Kurcz definuje kompetencję komunikacyjną jako zdolność posługiwania się odpowiednio do sytuacji i do słuchacza.(Kurcz 2000) Uważa również, że kompetencja językowa wywodzi się ze

zdolności homo sapiens do wtórnej (wyższego rzędu) reprezentacji rzeczywistości – dopiero dzięki temu język staje się efektywnym środkiem komunikacji.

Kompetencja komunikacyjna wymaga również uwzględnienia wielu różnorodnych sytuacji społecznych i zastosowania w nich zróżnicowanych form przekazu. Innego sposobu komunikacji wymaga się od osoby przemawiającej publicznie, innego od rozmawiającego face-to-face, jeszcze innego gdy przekazuje się informacje o zwolnieniu z pracy.

W tej nowej sytuacji nauczyciel bezwzględnie musi zmienić sposób nauczania, tak, aby w pełni wykorzystać potencjał swoich uczniów. Jego zadaniem jest również minimalizowanie podziału na „analogowych” nauczycieli i „cyfrowych” uczniów. Proces nauczania jest bowiem oparty na współdziałaniu, a nie można być autentycznym w oczach uczniów, nie znając nowoczesnych technologii informacyjno – komunikacyjnych. Nie jest to zadania łatwe, bowiem nauczyciel nie jest

już dzisiaj jedynym, który posiada wiedzę, podobnie jak i szkoła, która nie jest już dzisiaj jedynym miejscem jej zdobywania przez uczniów. Tego zadania nie ułatwiają nauczycielom uczniowie, którzy żyją we własnym wirtualnym świecie, mówią innym językiem i biegle posługują się nowoczesnymi technologiami.

H.Arendt uważa, że problem edukacji w świecie współczesnym polega na tym, że z samej swej natury nie może ona wyrzec się ani autorytetu, ani tradycji, niemniej musi przebiegać w świecie, którego struktury nie wyznacza już autorytet i nie spaja tradycja. (Arendt 1994) Znaczy to jednak, że nie tylko nauczyciele i wychowawcy, ale my wszyscy, żyjący w jednym świecie razem z naszymi dziećmi i młodymi ludźmi, musimy przyjąć wobec nich postawę zupełnie inną niż ta, jaką przyjmujemy wobec siebie nawzajem.

W praktyce zatem należy zdecydowanie oddzielić sferę edukacji od innych dziedzin — przede wszystkim od obszaru życia publicznego, politycznego.

3. Kultura zagadkowych dzieci

Bardzo szybkie zmiany technologiczne mają wpływ na wiele aspektów naszego życia, ale szczególnie wpływają na przedstawicieli młodego pokolenia, o jeszcze nie w pełni ukształtowanej osobowości i ciągle poszukujących swojego miejsca w społeczeństwie.

Co ciekawe – zmiany te przewidziała i opisała w latach 60. ubiegłego stulecia Margaret Mead, wprowadzając rozróżnienie kultur i dzieląc ją na trzy typ:(Mead 2000)

 postfiguratywną,

 kofiguratywną

 prefiguratywną.

Kultura postfiguratywna cechuje się tym, że dzieci uczą się głównie od swych rodziców. Jest to stan uznawany przez lata za jedyny właściwy i zgodny z naturalnym biegiem świata, a tym samym cyklem rozwojowym dziecka. Jest to proces bardzo zbliżony do naturalnych, wręcz opartych na instynktownych zachowaniach, sposobów wychowywania i uczenia młodego pokolenia przez bardziej doświadczone starsze jednostki. W kulturze posfiguratywnej wszelkie zmiany zachodzą bardzo powoli, a dziadkowie ni wyobrażają sobie przyszłości wnuków innej niż swoją. W kulturze tej, dorośli nie chcą żadnych zmian, a swoim następcą przekazują poczucie niezmiennej ciągłości.

Kultura kofiguratywna cechuje się tym, że zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się przede wszystkim od swoich rówieśników. Osoby starsze nadal odgrywają dominującą rolę, określając formy i granice zachowań. W kulturze figuratywnej współistniejące generacje pokoleniowe młodszych i starszych nie są wstanie sami wprowadzić dzieci do zmienionych warunków rzeczywistości.

Natomiast kultura prefiguratywna, tzw. kultura zagadkowych dzieci – według antropolog Margaret Mead to typ kultury, w którym młodsze pokolenia przekazują wiedzę techniczną starszym pokoleniom. Zmienia się zatem kierunek przekazu wartości, a dorośli nie nadążają za zmianami, bowiem świat jest zrozumiały tylko dla dzieci.

W takim ujęciu dorosły traci swoją pozycję jedynego nieomylnego i posiadającego wiedzę, bowiem dzieci wiedzą więcej niż dorośli. Oznacza to, że zaczyna uznawać w swoim dziecku przynajmniej partnera, jeżeli nie osobę, która na wielu zagadnieniach zna się lepiej i posiada większe kompetencje.

W początkach drugiej dekady XXI wieku kultura prefiguratywna nie stanowi już bliżej nieokreślonego science-fiction, lecz staje się zjawiskiem powszechnym. Zaproponowane przez Margaret Mead rozróżnienie kultury jest bardzo celne w odniesieniu do czasów i społeczeństwa.

Dzisiejsze spojrzenie na kolejne etapy rozwoju człowieka wskazuje, że ten cykl można odnieść do życia jednostki. To zupełnie nowe doświadczenie, bowiem w przeszłości dorośli posiadali znacząco większą wiedzę niż dzieci. M.Mead uważa, że żadne wcześniejsze pokolenie nie poznało, nie doświadczyło i nie wykorzystało tak szybkich zmian, rozszerzenia źródeł energii, środków komunikacji, pojęcia ludzkości, granic dostępnego wszechświata, pewników na temat znanego i ograniczonego świata, fundamentalnych wymagań życia i śmierci.(Maed 2000)

Mead wprost określała ten stan słowami, że teraz wchodzimy w okres nieznany dotąd historii, w którym młodzi zyskują sobie unikalny autorytet w swym prefiguratywnym rozumieniu nieznanej jeszcze nikomu przyszłości.(Mead 2000) W nowej rzeczywistości przed dorosłymi stoją nowe wyzwania, będące konsekwencją cyfrowego zaangażowania ich dzieci, którzy sami projektują interesujące ich środowiska nauki. Aby osiągnąć sukces zaangażowanie dorosłych i dzieci musi być z sobą bardzo mocne sprzężone i skorelowane, gdyż jedynie w takim przypadku istnieje możliwość uzyskania efektu synergii w procesie budowania wiedzy.

Co ważne, fakt poszerzenia wiedzy przez dzieci w sposób nieformalny powinien zostać uwzględniony przez nauczyciela w trakcie planowania procesu nauczania. Jest to niezwykle istotna kwestia, bowiem uczniowie dysponują często dużą wiedzą zdobytą w trakcie nauczania pozaszkolnego. Przemyślana konstrukcja procesu dydaktycznego pozwoli nauczycielowi nie tylko wykorzystać doświadczenia edukacyjne uczniów, ale również zachęcić ich do indywidulanej refleksji, celem promowania silniejszych efektów kształcenia.

Bez wątpienia możliwość wszechstronnego zdobywania wiedzy przekształciła skostniały i dość już archaiczny system edukacyjny i rozpoczęła jego nieodwracalną rewolucję. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że dotychczasowy paradygmat pedagogiczny, skoncentrowany wokół nauczyciela mającego wyłączność na wiedzę, legł w gruzach, na rzecz nauczania nieformalnego wspartego bogactwem multimedialnych materiałów w sieci.

4. Kultura konwergencji

H.Jenkins przez konwergencję rozumie przepływ treści pomiędzy różnymi platformami medialnymi, współpracę różnych przemysłów medialnych oraz migracyjne zachowania odbiorców mediów, którzy dotrą niemal wszędzie, poszukując takiej rozrywki, na jaką mają ochotę.(Jenkins 2007) Konwergencja to pojęcie opisujące zmiany technologiczne, przemysłowe, kulturowe i społeczne w zależności od tego, kto je używa i o czym wydaje mu się, że mówi.

Konwergencja nie dokonuje się poprzez urządzenia medialne, bez względu na to, jak wyrafinowane mogą się one stać. Konwergencja zachodzi w umysłach pojedynczych konsumentów i poprzez ich społeczne interakcje z innymi konsumentami. Każdy z nas tworzy swoją własną osobistą mitologię z części oraz fragmentów informacji wyłuskanych ze strumienia mediów i przekształconych w zasoby, dzięki którym nadajemy sens naszemu codziennemu życiu.

W czasach kultury konwergencji sytuacja zmienia się diametralnie. Sposób użytkowania przez uczniów urządzeń multimedialnych, komputerów osobistych, a zwłaszcza Internetu sprawia, że coraz bardziej uwidacznia się fakt, że żyjemy w kulturze prefiguratywnej.

Młodzież (dzieci sieci, Pokolenie Z, etc.) przekazuje swoją wiedzę techniczną i umiejętności poruszania się po wirtualnym świecie dorosłym, którzy nie nadążają za zmianami. Są to zmiany kulturowe charakterystyczne dla nowoczesnego społeczeństwa, gdzie ze względu na szybkość zmian technologicznych i kulturowych starsze pokolenia muszą przystosować się do mniej konserwatywnych i bardziej otwartych na kulturowe i technologiczne nowości młodszych pokoleń.

Kultura prefiguratywna staje się dominującym sposobem zdobywania wiedzy o nowych mediach. Starsi odbiorcy mediów gdziekolwiek się znajdują i skądkolwiek przychodzą do teraźniejszości, są emigrantami wkraczającymi w nową erę - jedni, jako uciekinierzy, inni, jako deportowani. Przypominają emigrantów, którzy przybyli do nowego kraju, pionierów niezorientowanych jeszcze, jakie żądania postawią przed nimi nowe warunki życia.(Mead 2000)

Szybki postęp technologiczny wymusza istotne zmiany w podejściu pedagogicznym, wdrażając nowy model nauczania będący "przejściem od nauczania do uczenia się". W konsekwencji prowadzi to do zmiany całego sektora edukacji dzięki zaangażowaniu narzędzi ICT, które w coraz większym stopniu wpływają na rolę i relacje uczniów i nauczycieli, poprzez ingerencję w ich wzajemne oddziaływania. Proces uczenia się zawiera oczywiście tradycyjne elementy, jak chociażby sposób dostarczania wiedzy, ale jest to jedynie jedna ze zmiennych mająca wpływ na efekty nauczania. Głównym bowiem zadaniem nauczyciela w nowym modelu nauczania jest skupienie się na tym co robią uczący się i dostarczanie im potrzebnego wsparcia.

W ten oto sposób zmienia się również rola ucznia w procesie nauczania, gdyż uczenie się jest postrzegane jako aktywny, indywidualny i społeczno-kulturowych proces, w trakcie którego

uczeń tworzy własną strukturę wiedzy. Uczeń bierze na siebie również większą odpowiedzialność za własny proces uczenia się i osiągania wyników.

Wykorzystanie technologii informacyjno - komunikacyjnych w edukacji i tworzenie cyfrowych środowisk nauczania dało możliwość przełamania barier, które istnieją w tradycyjnych salach lekcyjnych.

Można zaobserwować, że zastosowanie cyfrowej nauki w edukacji jest ciągle rosnące. Wiele instytucji edukacyjnych w świecie już zainwestowało w internetowe platformy, służące przekazywaniu interaktywnych technologii komunikacyjnych, takich jak np. wideokonferencje. Jest to również odpowiedzią na przemiany społeczne, które zaowocowały rozwojem pokolenia z, czyli uczniów, dla których internet jest środowiskiem naturalnym. To współczesne pokolenie jest przyzwyczajone nie tylko do zdobywania „wirtualnej” wiedzy, ale również do brania odpowiedzialności za swoją edukację. Wirtualne środowisko nauczania tworzy uczniowi warsztat, oferujący indywidulane narzędzia i zasoby pozwalające efektywnie zdobywać wiedzę.

Należy również podkreślić rosnące znaczenia nauczania nieformalnego, tym bardziej, że korzystają z tej formy edukacji nie tylko uczniowie, ale i nauczyciele. Nauczanie nieformalne, to forma nauki, dzięki której każdy uczestnik nabywa i gromadzi wiedzę i umiejętności z codziennego doświadczenia, w domu, w pracy, z czytania gazet i książek, oglądania filmów lub aktywności w serwisach społecznościowych. I choć sam proces edukacji nieformalnej jest niezorganizowany, niesystematyczny, a czasami nawet niezamierzony, to nie należy traktować go jako gorszą formę nauczania. Nauczanie nieformalne charakteryzuje się również tym, iż poznawanie i zdobywanie wiedzy jest dobrowolne i samodzielne. Wynika to z osobistych poszukiwań i dyskusji, a uczący się ma silna motywację wewnętrzną. Nieformalnie można również uczyć się w sieci. Sprzyja temu bardzo dynamiczny rozwój grup i forów dyskusyjnych oraz portali społecznościowych. Budowane w sieci grupy, łączą często spore ilości osób, stając się nieformalnymi „stowarzyszeniami” mającymi wspólny cel poznawczy.

Jak pisze H. Jenkins: „Jeśli dzieci mają przyswoić umiejętności potrzebne do pełnego uczestnictwa w kulturze, to mogą to zrobić przez zaangażowanie w aktywności, takie jak wydawanie gazetki z wymyślonej szkoły albo ucząc się nawzajem umiejętności potrzebnych w masowych grach sieciowych, albo angażując się w cokolwiek innego, co nauczyciele i rodzice uważają dziś za trywialne.(Jenkins 2007)

5. Podsumowanie i wnioski

Rozwój społeczeństwa sieciowego doprowadził do powstania teorii konstruktywizmu społecznego. Główna myśl tej koncepcji dotyczy percepcji rzeczywistości, opartej o subiektywnym doświadczeniu komunikacyjnym jednostki, która buduje swoje wyobrażenie rzeczywistości społecznej na podstawie wielokrotnych aktów komunikacji. (Maj 2019)

Zgodnie z tezą konstruktywizmu społecznego, każda jednostka tworzy wiedzę, nie rejestrując informacji, lecz przekształcając tę, która jest dostępna. W tym modelowym ujęciu, nauczyciel staje się zatem organizatorem stwarzających uczniom możliwości działań poznawczych.

Konstruktywizm społeczny charakteryzuje się zatem różnorodnością metod kształcenia, z naciskiem na te, które stwarzają warunki to działań własnych ucznia. W praktyce oznacza to wzmocnienie działań ukierunkowanych na samodzielną pracę ucznia, i współpracę w grupie.

Stawiając pytania i problemy wymagające rozwiązania, nauczyciel aktywizuje uczniów, pomagając im konstruować własne odpowiedzi.

Żyjemy w czasach, gdzie natłok informacji stał się codziennym wyzwaniem. W tej trudnej pedagogicznie sytuacji, zdolność do nauczenia się „czegoś” staje się prawdziwym wyzwaniem, ponieważ nie wiadomo „czego” się uczyć, nie wiadomo jakie informacje, umiejętności, kompetencje będą stanowiły kartę przetargową np. w życiu zawodowym za 5 czy 10 lat. Jaka zatem powinna być dzisiejsza technologia uczenia się?

Przede wszystkim powinna skupić się na procesie pomocy osobom uczącym się, próbując odpowiedzieć na pytanie: „jak stworzyć optymalne środowisko uczenia się’? Powinna udzielić odpowiedzi na pytanie jak w świadomy sposób przejąć kontrole nad własnym uczeniem się.

Uczniowie są wszak coraz bardziej świadomi i w coraz większym stopniu kontrolują proces własnego uczenia się. Pokolenie prefiguratywne oczekuje, że będzie miało nie tylko większy wpływ na proces dydaktyczny, ale i również większa odpowiedzialność za własne uczenie się.

Można przewidywać, że szkolna kultura konwergencji będzie zmierzać będzie w kierunku zdobycia umiejętności pozyskiwania, wartościowania, analizowania i przetwarzania informacji, a także tworzenia nowych znaczeń poprzez interdyscyplinarne łączenie informacji i poszukiwanie synergii.

6. Bibliografia

Arendt H (1994) Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej: 231.

Bauman Z (2011) 44 listy ze świata płynnej nowoczesności: 5-6.

Jenkins H (2007) Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów: 10, 173 Strelau J i in. (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki: 246-247

Maj A (http://annamaj.wordpress.com) Konstruktywizm społeczny jako ideologia społeczeństwa sieciowego.

Mead M (2000) Kultura i tożsamość: s23, 103, 110-111.

Siemens G (https://pdfs.semanticscholar.org) Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age.

Tapscott D (2010) Cyfrowa dorosłość: 140-141.