KONIECZNOŒÆ ODNOWY WSPÓ£CZESNEJ TEOLOGII MORALNEJ WIERNEJ NAUCZANIU MAGISTERIUM

Martin Rhonheimer zauwa¿a, ¿e ci¹gle wielkim wyzwaniem dla wspó³czes-nej teologii moralwspó³czes-nej jest przezwyciê¿enie szkodliwego dziedzictwa fizykalizmu. Szwajcarski etyk wyjaœnia, ¿e nazwa „fizykalizm” i przymiotnik „fizykalistyczny” nie odnosz¹ siê wy³¹cznie i specyficznie do natury fizycznej, materialnej, ró¿ni¹-cej siê od tego, co duchowe. Raczej w omawianym u¿yciu przymiotnik „fizyka-listyczny” znaczy tyle co „ontologiczny”. Fizykalizm by³by wiêc b³êdem pole-gaj¹cym na niewystarczaj¹cym odró¿nieniu porz¹dku ontologicznego i dóbr ontologicznych od porz¹dku moralnego i dóbr moralnych126.

Wed³ug diagnozy Rhonheimera fizykalizm w teologii moralnej jest przys³o-wiow¹ „wod¹ na m³yn” dla proporcjonalistów. Ciesz¹ siê oni i czuj¹ siê pewnie, kiedy moraliœci wierni tradycji i Magisterium pl¹cz¹ siê w swych rozwa¿aniach w okowach fizykalizmu. To tylko potwierdza proporcjonalistom s³usznoœæ ich w³asnej metody127. Proporcjonaliœci krytykuj¹ moraln¹ donios³oœæ rozró¿nienia na dzia³ania „bezpoœrednie” i „poœrednie” (czy raczej „pozabezpoœrednie”) w³aœnie z powodu neoscholastycznej fizykalistycznej interpretacji tego rozró¿nienia i rozumienia go w porz¹dku fizycznej przyczynowoœci128. Nie doceniaj¹ oni

125 Por. M. Rhonheimer, Vital Conflicts in Medical Ethics, dz. cyt., s. 74-75.

126 Por. ten¿e, Vital Conflicts, Direct Killing, and Justice, dz. cyt., s. 522, przypis 5.

127 Por. tam¿e, s. 522.

moralnej roli intencji, st¹d te¿ sami pozostaj¹ na gruncie fizykalistycznego ro-zumienia dobra i z³a jako przedmoralnych czy ontologicznych jakoœci, natomiast moraln¹ donios³oœæ upatruj¹ dopiero w proporcjach pomiêdzy tymi przedmoral-nymi jakoœciami. Dlatego, aby nie dawaæ proporcjonalistom okazji do dalszego propagowania ich b³êdnej teorii, nale¿y zarzuciæ nieadekwatne, fizykalistyczne rozumienie rozró¿nienia na dzia³ania, skutki i przyczynowanie bezpoœrednie i po-œrednie, a zachowuj¹c samo rozró¿nienie, dokonaæ rewizji rozumienia kategorii bezpoœrednioœci i poœrednioœci (czy pozabezpoœrednioœci) tak, aby by³y one zwi¹-zane z porz¹dkiem aktów woli, czyli intencjonalnoœci129.

Zdaniem Rhonheimera, istniej¹ równie¿ katoliccy moraliœci, spoœród których rekrutuj¹ siê jego krytycy, zajmuj¹cy postawê tzw. „rygoryzmu przemieszczone-go”, sprzecznego z prawym poznawczym wgl¹dem moralnym. Ten rygoryzm nie polega na bezkompromisowym wymaganiu zachowania moralnej prawoœci za cenê ofiar i heroizmu, lecz ulega przemieszczeniu i przejawia siê w rygorystycz-nym stosowaniu okreœlonego standardu moralnego rozumowania do takich przy-padków, do których nie mo¿e byæ on racjonalnie zastosowany, poniewa¿ staje siê wówczas wewnêtrznie nieinteligibilny. Przemieszczenie rygoryzmu polega na tym, ¿e cechuj¹cy siê nim moraliœci broni¹ normy nie tyle dla dobra cz³owieka, któremu powinna ona s³u¿yæ, ile broni¹ normy jako takiej oraz zwi¹zanej z ni¹ pewnej specyficznej metodologii etycznej i strategii argumentacyjnej. Tacy mo-raliœci czyni¹ tak z obawy, ¿e bez niej zburzeniu ulegnie ca³y system rozumowa-nia moralnego, do którego ona nale¿y, a który wydaje siê im konieczny dla obrony katolickiej to¿samoœci130. Tymczasem fizykalizm dyskredytuje katolick¹ teologiê moraln¹. Wynikaj¹cy z niego rygoryzm mówi¹cy, ¿e w przypadku konfliktów ¿yciowych trzeba pozwoliæ umrzeæ dziecku i matce i nie wolno zabiæ dziecka, bo by³oby to bezpoœrednie zabicie, za które grozi kanoniczna ekskomunika latae

sententiae, jest sprzeczny z moralnym poznawczym wgl¹dem i os¹dem prezen-towanym przez prawych ludzi131. Trudne przypadki ujawniaj¹ wprawdzie s³abo-œci rozwi¹zañ teoretycznych, ale daj¹ tak¿e szansê do g³êbszego poznania i zrozu-mienia dobra cz³owieka i moralnej spójnoœci oraz do wypracowania bardziej adekwatnej teorii moralnej132.

Martin Rhonheimer przypuszcza, ¿e jego krytycy przejawiaj¹ taki w³aœnie rygoryzm i nieprzejednan¹ postawê obronn¹, poniewa¿ obawiaj¹ siê, ¿e akcepta-cja jego stanowiska otworzy prost¹ drogê do dekonstrukcji bezpiecznej teorii moralnej i do usprawiedliwiania moralnej dopuszczalnoœci ró¿nych form niego-dziwoœci. Tymczasem, zdaniem szwajcarskiego etyka, obiektywna konstelacja

129 Por. tam¿e, s. 521.

130 Por. tam¿e, s. 523, 540.

131 Por. tam¿e, s. 539.

przypadków konfliktów ¿yciowych i zaproponowana przez niego analiza etycz-na nie otwiera drogi do usprawiedliwiania bezpoœredniego zabijania ludzi. Nato-miast stanowisko fizykalistyczne otwiera drogê do rozwoju proporcjonalizmu, który wydaje siê wówczas atrakcyjn¹ drog¹ unikniêcia b³êdów i niespójnoœci fizykalizmu133. Tak w³aœnie uczyni³o w przesz³oœci wielu najbardziej b³yskotli-wych teologów moralnych. Proporcjonaliœci jednak jeszcze g³êbiej popadli w pu³apkê fizykalizmu przez twierdzenie, ¿e podmiot dzia³aj¹cy jest odpowie-dzialny za wszystkie przewidywane konsekwencje swoich czynów, wynikaj¹ce na mocy fizycznej przyczynowoœci. Aby jednak nie popaœæ w rygoryzm i nie oce-niaæ negatywnie osób za to wszystko, co powoduj¹ swoimi czynami, proporcjo-nalizm przyj¹³ strategiê optymalizowania proporcji pomiêdzy dobrymi i z³ymi skutkami, któr¹ potem spotka³a zas³u¿ona krytyka za jej subiektywistyczny cha-rakter. Wed³ug zwolenników proporcjonalizmu dzia³anie, które ktoœ bezpoœred-nio wybiera, rozwa¿ane niezale¿nie od jego dalszych intencji lub przewidywal-nych konsekwencji, powoduje jedynie fizyczne czy pozamoralne dobro i z³o, które nie s¹ jeszcze moralnie okreœlone przez fakt, ¿e zosta³y wybrane. Swoj¹ moraln¹ specyfikacjê zyskuj¹ one dopiero w perspektywie ca³oœciowej kalkula-cji pozamoralnego dobra i z³a, tkwi¹cego tak¿e w przewidywanych konsekwen-cjach. Cech¹ wiêc wspóln¹ tradycyjnego fizykalizmu i proporcjonalizmu jest nie-zdolnoœæ do zauwa¿enia, ¿e moralne dobro nie sprowadza siê do ontologicznego dobra przedmiotów czy okreœlonych stanów rzeczy, ale le¿y w sposobie, w jaki dzia³aj¹cy podmiot siê do nich odnosi, czyli przede wszystkim w jego œwiado-mych i dobrowolnych wyborach stanów rzeczy i zachowañ134. Fizykalizm mora-listów wiernych dziewiêtnastowiecznej tradycji (zwanych czasem „moralnymi realistami”) cechuje rygoryzm, natomiast fizykalizm proporcjonalistów cechuje subiektywistyczny laksyzm. Aby przezwyciê¿yæ fizykalizm, nale¿y przede wszystkim oczyœciæ moraln¹ kategoriê bezpoœrednioœci z jej fizycznego rozumie-nia i traktowaæ j¹ jako intencjonaln¹. Jan Pawe³ II w encyklice Veritatis splendor odrzuca zarówno proporcjonalizm (79), jak i fizykalizm (78)135.

* * *

Nauczanie moralne Koœcio³a katolickiego zakazuje bezpoœredniego zabijania niewinnych ludzi. Jednak pod pewnymi warunkami Koœció³ dopuszcza zabicie cz³owieka w samoobronie, na wojnie sprawiedliwej, jako karê œmierci czy zabi-cie p³odu na przyk³ad w wyniku histerektomii nowotworowo zajêtej macicy. 133 Szczegó³owe rozwa¿ania dotycz¹ce niejasnoœci, sprzecznoœci czy absurdalnych wniosków, jakie obok trafnych intuicji mo¿na znaleŸæ w pogl¹dach neoscholastycznych moralistów, uwik³a-nych w fizykalizm, Rhonheimer zaprezentowa³ w: Vital Conflicts in Medical Ethics, dz. cyt., s. 49-81, oraz w innych swoich pracach, do których odnosi siê w przypisach.

134 Por. M. Rhonheimer, Vital Conflicts, Direct Killing, and Justice, dz. cyt., s. 523-524, 538.

Zadaniem wiêc teologów jest racjonalne pogodzenie tych z pozoru rozbie¿nych stanowisk i wyjaœnienie, jak to siê dzieje, ¿e ludzie nie musz¹ ponosiæ odpowie-dzialnoœci moralnej za wszystko, co swoimi czynami powoduj¹ w sposób ko-nieczny.

Martin Rhonheimer uwa¿a, ¿e zabijanie cz³owieka jest absolutnie moralnie zakazane tylko wtedy, kiedy jest niesprawiedliwe. Jego zdaniem, istniej¹ jednak pewne przypadki zabicia, wy³¹czone z etycznego kontekstu sprawiedliwoœci i dlatego moralnie niezawinione. S¹ to przypadki specyficznych konfliktów ¿y-ciowych, znanych chocia¿by z po³o¿nictwa, takich jak ci¹¿e pozamaciczne czy zaklinowanie rodz¹cego siê dziecka w kanale rodnym. W takich sytuacjach, zda-niem Rhonheimera, podjêcie interwencji ratuj¹cej ¿ycie jednej osoby (np. matki) powoduje wprawdzie œmieræ drugiej osoby (np. dziecka), jednak ta œmieræ jest tak czy inaczej nieuchronna z powodu patologicznej sytuacji, która uniemo¿li-wia jakikolwiek wybór pomiêdzy zabiciem lub ocaleniem tej osoby. Poprzez ludzkie letalne dzia³anie nie powoduje siê wiêc w takim przypadku niesprawie-dliwoœci wobec zabijanej osoby, bo nie pozbawia siê jej ¿ycia, którego nie utra-ci³aby, gdyby odst¹piono od letalnego dzia³ania. Skoro w takiej sytuacji spo-wodowanie œmierci sytuuje siê poza mo¿liwoœci¹ wyboru i poza etycznym kontekstem sprawiedliwoœci, to powinno byæ postrzegane analogicznie do zda-rzenia naturalnego lub niezamierzonego efektu ubocznego, który sytuuje siê poza zakresem intencji (praeter intentionem). Pozostaj¹c poza porz¹dkiem sprawiedli-woœci, œmiercionoœna interwencja nie mo¿e byæ jednak uzasadniona jako norma moralna, lecz pozostaje uzasadniona przez uniewinnienie sprawcy, wskazuj¹c na brak jego odpowiedzialnoœci moralnej, a nie na pierwotn¹, wewnêtrzn¹ godzi-woœæ samego aktu.

Interwencje ratuj¹ce ¿ycie w przypadku konfliktu ¿yciowego nie s¹ skutkiem wyboru preferencyjnego, który intencjonalnie przyznawa³by wiêksz¹ wartoœæ ¿yciu jednej osoby (np. matki) i by³by wymierzony intencjonalnie przeciwko ¿yciu drugiej osoby (np. dziecka). Takie niesprawiedliwe wa¿enie i porównywa-nie ludzkich istporównywa-nieñ jest typowe dla odrzuconego przez Koœció³ proporcjonali-zmu. Ma ono miejsce w przypadku tzw. „aborcji terapeutycznej”, kiedy ratuje siê ¿ycie matki kosztem ¿ycia dziecka, chocia¿ gdyby zaniechano aborcji, to wów-czas dziecko mog³oby prze¿yæ, natomiast matka zmar³aby w wyniku œmiertelnej patologii.

Argument wypracowany przez Rhonheimera nie polega na zastosowaniu za-sady podwójnego skutku, ale raczej odwrotnie: stanowi podstawê do zastosowa-nia tej zasady. Argument ten bowiem dowodzi, ¿e akt nie jest czynem wewnêtrz-nie z³ym, dlatego spe³nia on pierwszy warunek zasady podwójnego skutku.

Ksi¹dz Rhonheimer zauwa¿a, ¿e ci¹gle wielkim wyzwaniem we wspó³czes-nej teologii moralwspó³czes-nej pozostaje przezwyciê¿enie szkodliwego dziedzictwa fizy-kalizmu i zwi¹zanego z nim nieuzasadnionego rygoryzmu. Fizykalizm jest

b³ê-dem polegaj¹cym na niewystarczaj¹cym odró¿nieniu porz¹dku ontologicznego od moralnego oraz fizycznej przyczynowoœci zdarzeñ naturalnych od przedmio-tu akprzedmio-tu moralnego i sprawczoœci moralnie istotnej.

Stanowisko Martina Rhonheimera jest niew¹tpliwie bardzo interesuj¹ce i wni-kliwie opracowane. Jak pokazuj¹ pierwsze reakcje, pogl¹dy szwajcarskiego teo-retyka moralnoœci odrzucaj¹ teologowie, których myœlenie zosta³o ukszta³towa-ne pod silnym wp³ywem ukszta³towa-neoscholatyczukszta³towa-nej tradycji. Obawiaj¹ siê oni utraty obiektywizmu oceny moralnej wraz z subtelnymi rozwa¿aniami abstrahuj¹cymi od fizycznych cech czynów ludzkich. Argumenty Rhonheimera nie odbi³y siê natomiast szerszym echem w teologicznym œrodowisku niemieckojêzycznym, zdominowanym przez proporcjonalizm. Wydaje siê jednak, ¿e mog¹ byæ one inspiruj¹ce dla tych, których nie satysfakcjonuj¹ rozwi¹zania fizykalistyczne i rygorystyczne, a jednoczeœnie ceni¹ sobie wiernoœæ nauczaniu Magisterium, od-rzucaj¹c b³êdne teorie, takie jak proporcjonalizm. Przysz³a teologiczna debata ma wiêc szansê wypróbowania wartoœci stanowiska Rhonheimera i przyczynienia siê do rozwoju moralnej doktryny Koœcio³a. Zachêt¹ do dalszej refleksji w tej mate-rii jest stanowisko Kongregacji Nauki Wiary, która zaleci³a publikacjê pracy Rhonheimera w celu poddania jej dyskusji w œrodowisku teologicznym.

ABSTRACT

Martin Rhonheimer claims that killing of a man is absolutely morally prohibited only when it is unfair, which is expressed by the moral teaching of the Catholic Church as the absolute prohibition of the direct killing of an innocent human being. However, there are certain cases of vital conflicts, such as ectopic pregnancy or tragic delivery when, because the baby is stuck in the birth canal, it is impossible to save the child. In these cases the death of the child, which is caused as a result of medical intervention, does not deprive the child of something, which otherwise it would not lose if the lethal act had not been performed. Therefore, an unjust act is not committed against the person, whose death one way or another, is inevitable in the case of vital conflict. However, remaining outside the order of justice, deadly intervention, in such cases, cannot be justified as a moral norm, but is justified through the exculpation of the agent, pointing to the lack of his moral responsibility for the killing, but not to the primary, intrinsic fairness of the act itself. In order to justify lethal solutions in vital conflicts M. Rhonheimer does not apply the principle of double effect, but he argues independently from this principle that such a solution is not an intrinsically evil act, therefore it satisfies the first condition of the principle of double effect, and enables its potential further application. Interventions that save life in the case of vital conflicts do not involve a preferential choice, which intentionally would ascribe greater value to the life of one person (e.g. mother) and would be directed against the life of another (e.g. child). Such an unjust weighing of different human existences is typical of the proportionalist method of moral evaluation of human acts rejected by the Magisterium. This kind of weighing is applied in cases of so-called “therapeutic abortion”, when the mother’s life is saved at the expense of her child’s life, where if the abortion were not performed the child would survive and the mother would die as a result of deadly pathology. Rhonheimer claims that great challenge for contemporary moral theology is to overcome the harmful heritage of physicalism and, related to it, unjustified rigorism. Physicalism is an error which lies in the confusion of the moral order with the ontological order, as well as the

confusion of the object of a moral act and the morally relevant causality with the physical characteristics and causality of natural events.

Keywords

extrauterine pregnancy, salpingectomy, salpingostomy, methotrexate, craniotomy, histerectomy, therapeutic abortion, moral act, direct/indirect killing, praeter intentionem, principle of double

effect, moral justification, ethical context of justice, weighing goods, proportionalism, physicalism, rigorism

BIBLIOGRAFIA

Nauczanie Koœcio³a

Denzinger H., Schönmetzer A., Enchiridion symbolorum definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, Herder, Barcinone–Friburgi Brisgoviae–Romae–Neo-Eboraci 1965.

Jan Pawe³ II, encyklika Evangelium vitae, w: W trosce o ¿ycie: wybrane dokumenty Sto-licy Apostolskiej, red. K. Szczygie³, Biblos, Tarnów 1998, s. 41-134.

Katechizm Koœcio³a katolickiego, Pallottinum, Poznañ 2002.

Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o powo³aniu teologa w Koœciele ‘Donum veritatis’, w: W trosce o pe³niê wiary. Dokumenty Kongregacji nauki Wiary 1966-1994, red. J. Królikowski, Z. Zimowski, Biblos, Tarnów 1995, s. 353-369.

Kongregacja Nauki Wiary, Note on the Force of the Doctrinal Decrees Concerning the Thought and Work of Fr Antonio Rosmini Serbati, www.doctrinafidei.va/documents/ rc_con_cfaith_doc_20010701_rosmini_en.html [dostêp 29.07.2014]

Pius XII, Przemówienie do Frontu Rodziny i Stowarzyszenia Rodzin Wielodzietnych (27-XI-1951 r.) – oficjalny tekst w³oski: http://www.vatican.va/holy_father/pius_xii/spee ches/1951/documents/hf_p-xii_spe_19511127_associazioni-famiglie_it.html [dostêp 30.04.2014]; tekst angielski: Pius XII Address of Pope Pius XII to the Associations of the Large Families, November 26, 1951, w: Love and Sexuality, red. O.M. Liebard, McGrath Publishing Company, Consortium Books, Wilmington, NC, 1978, s. 123-127. Kongregacja Nauki Wiary, Wyjaœnienie o aborcji http://www.opoka.org.pl/aktualnosci/

news.php?s=opoka&id=29835 [dostêp 10.03.2014].

Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele ‘Lumen gentium’, w: Sobór Watykañski II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, red. M. Przyby³, Pallottinum, Poznañ 2002, s. 104-166.

Prace teologiczne i filozoficzne

Anderson M.A., Fastiggi R.L., Hargroder D.E., Howard Jr. J.C., Ward Kischer C., Ecto-pic Pregnancy and Catholic Morality. A Response to Recent Arguments in Favor of

Salpingostomy and Methotrexate, “National Catholic Bioethics Quarterly” 11(1) 2011, s. 65-82.

Anderson M.A., Fastiggi R.L., Hargroder D.E., Howard Jr. J.C., Ward Kischer C., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 11(2) 2011, s. 207-211.

Anderson M.A., Fastiggi R.L., Hargroder D.E., Howard Jr. J.C., Ward Kischer C., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 11(4) 2011, s. 630-631.

Austriaco N.P.G., Recenzja ksi¹¿ki M. Rhonheimera Vital Conflicts in Medical Ethics, “National Catholic Bioethics Quarterly” 10(1) 2010, s. 202-206.

Austriaco N.P.G., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 10(3) 2010, s. 432-434.

Barker M.J., Recenzja ksi¹¿ki M. Rhonheimera Vital Conflicts in Medical Ethics, „Inter-national Philosophical Quarterly” 51(1) 2011, s. 103-106.

Bouscaren L.T., Ethics of Ectopic Operations, Milwaukee Wisconsin 1944.

Cavanaugh T.A., Double-Effect Reasoning, Craniotomy, and Vital Conflicts. A Case of Contemporary Catholic Casuistry, “National Catholic Bioethics Quarterly” 11(3) 2011, s. 453-463.

Cole B., Recenzja ksi¹¿ki M. Rhonheimera Vital Conflicts in Medical Ethics, “The Tho-mist” 74(1) 2010, s. 160-164.

Cole B., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 11(2) 2011, s. 211-212.

Flannery K.L., Recenzja ksi¹¿ki M. Rhonheimera Vital Conflicts in Medical Ethics, “Gre-gorianum” 91/2010, s. 641-643.

Flannery K.L., Vital Conflicts and the Catholic Magisterial Tradition, “National Catholic Bioethics Quarterly” 11(4) 2011, s. 691-704.

Furton E.J., Ethics Without Metaphysics: A Review of the Lysaught Analysis, “National Catholic Bioethics Quarterly” 11(1) 2011, s. 53-62.

Grisez G., The way of the Lord Jesus, t. 2: Living a Christian Life, Franciscan Press, Ouincy IL, s. 500-503.

Guevin B.M., Vital Conflicts and Virtue Ethics, „National Catholic Bioethics Quarterly” 10 (3) 2010, s. 471-480.

Guevin B.M., Vital Conflicts and Virtue Ethics: A Further Reply, “National Catholic Bio-ethics Quarterly” 13(1) 2013, s. 14-17.

Jones D.A., Magisterial Teaching on Vital Conflicts. A Reply to Rev. Kevin Flannery, SJ, “National Catholic Bioethics Quarterly” 14(1) 2014, s. 81-104.

Kaczor Ch., The Ethics of Ectopic Pregnancy. A Critical Reconsideration of Salpingosto-my and Methotrexate, “The Linacre Quarterly” 76(3) 2009, s. 265-282.

Murphy W.F. Jr., Craniotomy and Treatments for Tubal Pregnancy: Progress toward Con-sensus on Extreme Vital Conflicts?, “Angelicum” 87/2010, s. 871-910.

Plich R., Po³o¿nicza operacja kraniotomii w orzeczeniach Magisterium Koœcio³a, „Studia Bobolanum” 2/2010, s. 123-137.

Plich R., Moralny dylemat dotycz¹cy terminacji ci¹¿ jajowodowych za pomoc¹ salpingo-stomii lub metotreksatu. Zestawienie wa¿niejszych racji i argumentów pocz¹tkowego etapu wspó³czesnej debaty teologicznej, „Teologia i Moralnoœæ” 2(14) 2013, s. 51-76. Rhonheimer M., Güterabwägung, Tötungsverbot und Abtreibung in vitalen Konfliktfäl-len. Lösungsversuch eines klassischen gynäkologischen Dilemmas aus tugendethischer Perspektive, w: Abtreibung und Lebensschutz. Tötungsverbot und Recht auf Leben in der politischen und medizinischen Ethik, Paderborn, Schöningh 2003.

Rhonheimer M., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 10(3) 2010, s. 429-432.

Rhonheimer M., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 11(1) 2011, s. 9-10.

Rhonheimer M., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 11(2) 2011, s. 203-207.

Rhonheimer M., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 11(4) 2011, s. 627-629.

Rhonheimer M., List do redakcji “National Catholic Bioethics Quarterly” opublikowany w nr. 12(1) 2012, s. 9-12.

Rhonheimer M., The Perspective of Morality. Philosophical Foundations of Thomistic Virtue Ethics, The Catholic University of America Press, Washington D.C. 2009, s. 156-158.

Rhonheimer M., Vital Conflicts, Direct Killing, and Justice. A Response to Rev. Benedict Guevin and Other Critics, “National Catholic Bioethics Quarterly” 11(3) 2011, s. 519-540. Rhonheimer M., Vital Conflicts in Medical Ethics. A Virtue Approach to Craniotomy and Tubal Pregnancies, The Catholic University of America Press, Washington D.C. 2009. Sancti Thomae de Aquino, Summa Theologiae, Alba, Editiones Paulinae, Roma 1962. Waffelaert G.J., De abortu et embryotomia, „Nouvelle Revue Théologique” 16/1884,

s. 94-106, 160-179, 293-321, 377-385; oraz 17/1885, s. 60-68, 200-210, 528-550. Watt H., Side Effects and Bodily Harm, “Ethics & Medics” 36(1) 2011, s. 1-2.