ul. G arncarska 11. lek 507-72 i 508-28
wznowiła przyjmowanie chorych z w y ją tk ie m zakaźnych i umysłowych
~ ~ P O K O J E W S P Ó L N E I S E P A R A T K I =
-11111111113!1111Д1!111Д1111И!111111[11И1111111111111а11И1инаии11111111111111[1В11В1Еа8И1111111111111в
Rok I V Seria I I K raków N r 3 (1. I I . 1948)
PBZE
6ŁBD leiurski
Proi'. d r J A N O L B R Y C H T K r a k ó w
raw y zdrowotne w obozie k on cen tracyjn ym w O św ięcim iu
( O r z e c z e n i e w y g ło s z o n e n a r o z p r a w i e s ą d o w e j p r z e d N a j w y ż s z y m T r y b u n a ł e m N a r o d o w y m w d n iu 10 g r u d n i a
1947).
C elem w y e lim in o w a n ia w szelk ich m o m en tó w e m o c jo n a ln y c h i su b ie k ty w n y c h , o p in ia m o ja ja k o b ieg łeg o w d zied zin ie s p ra w z d ro w o tn y ch , h ig ie ny, w y ż y w ie n ia i le c z n ic tw a w obozie k o n c e n tr a c y jn y m w O św ięcim iu n ie będ zie p o trz e b o w a ła się o p ie ra ć n a m y c h o so b isty c h o b s e rw a c ja c h z czasu p o b y tu w ty m obozie,, a n i n a z e z n a n iac h p r z e s łu c h a n y c h św iadków , lecz będzie się o p ie ra ć p rzed e w sz y stk im n a z u p e łn ie p rz e d m io to w e j i do tego p ie rw sz o rz ę d n ej p o d sta w ie , a m ia n o w ic ie n a p o z o sta w io n y c h o ry g in a ln y c h n ie m ie c k ic h d o k u m e n ta c h i m a te ria ła c h , k tó re u d a ło się z e b ra ć P rz e w o dniczącem u- K ra k o w s k ie j O k ręg o w ej K o m is ji B a d a n ia Z b ro d n i N ie m ie c k ic h w P o lsc e S ęd ziem u S e h n o w i i zg ro m ad z o n e p rz e d s ta w ić m i do w g lą d u i p rz e stu d io w a n ia .
W m a te r ia ła c h ty c h z n a jd u ją się d o k u m e n ty d o ty czące s p ra w z d ro w o tn y c h , h ig ie n y , w y ż y w ie n ia i leczn ictw a, k tó re z je d n e j s tro n y , p o w ie d z ia ł
b y m od s tr o n y re g u la m in o w e j, p rz e d s ta w ia ją is tn ie ją c y w te o r ii s ta n z arzą d zeń , z d r u g ie j s tr o n y d o k u m e n ty w y k a z u ją c e n iezb icie, że z a rz ą d z e n ia te n ie b y ły n ig d y sto so w a n e w p ra k ty c e , c h c ia ło b y się pow iedzieć, że celem ic h b y ło p a p ie ro w e k ry c ie rz e czy w isto śc i, k tó r a z tą re g u la m in o w ą te o r ią s ta ł a w ra ż ą c e j sprzeczności. I g d y b y n ie k lęsk a h itle ry z m u , to k to ś p o s tro n n y c z y ta ją c k ie d y ś te r e g u la m in y obozow e i d o k u m e n ty o raz s tu d iu ją c h is to r ie ch o ró b w ięźn ió w i p r o to k o ły d o k o n y w a n y c h n a n ic h zabiegów , m ó g łb y p rzy p u szczać, że obóz w O św ięcim iu b y ł pod w zg lęd em s a n ita r n y m , h i g ie n ic z n y m i leczn iczy m w zorow o p ro w a d z o n y , że w ięzień o św ięcim sk i b y ł d o sk o n ale pom ieszczony, o d ży w io n y i o d z ian y , a o p ie k a le k a rs k a n a d n im roztoczona według- o s ta tn ic h w y m o g ó w n a u k i ii s z tu k i le k a rs k ie j. N a szczęście p o g ro m h itle ry z m u u n ie m o żliw ił z a ta rc ie ślad ó w z b ro d n i i p o z o sta w ił zb y t w ie lu św iad k ó w i d o k u m en tó w , co p o z w a la n a zu
p e łn ie o b ie k ty w n e i stan o w cze stw ie rd z e n ie ich z a k ła m a n ia i u d o w o d n ił, że w szy scy S S -m a n n i po
cząw szy od n a js ta rs z e g o aż do n a jm ło d sz e g o r a n g ą d z ia ła li zu p e łn ie św ia d o m ie i celow o, a b y przez m aso w e i izo lo w an e m o rd e rs tw a , głód, n ie w o ln ic z ą pracę,* fizy c zn e i m o ra ln e u d r ę k i o ra z p o z b a w ie n ie o p iek i le k a r s k ie j sp ro w a d z ić z a g ła d ę i w y tę p ie n ie ch w ilo w y c h i e w e n tu a ln ie p rz y s z ły c h m ie sz k a ń ców te g o obozu. W sz y sc y ci lu d zie b y li n a rz ę d z ia m i p rz e m y śla n e g o o d d aw n a sy ste m u , m a ją c e g o
zgodnie z id e o lo g ią n a ro d o w o -so c ja listy c z n ą z a p e w nie N iem com o p a n o w a n ie w ła d z tw a w* E u ro p ie i w św iecie.
Z re g u la m in u obozu k o n c e n tra c y jn e g o (L ager- o r d n u n g t u r die K o n z e n tra tio n s la g e r) z n a jd u ją c e go się w to m ie 21 k a r t a 54 i n a s tę p n e w y n ik a ło b y , że „ n o w o p rz y b y w a ją c y e h do obozu n a le ż y ja k n a j d o k ła d n ie j badać, p o d e jrz a n y c h n a ty c h m ia s t u m ie szczać w s z p ita lu obozow ym i p o d d ać o b serw acji.
Z a jęci -w k u c h n i obozow ej o ra z w k u c h n i dla S S -m an n ó w w ięźniow ie, m a ją p o d le g a ć s ta łe j le k a r sk iej o b se rw a c ji wr k ie r u n k u ch o ró b zak aźn y ch . L e k arz obozow y m a się od czasu do cz asu p rz e k o n y w ać o czy sto ści w ięźniów . W ięźn io w ie z g ła sz a ją c y się ja k o c h o rz y m a ją b y ć co d zien n ie p rz e d s ta w ia n i le k a rz o w i obozow em u do b a d a n ia . W ra z ie p o trz e b y p rz e k a z u je on ch o ry ch w ięźniów celem fachow ego le czen ia do s z p ita la . O s y m u la n ta c h , k tó rz y ch c ą się w te n sposób u c h y la ć od p ra c y , m a on z g łaszać w celu ich u k a r a n ia . D la le c zen ia d e n ty sty c z n e g o w ięźn ió w je s t do d y sp o z y c ji le k a rz - d e ń ty s ta . L e k a rz obozow y m a p o tw ie rd z a ć k o n iecz
ność le c z e n ia d e n ty sty c z n e g o . S ta le m a się le k a rz obozow y p rz e k o n y w a ć o sposobie p rz y rz ą d z a n ia i ja k o ś c i p o ż y w ie n ia w k u c h n ia c h . O e w e n tu a l
n ych b ra k a c h m a n a ty c h m ia s t z g łaszać k o m e n d a n tow i obozu. S zczególnie tro s k liw ie n a le ż y leczyć n ieszczęśliw e w y p a d k i, a b y p e łn a zdolność z a ro b kow a w ię ź n ia n ie u c ie rp ia ła . W ięźniów , k tó rz y m a ją b y ć z w o ln ien i lu b p rz e n ie s ie n i z obozu n a le ży p rz e d s ta w ia ć le k a rz o w i obozow em u, celem ich b a d a n ia . L e k a rz o w i obozow em u p o d le g a ją p r z y d zielen i m u le k a rz e , le k a r z -d e n ty s ta i SD G, t u dzież w ię ź n io w ie -p ie lęg n ia rz e s z p ita la obozowego.
L ek arz obozow y .jest d o ra d c ą k o m e n d a n ta obozu we w sz y stk ic h le k a rs k ic h , s a n ita r n y c h i h ig ie n ic z nych sp ra w a c h . O w sz y stk ic h z n a n y c h m u u c h y b ie n ia c h w obozie m a on n a ty c h m ia s t p o w ia d a m iać k o m e n d a n ta obozu. W y s y ła n e p rz e z le k a rz a obozow ego s p ra w o z d a n ia le k a rs k ie do p rz e ło ż o n y c h je g o w ładz, m a on p rz e d k ła d a ć do w ia d o m o ści k o m e n d a n ta obozu."
W sz y stk ie te p o s ta n o w ie n ia re g u la m in o w e b y ły w obozie k o n c e n tra c y jn y m w O św ięcim iu ty lk o m a rtw ą lite r ą . J a k ż e ż bow iem p rz e d s ta w ia ły się one w p ra k ty c e ? O ile jeszcze w ięźniów opu szcza
ją c y c h obóz np. w s k u te k z w o ln ie n ia lu b p rz e n ie sie n ia do in n e g o obozu lu b w ię z ie n ia p rz e d s ta w ia no le k a rz o w i obozow em u, to n o w o p rz y b y ły c h do obozu jeń có w n ie p o d d a w a n o b a d a n iu le k a r s k ie m u, lecz po w p is a n iu g e n e ra lió w , w z ro s tu i w ag i n o w o p rz y b y łe g o w ię ź n ia p rz e z in n y c h w ięźniów w p isy w a n o ste re o ty p o w o do f o r m u la r z a (a rz tlic h e A u f n a h m e u n te rs u c łra n g ), że u w ię ź n ia n ie s tw ie r dzono żad n eg o s ta n u ch o robow ego (ein k rą n k h a f
-te r B e fu n d w u rd e n ie h t erh o b en ) i n a s tę p n ie bez w zg lę d u n a s ta n ich zd ro w ia stła c z a n o w sz y stk ic h p rz y b y ły c h d a n y m tr a n s p o r te m w ięźniów w c ia sn y c h izbach, m im o iż w tr a n s p o r ta c h ty c h z n a j
d o w a li się b a rd z o często lu d z ie w y n iszczen i i z m a l
tre to w a n i śledztw em p o lic y jn y m , p rz e b y ty m bez
p o śre d n io p rz e d u m ieszczen iem ic h w obozie o św ię cim sk im , a n a w e t k a le k i, czego dow odem u trw a lo n e z d ję c ia m i sto sy pro tez.
J a k w y g lą d a ły w a r u n k i m ieszk an io w e, odzież, ży w ien ie, z a p a d a ln o ść n a c h o ro b y o ra z o p ie k a le k a r s k a n a d w ię ź n ia m i w obozie o św ięcim sk im aż n a d to d o k ła d n ie i ja s k ra w o p rz e d s ta w ia ją to ze
z n a n ia św iadków . Z e z n a n ia te z n a jd u ją p o tw ie r
dzenie w d o k u m e n ta c h p o zo sta w io n y c h przez N iem ców . I ta k w obozie m a c ie rz y s ty m (S tam m la- ger) w O św ięcim iu s tła c z a n o w b lo k a c h obliczo
n y ch n a pom ieszczenie w n ic h około 400 w ięźniów , 700—1000, a n ie rz a d k o n a w e t 1200 w ięźniów . Z o b li
czen ia k u b a tu r y ta k ie g o b loku, o p a rte g o n a p o d sta w ie w y m ia ró w p o d a n y c h w a u te n ty c z n y m p la n ie b loku 11 w y n ik a , że p r z y u w z g lę d n ie n iu c y f r y stło czo n y ch w b lo k u w ięźniów p rz y p a d a ło n a j e dnego w ię ź n ia około 2 m 3 p o w ie trz a . W f ilii obozu o św ięcim sk ieg o w obozie B rzezin ce, p a n o w a ły pod ty m w zględem jeszcze g o rsze w a rh n k i. P o d sta w o w y m d la togo obozu b y ł b a r a k k o ń sk i (P fe r- d e rs ta llb a ra c k e ) ty p u 260/9. B a r a k ta k i o b liczony b y ł n a pom ieszczenie w n im 300 w ięźniów . Ze z n a j
d u ją c e g o się w to m ie 6 p is m a k ie ro w n ik a m a g a z y n u odzieżow ego z d n ia 14. V II. 1944 w y n ik a , ze w b a r a k u ta k im stła c z a n o .1000—1209 w ięźniów , ta k że po o d lic zen iu p rz e s trz e n i p o k o ju sta rsz e g o b lo kow ego i k ap o o raz m a g a z y n u żyw nościow ego p rz y p a d a ło n a je d n e g o w ię ź n ia około 0,28 m 2 p o w ie rz c h n i i około 0,75 m 8 p o w ie trz a . D la ilu s tr a c ji n a d m ie n ia m , że w e d łu g § 285 ro z p o rz ą d z e n ia n a szego M in is te rs tw a S p ra w ie d liw o śc i z d n ia 20. V I.
1931 (Dz. U. R. P . N r 71 poz. 577) „O b jęto ść p o w ie
tr z a d la k ażd eg o w ię ź n ia p o w in n a w y n o sić co n aj- m n ie j: w ce lac h w sp ó ln y c h 13 m 3, zaś w celach j e d n oosobow ych 18 m 3. W p o rze zim ow ej p o m ie szczenia z a ję te p rzez w ięźniów m a ją b y ć o p a la n e i te m p e r a tu r a w n ic h n ie m oże być n iższą od 14° C, p rz y w ilg o tn o śc i w zg lę d n e j n ie w y żej ja k 75%.“
I w te j d zied zin ie p o tw ie rd z a ją s to s u n k i o św ię
c im sk ie to, co n a w stę p ie o z a k ła m a n iu i chęci s tw o rz e n ia te o re ty c z n y c h pozorów pow iedziałem . W w y d a n e j p rzez O b e rs ta b s a rz ta p ro f. d r F . E.
H a a g ’a b ro szu rz e „ L a g e rh y g ie n e " (J. F . L e h m a n n s V e rla g , M u n ch en —B e rlin 1943) z e b ra n e s ą n ie m ie c k ie p rz e p is y o o r g a n iz a c ji obozów .dla m łodzieży H itle r a (H itle rju g e n d ), p rz e sied leń có w (U m sie- d ler), n ie m ie c k ie j s łu ż b y p ra c y (R e ic h sa rb e its- d ie n st), ro b o tn ik ó w p rz y m u so w y c h i jeń có w w o
je n n y c h . W y m a g a n e w ty c h p rz e p isa c h m in im a ln e w a ru n k i m ieszk an io w e p rz e w y ż s z a ją w ie lo k ro tn ie te w a ru n k i, k tó re is tn ia ły w rz e c z y w isto śc i obozu ośw ięcim sk ieg o . C h a ra k te ry s ty c z n y m ta k ż e pod ty m w zględem je st, że k ie ro w n ic tw o obozu u z n a ło za konieczn e w p ro w a d z e n ie z m ia n i u le p sz e ń w b a ra k u k o ń sk im , w k tó ry m w B rzezin ce g n ie źd zili się lu d z ie ty s ią c a m i p r z y p rz eb u d o w ie ta k ie g o b a ra k u na sz p ita l dla psów. P o ró w n a n ie p la n u tego
s z p ita la o raz p la n u p o ro d ó w k i d la św iń (A bforkel- s ta ll) w y k a z u je w sposób ja s k r a w y w ię k sz ą d b a łość o z w ie rz ę ta n iż o lu d z i (T. 19. K. 14 i 15).
O ile w obozie m a c ie rz y sty m , gdzie m u ro w a n e b loki w y p o sażo n e b y ły w piece, w ięźniow ie ra d z ili sobie w ła s n y m p rz e m y słe m z o p a la n ie m bloków , o ty le w b a r a k a c h obozu w B rzezin ce by ło to n ie m ożliw e. B a r a k i te w y p o sażo n e b y ły w p r y m ity w ne piece b la sz a n e o r g a n iz a c ji O. T. o m u ro w a n e c eg łam i, k tó r y c h c ią g i kom inow e zb u d o w an e w zdłuż całeg o b a ra k u w e d łu g p o m y słu k o m e n d a n ta H o ssa o g rzew a ć m ia ły ciep łem gazów s p a lin o w ych w n ę trz e b a ra k u . B a r a k i te z b u d o w an e z d e
sek b y ły z im ą i la te m nieu szczeln io n e. W p o c z ą t
kow y m o k re sie w b lo k ach m ie sz k a ln y c h n ie było podłóg. W ięźn io w ie s p a li n a s ie n n ik a c h rozłożo
n y c h n a ziem i po 5-ciu n a dw óch sie n n ik a c h , p r z y k ry c i s trz ę p a m i je d n e g o k o ca n a dw óch lu b trzech . W obozie m a c ie rz y s ty m założono w p ó źn ie jszy m o k re sie je g o is tn ie n ia , in s ta la c ję w o d n ą o raz kloze
ty, k a n a liz u ją c te re n obozu. W obozie w B rzezin ce u rz ą d z e ń ty c h aż do k o ń c a is tn ie n ia obozu w p e łn i n ie u ru c h o m io n o . L ecz n a w e t w obozie m a c ie rz y s ty m z d a rz a ło się często, ta k ż e i w p ó ź n ie jsz y m o k resie, że b ra k o w a ło w ody, n a s k u te k czego w ięź
nio w ie n ie m o'gli się u m y ć i u trz y m y w a ć c ia ła w d o sta te c z n e j czystości. B a d a ją c y z p o lecen ia H im m le ra w łaściw o ści w ody w obozie o św ięcim sk im p ro f. Z u n k e r z W ro c ła w ia s tw ie rd z ił w sw ym p ise m n y m o rzeczen iu z d n ia 23. V I. 1941, z n a jd u ją c y m się w tom ie 12, że w oda w obozie o św ięcim sk im n ic n a d a je się n a w e t do p łó k a n ia ust.
Obóz m ęsk i w B rzezin ce p o d z ielo n y b y ł n a o d dzielone od sieb ie d ru te m o d c in k i po 32 b a r a k i.
D la całeg o ta k ie g o o d c in k a z b u d o w an e b y ły trz y b a ra k i-u s tę p y . C zas k o r z y s ta n ia z ich p r y m ity w n y ch u rz ą d z e ń b y ł ściśle u re g u lo w a n y i k o n tro lc - w a n y przez fu n k c y jn y c h ze sp e c ja ln e g o k o m m an - da. P o n ie w a ż p rz e c ię tn ie około 30% w szy stk ich w ięźniów ch o ro w ało n a b ie g u n k ę głodow ą, to n ie d o sta te c z n e w y p o sa ż e n ie w k lo z e ty b y ło d la w ięź
niów b a rd z o dokuczliw e, m u s ie li oni p rzed w cześn ie u stę p opuszczać i u s ta w ia ć się p o n o w n ie w ogonku.
P o n ie w a ż n ie w y d a w a n o p a p ie r u klozeto w eg o w ię źniow ie u ż y w a li, ja k to w y n ik a z p rzy to czo n eg o p o p rz e d n io p is m a k ie ro w n ik a m a g a z y n u odzieżo
w ego z 14. V II. 1944, do teg o celu k a w a łk ó w szm at w y ry w a n y c h z b ie lizn y . W e w sz y stk ic h b a ra k a c h obozu w B rzezin c e b y ła p o d ło g a g lin ia n a , k tó ra w p o rach deszczow ych z m ie n ia ła się w k a łu ż e b ło ta. zaś w porze su c h e j u n o s iły się z n ie j tu m a n y k u rz u .
O d z i e n i e w y d a w a n e w ięźniom n ie c h ro n iło ich u s tro jó w d o sta te c z n ie od w p ły w ó w a tm o s fe ry cznych, zw łaszcza od z im n a i w ilgoci, b y ło je d n o li
te g o ty p u zaró w n o d la w ięźniów p ra c u ją c y c h pod d a ch em ja k i d la w ięźn ió w z a tru d n io n y c h n a w ol
nym p o w ie trz u i to bez w zględu na s ta n pogody.
S zczególnie o b u w ie n ie o d p o w iad ało w ym o g o m h i
g ie n y . W ięk szo ść w ięźniów p ra c o w a ła w d re w n ia k ach , k tó re w y w o ły w a ły o ta rc ia sk ó ry . Do o ta rć ty c h w sk u te k w sp o m n ia n y c h ju ż n ie h ig ie n ic z n y c h w a ru n k ó w d o łą c z a ły się z a k a ż e n ia i g łę b o k ie r o pow ice. k tó re s ta n o w iły o lb rz y m i o d se tek schorzeń
c h iru rg ic z n y c h . Z a ró w n o b ie liz n a p ościelow a, jak i b ie liz n a o so b ista w ięźniów b y ły rz a d k o i n ie r e g u la r n ie z m ien ian e. B ie liz n ę te p ra n o n ie d o k ła d nie, ta k że n ie rz a d k o o trz y m y w a ł w iezień do z m ia n y b ielizn ę zaw szoną. W s k u te k f a ta ln y c h ty c h w a ru n k ó w h ig ie n ic z n y c h ty s ią c e w ięźniów b y ło do
tk n ię ty c h w szaw icą, św ierzb em i fig ó w k ą.
O ile chodzi o ż y w i e n i e w ięźniów , to z a u te n ty c z n y c h d o k u m e n tó w n ie m ie c k ic h , a p rzed e w sz y stk im z ksiąg- I n s t y t u t u H ig ie n y w R a js k u ( H y g ie n e -In s titu t d e r W a ffe n -S S u n d P o liz e i in A u sc h w itz O /S) w y n ik a , że żyw ność w y d a w a n a w ięźniom obozu k o n c e n tra c y jn e g o w O św ięcim iu n ie o d p o w ia d a ła a n i pod w zglądem ja k o śc io w y m a n i ilo ścio w y m n a jp ry m ity w n ie js z y m w ym o g o m ży w ien ia. M ięso d o sta rc z a n e k u c h n i w ię z ie n n e j d la s p o rz ą d z e n ia zu p y b y ło b a rd z o często zep su te, p o k r y te p ę c h e rz am i, g n iją c e , w w ie lu w y p a d k a c h z a o p a trz o n e w ste m p le , że n ie n a d a je sie do u ż y t
ku. B y ła to n a jc z ę śc ie j k o n in a , łb y bydlece, k re w z w ierzęca itp . p r o d u k ty odpadkow e.
W e d łu g o fic ja ln e g o sp isu (S p eise zettel) k u c h n ia m ia ła o trz y m y w a ć d z ie n n ie n a k ażd eg o w ię
ź n ia 250 g r z iem n iak ó w i 750 g r b ru k w i. Z ie m n ia k i n a d c h o d z iły do k u c h n i w s ta n ie z g n iły m , ta k że po o d rz u c e n iu o d p ad k ó w n ie n a d a ją c y c h sie do g o to w a n ia p o zo staw ało zaled w ie około 90—100 g r n a dzień d la w ięźn ia. To sam o o dnosi sie do b ru k w i.
M ięso o trz y m y w a ła k u c h n ia łą czn ie z kośćm i.
W ro k u 1944 zaczęto w y d a w a ć k o n se rw y , k tó re r ó w n ież b y ły b a rd z o często zep su te. D la p rz y rz ą d z e n ia p o k a rm u w k u c h n i w ię z ie n n e j zu ży w an o w sz y stk ie o d p a d k i p o w sta łe p rz y s o rto w a n iu p r o d u k tó w p rz y w o żo n y c h do O św ięc im ia p rz e z osoby zwożone ta m m a so w y m i tr a n s p o r ta m i n a w y n i
szczenie w k o m o ra c h g azo w y ch . T oteż n ic d ziw n e
go, że w zu p ie sp o rz ą d z o n e j z ty c h o d p ad k ó w z n a j
dow ano g u z ik i, ż y le tk i, s z n u ro w a d ła , p r e z e r w a ty w y itp . p rz e d m io ty . P rz e p ro w a d z o n e w p ra c o w n i ch em iczn ej oznaczen ie k w a s o ty te j zu p y o d p o w ia
dało k w a so c ie o c tu stołow ego, a b a d a n ie b a k te r io lo giczne w y k o n a n e w H y g ie n e - I n s titu t w y k azało , ze p o d d a n a b a d a n iu p a sz te tó w k a d la w ięźniów (H a ftlin g s le b e rw u rs t) b y ła za n ieczy szczo n a b a k te ria m i coli i p ro te u s, a z a ty m b a k te r ia m i k a ło w y m i. (N eb en b u c h s tr . 76,98 i 99). O rzeczeniem n r 26496 zam ieszczo n y m n a s tro n ie 68 k s ię g i pom ocniczej (N ebenbuch) s tw ie rd z ił w s p o m n ia n y I n s ty tu t, że m ięso p o b ra n e do b a d a n ia z k u c h n i w ięźn ió w obo
zu o św ięcim sk ieg o o d p o w ia d ało w e d łu g k la s y f ik a c ji b e rliń s k ie j k la s ie I I N r 7 i p ochodzi ze s ta r e j w y c h u d z o n ej k ro w y . M ięso z n a jd o w a ło sie — w e
d łu g tre ś c i o rzeczen ia — w s ta n ie po czątk o w eg o ro z k ła d u . W in n y c h o rze c z en ia c h s tw ie rd z ił ten I n s t j t u t , że np. w p asz te tó w c e d la w ięźniów z n a j
dow ało się od 47,9% do 71,3% w ody i 14.3%—18.6%
z a w a rto śc i b ia łk a , a w kiszce d la w ięźn ió w (H rift- lin g s b lu tw u rs t) b y ło 51—73,2% i 12,2-23,8% b ia łk a . W tzw . H a f tlin g s b r iih w u r s t s tw ie rd z ił te n I n s t y t u t 45,4%—78,5°/o w ody i 13.2%—16,6% b ia łk a . N a to m ia s t w b a d a n y c h p rzez ten ż e I n s t y t u t w y ro b a c h m ię sn y c h p rz e z n aczo n y c h d la S S -m a n n ó w obozu o św ięcim sk ieg o w y k a z a n o w e w sz y stk ic h z a m ie szczonych w k siąż ce o rze czen iach n iższą ilo ść w o
dy a w y ższą ilo ść b ia łk a a n iż e li w y n o s iła ilość ow ych s k ła d n ik ó w w w y ro b a c h te g o sam eg o r o d zaju , p rz e z n aczo n y ch d la w ięźniów .
W y d a w a n e w ięźniom p o ż y w ien ie n ie o d p o w ia
d ało z u p e łn ie zasad o m h ig ie n y ż y w ien ia. Z a w ie ra ło ono g łó w n ie w ę g lo w o d an y i by ło w y b itn ie u b o g ie w w ita m in y . P o n a d to za m a łe o fic ja ln e obo
zowe ra c je żyw nościow e n ic d o ch o d ziły w p e łn i n i g d y do w ięźn ió w z pow odu k ra d z ie ż y w a rto ś c io w ych p ro d u k tó w , g łó w n ie b ia łk o w y c h przez S S -m an n ó w i p rzez w ięźn ió w fu n k c y jn y c h , przez k tó ry c h re e e p r o d u k ty te p rzech o d ziły . U w zg lęd n ia ją c te w sz y stk ie m o m e n ty u s ta lili lek arz e- w ieźniow ie, k tó rz y z ty tu łu s p ra w o w a n y c h przez n ic h w obozie f u n k c ji m ieli w g lą d w te sp ra w y , że w a rto ść k a lo ry c z n a o trz y m y w a n e g o fa k ty c z n ie przez w ię ź n ia p o ż y w ie n ia w y n o siła około 1150 k a lo rii d zien n ie. T a ilość k a lo ry c z n a p o ż y w ie n ia b y ła z u p e łn ie n ie w y s ta rc z a ją c a i m u s ia ła w c ią g u ju ż n ie d łu g ie g o czasu, bo w c ią g u k ilk u m iesięcy , do
p ro w a d z ić i d o p ro w a d z a ła do w y n isz c z e n ia u s tr o ju i śm ie rc i w ięźniów , g łó w n ie z pow odu n ie d o b o ru b ia łk a i w ita m in . N ie d o b ó r b ia łk a b y ł je d n a k zn a cznie w ięk szy n iż b y to z te o re ty c z n y c h obliczeń k a lo ry c z n y c h w y n ik a ło , p o n iew aż p rz y p o k ry w a n iu z a p o trz e b o w a n ia b ia łk a w diecie w ięźniów w ła śc iw ie ty lk o z p o k arm ó w ’ ro ś lin n y c h p rz e c h o dziło około 20% ca łe j ilości b ia łk a w sto lec w fo r
m ie n ie w y z y sk a n e j. Z n alazło to p o tw ie rd z e n ie w d o św iad czen iach , p rz e p ro w a d zo n y c h przez a n g lo sa sk ie g o b a d a c z a H e lle r a n a sz c z u ra c h (H. H e l
ler, P ro c e e d in g s of th e R o y a l S o c ie ty of M edicine, 1947. V ol. X L . N r 7). B ad acz te n z e sta w ił d la szczu
rów d ie te w e d łu g w zorów d ie ty d la obozów k o n c e n tra c y jn y c h i p rz e k o n a ł sie, że g d y b y n a w e t szczurom n ie o g ra n ic z a ć zu p e łn ie ilo ści te g o p o k a rm u , to zw ie rz ę ta te n ie są w m ożności zjeść ob jęto ścio w o ta k ie j ilo śc i te g o p o k a rm u , a b y ona p o k ry ła is to tn e z a p o trz e b o w an ie u s tr o ju i ju ż po u p ły w ie 3-ch m ie się c y z ja w ia ł sie u ty c h z w ie rz ą t zespół z m ia n c h a r a k te ry s ty c z n y c h d la c h o ro b y g ło d o w ej. O b se rw a c je teg o ro d z a ju b y ły n a p o rz ą d k u d z ie n n y m w obozie w O św ięcim iu, że w ię
zień m im o. iż p o tr a f ił w te n czy in n y sposób do
s ta ć i zjeść n a w e t 5 m ise k obozow ej zupy, o ile n ie o trz y m y w a ł in n e g o je d z e n ia np. z tzw. „ o rg a n iz a cji" łu b z p a c z e k z a p a d a ł n a ch o ro b ę g ło d o w ą i to zazw y czaj po u p ły w ie 3-ch m iesięcy . Z n a la z ło to n a w e t sw ój w y ra z w p o w ied zen iach S S -m an n ó w .,ein a n s ta n d ig e r H a f tlin g d a r f n ic h t la n g e r a is 3 M o n ate leben, so n st is t e r ein D ie b “.
N a s k u te k n ie d o sta te c z n e g o o d ż y w ie n ia pod w zglądem ilo ścio w y m i ja k o śc io w y m i zm n ie jsz o n ej s tą d odporności: u s tr o ju je s t z ro z u m ia łą k o lo s a ln a z a p a d a ln o ść w ięźn ió w n a n a jro z m a its z e sch o rz e n ia , ro z sz e rz an ie sie n a w e t d ro b n y c h s p ra w r o p n y c h w ro z le g łe ro p o w ice i n a g m in n e w y stę p o w an ie c h o ro b y g łodow ej. C h o ro b a t a w y s tę p o w a ła w 2 p o sta c ia c h . A lbo w p o s ta c i o brzęków o g ó ln y ch , z a c z y n a ją c y c h sie od k o ń c z y n d o ln y c h i p o su w a ją c y c h sie co raz w yżej, alb o w p o s ta c i su c h e j, w k tó r e j g ło d u ją c y w y g lą d a ł j a k sz k ie le t k o s tn y z n a c ią g n ię tą n a ń sk ó rą . U o so b n ik ó w ty c h z a n i
k a ła p o d śc ió łk a tłuszczow a, m ie śn ie w io tc z a ły
i cień o zały , w y stę p o w a ło co raz zn ac z n iejsze o sła b ien ie, tw a rz p r z y b ie r a ła w y ra z m a sk o w a ty , oczy w d a l w p a trz o n e o ź re n ic a ch ro zszerzo n y ch , a p a tia i senność, z w o ln ien ie i o sła b ie n ie w szelk ich p ro c e sów życiow ych, a zw łaszcza p sy c h ic z n y c h , ch o rzy ta c y źle w id zieli i sły sz e li, a p e rc e p c ja , a so c ja c ja , to k m y ś le n ia i w ogóle w sze lk ie re a k c je b y ły u n ic h zw olnione, s tą d n a d a n o im i o g ó ln ie z o s ta ła p r z y ję ta n a z w a „ m u z u łm a n ó w ', s tą d ta k ż e p o w o l
n e w y k o n y w a n ie zleceń, co b y ło m y ln ie u w a ż a n e za dow ód b ie rn e g o o p o ru i s ta ło sie pow odem b e s tia ls k ic h u d rę c z e ń p rz ez S S -m an n ó w i f u n k c y j
n y ch . J a k i e fo rm y p r z y b ie r a ł g łó d w ięźn ió w obo
zu o św ię cim sk ieg o św ia d c z ą a k ta w s p ra w ie w ię ź n ia N r. 122060, k tó r y za k a w a łe k c h le b a p ozw olił sobie w y rw a ć o b cęg am i złotego zęba, lu b a k ta w s p ra w ie w ię ź n ia N r. 158501, stw ie rd z a ją c e , że u s iło w a ł on w ra z z d ru g im w ięźn iem w ła m a ć sie do ch lew u , b y w y k ra ś ć s ta m tą d p o k a rm p rz e z n a czony d la św iń o raz ro z k a z y k o m e n d a n tu ry obozu, z a w ie ra ją c e o strzeżen ie w ięźniów , b y n ie w y ja d a li od p ad k ó w ze ś m ie tn isk , p o n ie w aż w ś m ie tn is k a c h ty c h założono tru c iz n ę n a szczury.
W m ie sią c a c h lu ty m i m a rc u 1945 z b a d a ła z b ro d n ie n ie m ie c k ie p o p e łn io n e w obozie o św ięc im sk im so w ieck a „ N a d z w y c z a jn a K o m is ja P a ń s tw o w a d la u s ta le n ia z b rd n i n ie m ie c k o -faszy sto w sk ich a g r e so ró w i ich spólnilców ". O fic ja ln e sp ra w o z d a n ie je j zo stało ogłoszone w fo rm ie k o m u n ik a tu w czaso
p iśm ie „ K r a s n a ja Z w iczda" N r. 106 z 8. V. 1945.
W e d łu g tre śc i lego k o m u n ik a tu , K o m is ja ta z b a d a ła przez sw y ch le k a rzy -elcsp ertó w 2819 o calo n y ch c h o ry c h w ięźniów i s tw ie rd z iła , że 2189 z pośród n ich , a za tem 91°/o ch o ro w a ło n a s k u te k s k r a jn e g o W y czerp an ia i g łodow ego w y n isz c z e n ia u s tr o ju . D o k o n an e ta m ż e se k c je 536 zw łok w ięźn ió w ośw ię
c im sk ic h u s ta liły , że w 474 p rz y p a d k a c h śm ie rć n a s tą p iła w s k u te k w y n isz c z e n ia głodow ego. S ta n fiz y c z n y ta k ic h w y g ło d z o n y c h w ięźn ió w ośw ięcim s k ic h p rz e d s ta w ia fo to g ra fia N r. 39, zam ieszczona w tre ś c i p ro to k o łu p rz e s łu c h a n ia ś w ia d k a W oy- cick ie g o o ra z s e ria zdjęć c h o ry c h w ię ź n ia re k , z b a d a n y c h p rz e z K ra k o w s k ą K o m is je O k rę g o w ą w m a ju 1945. K o m isja t-а u s ta liła w ów czas, że np.
w ię ź n ia rk a N r. 44884 u r. 1914 p rz y w zro ście 160 cm w a ż y ła w c zasie b a d a n ia 25 k g ; w ię ź n ia rk a N r. 75700 u r. w ro k u 1922 p o -n ie sp e łn a ro c z n y m p o b y c ie w obozie o św ięcim sk im w a ż y ła około 25 kg, a w ię ź n ia rk a N r. A 27858 w a ż y ła 23 k g p rz y w zro ście 155 cm. Do s ta n u te g o d o p ro w ad ziło ty c h w ię
źniów n ie d o sta te c z n e w y ż y w ie n ie obozowe. O dno
śne bow iem b a d a n ia p o u cz ają , że człow iek d o ro sły n ie p r a c u ją c y fizy cz n ie w in ie n o trz y m y w a ć p o ży w ien ie , k tó re g o w a rto ś ć k a lo ry c z n a w y n o si n a dobe około 2400 k a lo rii, zaś osoby p ra c u ją c e f iz y cznie — zależ n ie od ro d z a ju ich p ra c y — p o ży w ie
n ie o d z ie n n ej w a rto ś c i k a lo ry c z n e j 3000—4500 k a lo rii. P o d o b n e n o rm y o b o w ią z y w a ły w w ię z ie n ia ch p o lsk ic h sto so w n ie do ro z p o rz ą d z e n ia M in is tr a S p ra w ie d liw o śc i z d n ia 1. V I I I . 1923 (Dz. U. N r 15,
poz. 53). (C. d. n.).
Doc. D r W Ł O D Z I M I E R Z M IK U Ł O W S K I* K r a k ó w P rzyczyn ek do k lin ik i
choroby H and-Schulłer-C hristiaiia u dziecka.
choroby H and-Schulłer-C hristiaiia u dziecka.