie w tre ś c iw y m p o d rę c z n ik u fizy c z n y c h b a d a ń k lin ic z n y c h c h o ć b y ty lk o e p iz o d y cz n ie o s p ra w a ch la k jeszcze p ły n n y c h , ja k ro la im id o a z o ló w we k rw i d la p o w s ta w a n ia o b rz ęk ó w .
Ł ąc zn ie z ty m nie m o g ę nie p o c z y n ić s z e re g u d a ls z y c h z a s trz e ż e ń co do u k ła d u i d o b o ru treści. N a p rz ó d z a c h o dzi p y ta n ie , czy p o m ie sz cz e n ie w n o w o c z e sn y m dziele o b ja w ó w ja m o w y c h W i n t г i с h a, F r i e d r e i c h a i G e r h a r d - t a n ie s ta n o w i ja k ie g o ś p r z e ż y tk u o p o sm a k u sc h o la s ty c z n y m , c h o c ia ż a u to r jest z d a n ia , że n a leż y ły c h o b ja w ó w u c z y ć w o b e c m a łe j d o s tę p n o ś c i b a d a ń re n tg e n o w s k ic h . O so b iście n a le ż ę d o ty c h w ła śn ie k lin ic y s tó w , o ja k ic h a u to r m ó w i, że ż ą d a ją niie o b a r c z a n ia p a m ię c i s łu c h a c z y ta k im b a la s te m . K ie d y p rz e d w ię c ej niż 35 la ty u c zy łem się p ro p e d e u ty k i k lin ic z n e j w k r a ju, k tó r y w y d a ł o d k ry w c ó w ty c h m eto d , o d n o sz o n o się do ich s p o s o b ó w b a d a n ia bez ż a d n e g o p rz e k o n a n ia . Że się lam ze s tr o n y d o ś w ia d c z o n y c h b a d a c z y u s to s u n k o w a nie do o b ja w ó w ja m o w y c h jeszcze b a rd z ie j p o g o rsz y ło , tego d o w o d e m n a s tę p u ją c a ja s n a w y p o w ie d ź F . К 1 e m - p e r e r a w N eue D e u tsc h e K lin ik (to m 6, s tr. 409, u g ó ry ), a w ięc w (książce p rz e z n a c z o n e j dla p ra k ty k ó w , że
„ o b ja w y W i u t r i с h a, G e r h a r d t a i F r i e d r e i- c li a nie c<.'gryw ają w n a jm n ie js z e j n a w e t m ie rze („ n ic h t im e n tfe rn le .s te n " ) ro li, k tó r ą im p o d rę c z n ik i p rz y p is u ją . D u n h a u n a 100 jam z n a la z ł !ę z m ia n ę o d g ło su o p ił
k o w eg o ly lk o ra z je d e n “ (!) W s z y s c y n a si fliz jo lo d z y i re n tg e n e ło d z y , k tó r y c h o to p y la łe m , p o tw ie rd z ili s łu sz n o ść p o w y ż s z e j oceny.
D o te j s a m e j k a te g o rii n a le ż y c a ły sz ereg in n y c h p rz e d a w n io n y c h o b ja w ó w , ja k np. „ to n tc h a w ic z n y W i 1- 1 i a m s a ", „ o d g ło s o p u k o w y S к o d y ‘‘, „ o b ja w В i e r- m e r a “ ilp. W n o w o c z e sn y m p iś m ie n n ic tw ie m ię d z y n a ro d o w y m mikt się ta k im i o k re ś le n ia m i ju ż nie p o s łu g u je , p o c ó ż w ięc m a m y się m y u p ie ra ć p rz y icli u trz y m a n iu . N ie p o trz e b n e t e i a n a w e t n ieco d ziw n e w y d a je się s to s o w a n ie m ia n a : t r ó jk ą t К o r a n у i - G г о с с о - R a u с h_
f u s s a, k ie d y aż n a d to w y s ta r c z a ją w e d łu g p o w s z e c h n e go z w y c z a ju d w a o s ta tn ie n a z w is k a . P o d o b n ie , u p a t r y w a n ie k a ż d e g o , n a w e t n a jp ro s ts z e g o z ja w is k a u s ta lo neg o b a d a n ie m k lin ic z n y m sy n o n im e m ła c iń s k im c h o ć b y zg o d n y m z m ia n o w n ic tw e m m ię d z y n a ro d o w y m (.up. o d g ło s o p u k o w y ja w n y : so n u s c la r u s ; s tłu m io n y — v a c u u s ; p r z y tłu m io n y — o b tu s u s ) p rz y p o m in a z b y tn io sz k o ły śre d n io w ie c z a . S zczy tem zaś tego w s zy s tk ie g o je s t m a- k a ro n is ty c z n ie b rz m ią c y o d p o w ie d n ik n ib y — ła c iń sk i o b ja w u „ p rz e le w a n ia 11 w p łu c a c h w p o sta c i u m ie sz c z o n e
go w n a w ia s ie „ g a rg o u ille m e n t L a e n n e c i " (sir. 207).
W ten s p o s ó b k s ią ż k a św ieżo w y d a n a w y g lą d a p o z o rn ie lak , ja k g d y b y n a p is a n a b y ła k ilk a d z ie s ią t la t tem u .
D lateg o k a ż d y m y ślą c y k a te g o ria m i w s p ó łc z esn y m i b y łb y w d z ięc zn y a u to ro w i, g d y b y się o d e rw a ł o d t r a d y c jo n a liz m u p rz esz ło śc i i z d e c y d o w a ł n a p o m in ię c ie w ielu z b ę d n y c h n a zw is k i o k re ś le ń m a ją c y c h z n ac ze n ie c zy sto h is to ry c z n e lu b n ie p o trz e b n y c h w ży ciu c o d zien n y m . W ogóle p rz y o g ro m ie w ia d o m o ś c i, k tó r y c h w y c h o w a n ie u n iw e rs y te c k ie w y m a g a o d m ło d e g o m e d y k a , n a le ż a ło b y z rez y g n o w a ć ze w sze lk ie j zbyt p a m ię c io w e j ro b o ty Z le go sa m eg o w zg lęd u n a jr a c jo n a ln ie j je s t d a w a ć s tu d e n to w i ty lk o og ó ln e, c h o ć ja k n a jd o k ła d n ie js z e po d sta w i] f a k tów , z k tó r y c h w in ie n n a u c z y ć się k a ż d o ra z o w o w y s n u ć o d p o w ie d n ie lo g iczn e w n io sk i. S tą d w y licz an ie m u sta le w k ilk u (4— 7) a n ie k ie d y aż w k ilk u n a s tu p u n k ta c h (str.
88, 276, 330) r ó ż n y c h o k o lic z n o śc i, k tó re p ro w a d z ą do w y s tę p o w a n ia ro z p a try w a n e g o o b ja w u , n ie w y d a je się p o c z y n a n ie m d y d a k ty c z n y m , bo o b c ią ż a p a m ię ć a nie k sz tałci in te lig e n cji. Z re s z tą zaw sze m o ż n a z n aleź ć jeszcze dalsze e w e n tu a ln o ś c i, k tó r e m o g ły b y s p o w o d o w a ć ten
oli ja w . j ' i f
T y le co do u k ła d u i d u c h a k s ią ż k i. O b ecn ie tro c h ę u w a g co do tre ś c i. Je śli n p . c h o d zi o o c e n ę s tłu m ie n ia w zg lęd n e g o se rca , nie m o g ę ż a d n ą m ia r ą zg o d zić się z p u n k te m w id z e n ia sz a n o w n e g o a u to r a . S ta n o w is k o m o je w lej s p ra w ie p rz e d s ta w iłe m ju ż p rz e d 11/ 2 ro k ie m w d y s k u s ji z ś. p. P ro f. L u b i e n i e с к i m (P o lsk i T y g o d n ik L e k a rs k i N r 11— 421. T u ty lk o p ra g n ę w zw iąz k u z w y w o d a m i k s ią ż k i p o n o w n ie p o d k re ślić , że z d an iem m o im n ie s łu s z n e je s t z a s a d n ic z e s ta w ia n ie k w e stii, k tó r e * ) z o b u s tłu m ie ń : b ezw zg lęd n e zw an e leż p o w ie rz c h o w n y m , czy leż w zg lęd n e, y v a n e leż g łęb o k im , n a le ż y o z n a c za ć (sir.
232). Nie m o że tu b y ć c h y b a w ą tp liw o ś c i, że n a le ż y o z n a c za ć o b a, g d y ż jeid.no d ru g ie u z u p e łn ia . J e śli je d n a k c h c e m y w y ro b ić so b ie b a rd z ie j is to tn e p o jęc ie o u ło ż e n iu s e rc a w k la tc e p ie rs io w e j, o p ra w d z iw e j jeg o w ie lk o ści i o k s z la łc ie c ałeg o n a r z ą d u o ra z p o sz c z e g ó ln y c h jeg o części, lo w ła śc iw ą o d p o w ie d ź n a te p y ta n ia d a je n a m je d y n ie s tłu m ie n ie w zg lęd n e . T e c h n ik a badainia jest w p ra w d z ie n iec o tr u d n ie js z a od tej, k tó r ą się p o s łu g u je m y p rz y o k re ś la n iu s tłu m ie n ia b e zw zg lęd n eg o , ale w b re w p o w ie d z ia n e m u p rz ez a u to r a z d a n iu p o z w a la w z n a c z n e j w ięk szo ści p rz y p a d k ó w n a o trz y m a n ie w y n i
k ó w w y s ta rc z a ją c o p e w n y c h i d a ją c y c h się p o ró w n a ć z o b ra z e m ra d io lo g ic z n y m . W d z is ie jsz y m sia n ie rzec zy g ra n ic e p ra w id ło w e g o s tłu m ie n ia wzglęiónego są (u k ła d nie o k re ś lo n e i p rz y u m ie ję tn y m s to s o w a n iu m e to d y p rz ez w p ra w n y c h w y k o n a w c ó w w y k a z u ją z u p e łn ie zad a- w a ln ia ją c ą zg o d n o ść w ra zie b a d a n ia c h o re g o p rzez k ilk u le k a rz y . O z n a c z a n ie s tłu m ie n ia w zg lęd n eg o w b re w o d m ie n n e m u tw ie rd z e n iu sz a n o w n e g o a u to r a n ig d y nie p o tr z e b u je b y ć la k siln e, a b y m ia ło „cz ęsto c h o r e m u s p r a w ia ć p rz y k ro ś ć , a n a w e t b ó l11, c h y b a p r z y n ie o p a n o w a n e j tec h n ice . Z re s z tą sa m a u to r n a str. 73 stw ie rd z a , że
„ o p u k iw a n ie p a lc e m n a p a lc u nie s p r a w ia b a d a n e m u b ó lu, gd y ż z a s to s o w a n ie z d u ż ą siłą u d e rz e n ia b y ło b y p r z y k re ju ż d la sa m eg o le k a r z a 11. S tą d zalec o n e p rz e z a u to r a o g ra n ic z a n ie się do o z n a c z e n ia s tłu m ie n ia b ezw zg lęd n e g o je s t ń ieu zasad n io m e i c a łk ie m n ie p o trz e b n ie zw ęża d o t
k liw ie n a sz e m o żliw o ści k lin iczn e .
*) p o d k re ś le n ie m o je.
N a leż ało b y też p o ro z u m ie ć się co do ja k ic h ś o g ó ln ie o b o w ią z u ją c y c h z as i» ! p rz y p r z e p ro w a d z e n iu o p u k iw a n ia . A u to r n a s ir. 73 p o d a je , że p u k a d ło i m ło te c z e k d la w y w o ły w a n ia o d g ło s u o p iłk o w eg o ,„ w y sz ły p ra w ie z u p ełn ie z u ż y cia. P ró c z tego p u k a d ło p rz e w a ż n ie nie m ieśc i się w m ię d z y ż e b rz u , ta k , iż je d n o c z e ś n ie p rz y o p u k iw a n iu d rg a z a ró w n o ja k i m ię d z y że b rze , a to w y w ie ra w p ły w n a c h a r a k te r o p u k o w y " , w p ły w , ja k w y n ik a z p o p r z e d niego, u je m n y . T y m c z a se m n a sir, 176 (p o r. ta k ż e s ir. 179) a u to r w y w o d zi p rz y o m a w ia n iu w y ty c z n y c h d la b a d a n ia n a r z ą d u o d d y c h a n ia o p u k iw a n ie m : „ je śli n a to m ia s t o p u k u je się n a p u k a d le , to o d g ło s w p ie rw s z y m m ię d z y ż e b rz u jest c ich szy , p u k a d ło b o w ie m ty lk o częśc io w o z n a jd u je się w w ą s k im m ię d z y ż e b rz u , g łó w n ie zaś sp o c z y w a n a je d n y m lu b n a o b u s ą s ie d n ic h ż e b ra c h " . N a rz u c a się w o b e c tego p y ta n ie : czy m im o w s z y s tk o u ż y w a m y n ie k ie d y p u k a d ła ? Bo jeśli nie, ja k b y w s k a z y w a ły n a to z a s a d n ic z e w y w o d y o p u k a d le , lo d la k o g o p is a n e są n a s tę p n e u w ag i, s k o ro n ik t p ra k ty c z n ie ty m n a rz ę d z ie m sic; n ie p o słu g u je . I po co w te d y s tu d e n to w i, d la k tó re g o p rz e d e w s z y s tk im p rz e z n a c z o n y jest, p o d rę c z n ik , n ie p o trz e b n ie z a jm o w a ć u w a g ę ta k im i s p ra w a m i, s k o ro k o r z y sta n ie z p u k a d ła w p rz y ta c z a n y m p r z y p a d k u stw a rz a g o rsze w a ru n k i niż p u k a n ie p a lc e m n a p a lc u
P o z a o d m ie n n y m u s to s u n k o w a n ie m się do r o z p a tr y w a n y c h p o w y ż e j z ag a d n ie ń , p ra g n ę z w ró c ić u w a g ę n a n ie k tó re n ie ś c isło śc i. A u to r n p . n a s tro n ic 257 z az n ac za , Że „ n ic m ia ro w o ś ć z u p e łn a je s t n a jc z ę s ts z ą n ie m ia ro w o - śc ią se rc a i n o si o n a t a k ż e *) m ia n o : m ig o ta n ia p rz e d s io n k ó w " . N ie z g a d z a się to c h y b a z rz e c z y w is to ś c ią , g d y ż m ig o ta n ie p rz e d s io n k ó w s ta n o w i ty lk o je d n ą z p o sta c i n ie m ia ro w o ś c i z u p e łn e j, a c z k o lw ie k n a jz w y k le js z ą . In n e w y n ik a ją ze s k u p io n y c h s k u rc z ó w d o d a tk o w y c h ; d a le j z nie ta k rz a d k ie j, b o w 10— l-ł°/o w s z y s tk ic h a ry t- lii i»i (p o r. F a h r e n k a m p f, Is lv a n K l e i n ) s p o ty k a n e j n ie m ia ro w o ś c i z ato k o w e j, c ałk o w icie b e z ła d n e j, z z a c h o w a n ą je d n a k c z y n n o ś c ią p rz e d s io n k ó w i w s p o m n ia n e j z re sz tą n a sir. 290; w resz cie z w y ją tk o w o s p o ty k a neg o tr z e p o ta n ia k o m ó r, o p isa n e g o n p . p rzeze m n ie p<>
d o ż y ln y m w p ro w a d z e n iu a d r e n a lin y u lu d zi z ro z k o ja - r z e n ie m p r ze ds i о и к o w o - k o m о г ow у m (p o r. tak ż e L e v i- n e, C lin ical H e a rt D iseases, 1947). Z ty c h s a m y c h w zg lę
d ó w nie m o ż n a ró w n ie ż m ó w ić, ja k p o d a je p o d rę c z n ik n a s tr. 290: „ n ie m ia ro w o ś ć z a to k o w a n ie re g u la rn a ... z w an a t a k ż e * ) n ie m ia ro w o ś c ią o d d e c h o w ą " , g d y ż i tu o d r ó ż n ia m y k ilk a p o s ta c i ta k ie j n ie m ia ro w o ś c i z a to k o w e j.
P o ś r ó d n ic h ly lk o p ie rw sz a , p rz e b ie g a ją c a o k re s o w o , z a leż y od o d d e c h u , d ru g a je s t n ie z a le ż n a od o d d e c h u , lecz o d c h w ie jn e g o n a p ię c ia n e rw u b łę d n e g o (np. w n ie k tó r y c h p r z y p a d k a c h po w ię k sz y ch d a w k a c h n a p a r s tn ic y ) , trz e c ia w k o ń c u z ac h o w u je się c a łk o w ic ie b e z ła d n ie i z a le ż y je d y n ie o d o s ła b io n e j c z y n n o ś c i w ę z ła zato k o w e g o . Co do d a ls z y c h szczeg ó łó w , w y m a g a ją c y c h s p r o s to w a n ia, stre sz cz am je w n a s tę p u ją c y c h u w a g a c h : 1) O k re ś le nie ly m p h o g ra n u lo m a to s is z a s trz e ż o n e je s t dla z ia rn ic y z ło śliw ej, zaś g ru źlicze, k ito w e, trąidow e i in n e z a p a le n ia w ęzłó w c h ło n n y c h n a z y w a się a lb o ly m p h o m a a lb o ly m p h a d e n itis alb o g r a n u lo m a tu b e rc u to s u m itp ., a n ie ly m p h o g ra n u lo m a to s is (str. 115). T en p u n k t w id z e n ia p o tw ie rd z ił n a m o je z a p y ta n ie je d e n z p r o f e s o r ó w a n a t o m ii p a to lo g ic z n e j. 2) N a le ż a ło b y p o z o s ta ć p rz y n azw ie
*j p o d k re ś le n ie m o je.
„ c z ę s to s k u rc z n a p a d o w y " czyli ta c h y c a rd ia p a ro x y s m a lis i n ie z a s tę p o w a ć je j m ia n e m „ k o ła ta n ia n a p a d o w e g o "
(sir. 33), g d y ż c z ę s t o ś ć c h o ro b liw a sk u rc z ó w jest tu z ja w is k ie m z a s a d n ic z y m . K o ła ta n ie w ty m zesp o le s ta n o wi s p r a w ę d o d a tk o w ą i p o d rz ę d n ą , p o za ty m o b a z a b u r ż e n ia n ie w y s tę p u ją b y n a jm n ie j ró w n o le g le . 3) O d p o w ie d n ik ła c iń s k i d u r u p o w ro tn e g o p o m y łk o w o p o d a n y z o s ta ł ja k o „ ty p h u s e x a n th e m a tic u s " z a m ia s t „ ty p h u s re- c u r re n s " (sir. 123). 4) O d stę p y m ię d z y n a p a d a m i z im n icy w trz e cia cz ce w y s tę p u ją p rz e c ię tn ie co 48 goldzin, ja k z re sz tą p ra w id ło -w o ' u w id o c z n io n o n a ry c in ie 10, a nie co 30— 36 go d zin , ja k p o m y łk o w o p o d a n o w tek ście (str.
124). 5) C zaszka „ k ró tk o m ia r o w a " zw ie się p o łac in ie
„ b r a c h y c e p h a lia “ a nie, ja k p o d a n o w k sią żc e, „ m ik ro - i c e p h a lia " (str. 130). 6) R o zszerzen ie sz p a ry o c zn e j w c h o ro b ie B a se d o w a zw ie się p ra w id ło w o o b ja w e m D a I- r у m p 1 e ’ a, k tó r y go p ie rw s z y o p isał, a nie o b ja w e m S t e l l w a g a (str. 133). T e n o s ta tn i o b ja w o d n o si się ty lk o do w y m ie n io n e g o w p o d rę c z n ik u rz a d k ie g o m r u g a n ia (p o r. H. V o l k m a n n , M e d izin isch e T e rm in o lo g ie , 1944, s tr. 907). N a jle p ie j b y ło b y d ą ż y ć do u n ik a n ia n a zw isk i o p iso w e g o p o d a w a n ia o b ja w ó w . 7) N ie k a ż d e
„ zn a cz n e p o w ię k sz e n ie s e rc a " n a z y w a się „ s e rc e m w o lem , c o r b o v iu m " (sir. 159), ty lk o d o ść ró w n o m ie rn ie i w c a łości p o w ię k sz o n e , ja k n p . p rz y w ie lu c ię ż k ic h z ło ż o n y c h w a d a c h z a s ta w e k d w u d z ie ln y c h , n a to m ia s t n ie w w a d a c h z a s ta w k o w y c h tę tn ic y g łó w n e j. 8) D e x tro c a rd ia a c q u is ita zwie się w ła śc iw ie d e x tro p o s itio c o rd is ; d e x tr o c a r d ia o d n o si się do w ro d z o n e g o p ra w o s tro n n e g o u ło ż e n ia n a tle w ad y ro z w o jo w e j, w p o d rę c z n ik u n łe u w z g lę d n io n e j (sir.
224).
I P a rę słó w jeszcze o p rz y to c z o n y c h n a z w is k a c h b a d a
| czy, d o k tó r y c h p iso w n i z a k r a d ły się u s te r k i. T a k np.
! a u g u lu s L u d o v ic i czy li a n g u lu s sto rn i n ie m o że się zw ać w tłu m a c z e n iu p o lsk im „ k ą te m L u d w ik a " (str. 84, 154, 391), g d y ż o k re ś le n ie z ja w is k a p o c h o d z i od n a z w is k a le k a rz a fra n c u s k ie g o L o u i s (P a ry ż , ro k 1787 do 1872) a nie o d im ie n ia . R aczej m o ż n a by m ó w ić o k ą c ie L o u i- s ’ a, n a jle p ie j zaś u ż y w a ć n a z w y „ k ą t m o s tk o w y " . N a zw isk o k lin ic y s ty D u r o z i e z pisze się w ś ro d k u i n a k o ń c u p rz ez „z" a n ie n a k o ń c u p rz ez „ r “ (str. 299, 390).
N a zw isk o R a u с h 1' u s s p isz e się n a k o ń c u p rzez „ s s “ (str. 180, 391L K o r u n y i n a k o ń c u p rz ez „ i" nie „ j" , z a te m w d ru g im p r z y p a d k u K o r a n у e g o a n ie К o- r а п у j a (str. 180, 386, 391). N a zw isk o P a l a d i n o pisze się p rz ez je d n o „1" (str. 250, 392).
Z p u n k tu w id z e n ia ję z y k o w e g o b u d z ą z a s trz e ż e n ia lu b w y d a ją się m n ie j o d p o w ie d n ie n a s tę p u ją c e z w ro ty : „ m a stó ł d o m o w y czy r e s ta u r a c y jn y " (str. 37) z a m ia s t w y ży w ien ie; „ ja k o re g u łę s k ó rę b a d a się " (str. 89) z a m ia s t z re g u ły Ibada się s k ó rę ; „ p o z o s ta w a n ie k ę p k ó w ż ó łty c h "
Z p u n k tu w id z e n ia ję z y k o w e g o b u d z ą z a s trz e ż e n ia lu b w y d a ją się m n ie j o d p o w ie d n ie n a s tę p u ją c e z w ro ty : „ m a stó ł d o m o w y czy r e s ta u r a c y jn y " (str. 37) z a m ia s t w y ży w ien ie; „ ja k o re g u łę s k ó rę b a d a się " (str. 89) z a m ia s t z re g u ły Ibada się s k ó rę ; „ p o z o s ta w a n ie k ę p k ó w ż ó łty c h "