Konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstw a konkurencyjnoœæ regionów Mo¿liwoœæ przenoszenia doœwiadczeñ Wiedza ukryta

Elementem uprawniaj¹cym do nowego podejœcia do spraw funkcjonowania organi-zacji terytorialnej jest zmiana, która zasz³a w pojmowaniu konkurencyjnoœci. Konku-rencyjnoœæ w ekonomii pojmuje siê tradycyjnie jako zdolnoœæ do osi¹gania sukcesu w gospodarczej rywalizacji. Jak zauwa¿a Budner obszar stosowania tego pojêcia znacz-nie siê poszerzy³: ze sfery tradycyjnej mikroekonomii na ujêcia mezo- i makroekono-miczne. Wspó³czeœnie mówi siê nie tylko o konkurencyjnoœci firm i ich wyrobów, ale tak¿e o konkurencyjnoœci miast, regionów i krajów, gospodarek narodowych¹³.

Doœæ powszechnie wykorzystywana jest definicja konkurencyjnoœci, która oznacza zdolnoœæ gospodarki do odnoszenia korzyœci z dzia³alnoœci gospodarczej. W warunkach internacjonalizacji i globalizacji gospodarki mened¿erowie organizacji terytorialnych musz¹ wczuæ siê w rolê przedsiêbiorców, których firma musi staæ siê jednym z ogniw œwiatowego

³añcucha wartoœci dodanej. Konkurencyjne s¹ zatem nie te organizacje terytorialne, któ-re stworz¹ dzia³aj¹cym na ich obszarze przedsiêbiorstwom warunki do minimalizacji kosz-tów, lecz te, które umo¿liwi¹ na swoim terenie maksymalny przyrost wartoœci produktu.

Nale¿y pamiêtaæ, ¿e wspó³czeœnie coraz wa¿niejszym Ÿród³em wartoœci dodanej staje siê informacja. Staje siê ona podstawowym zasobem produkcyjnym, g³ównym czynnikiem produkcji, obok wczeœniej funkcjonuj¹cych w gospodarce czynników: kapi-ta³u, pracy, surowców. Gospodarkê krajów, charakteryzuj¹cych siê wysokim pozio-mem rozwoju, w których znacznie wzros³a rola informacji w procesach produkcji i za-rz¹dzania nazywa siê gospodark¹ informacyjn¹¹⁴.

Fakt powstania gospodarki informacyjnej musi wp³yn¹æ na zmianê

funkcjonowa-12 Kukliñski A. (1998), Rola regionów w Federalnej Europie w XXI wieku, [w:] Jaka Europa? Regionalizacja a integracja, Wydawnictwo Wy¿szej Szko³y Bankowej w Poznaniu, Poznañ, s. 58.

13 Budner W. (2000), Lokalizacja przedsiêbiorstw, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznañ, s. 45.

14 Budner W. (2000), op. cit., s. 194.

nie organizacji terytorialnych. Przydatne w analizie tych zmian mog¹ byæ pojêcia przed-siêbiorstwa wirtualnego i wiedzy ukrytej.

Jak zauwa¿aj¹ Peck i Conolly, u podstaw wysokiej pozycji konkurencyjnej tych regio-nów, które odnios³y sukces le¿¹ zasoby wiedzy ukrytej. Ta wiedza o produktach, zastosowa-niach i metodach buduje dynamikê gospodarki, która jest podtrzymywana przez pozostaj¹ce w dynamicznej równowadze procesy wspó³dzia³ania i wspó³zawodnictwa. To s¹ wspólne do-bra, z których poszczególne podmioty korzystaj¹ poprzez szkolenia, edukacjê i infrastrukturê badawcz¹. Efekty wspólnego uczenia pojawiaj¹ siê tam, gdzie firmy wspó³pracuj¹ ze sob¹ i dziel¹ siê informacjami o technologiach wynosz¹c z tego wzajemne korzyœci¹⁵.

Wiedza ukryta obejmuje czynnoœci zwi¹zane z uczeniem siê przez dzia³anie i ucze-niem siê przez wykorzystywanie, które tworz¹ podstawy do usprawniania dzia³añ i kre-owania nowych pomys³ów, które nie mog¹ byæ ³atwo skodyfikowane i przekazywane w sposób formalny. W konsekwencji bliskoœæ aktorów bior¹cych udzia³ w tym procesie staje siê spraw¹ zasadnicz¹. Takie doœwiadczenia mog¹ staæ siê elementem wspólnej wiedzy regionów. W zwi¹zku z tym firmy, indywidualni przedsiêbiorcy i instytucje dzia³a-j¹ce w regionach mog¹ rozwijaæ i ci¹gle wzbogacaæ wspóln¹ pulê wiedzy i korzystaæ z osi¹gniêtej w ten sposób przewagi konkurencyjnej¹⁶.

W tym kontekœcie zadaniem zw³aszcza w³adz regionalnych staje siê nie tylko stworzenie formalnego œrodowiska innowacyjno-badawczego, ale tak¿e twórcze przemyœlenie metafor przedsiêbiorstwa wirtualnego i pochodnych. Ju¿ zreszt¹ pojawiaj¹ siê prace naukowe doty-cz¹ce tej problematyki. Na przyk³ad A. Bisaga przyjmuje w swojej pracy za³o¿enie, ¿e rozwój regionów (miejscowoœci dokonuje siê dziêki przeskokowi z przestrzeni gospodarowania zaso-bami materialnymi do przestrzeni gospodarowania zasozaso-bami niematerialnymi. Region rozu-miany jest przez autorkê zarówno jako produkt wirtualny, jak i wirtualna organizacja¹⁷.

Konkurencyjnoœæ regionu opiera siê na innych zasadach w przestrzeni materialnej i w przestrzeni wirtualnej. W operowaniu w przestrzeni wirtualnej i w dokonywaniu transak-cji w œwiecie wirtualnym wiêksze doœwiadczenie maj¹ przedsiêbiorstwa. Dlatego te¿ meta-foryczne ujêcie regionu jako przedsiêbiorstwa wirtualnego byæ mo¿e pozwoli na uruchomienie procesu wykorzystywania wyobraŸni i do szukania nowych sposobów organizowania regionu.

Mo¿na by na przyk³ad rozwa¿aæ sytuacjê w której zarz¹d regionu spe³nia rolê integra-tora w organizacji wirtualnej, dobieraj¹c okreœlonych partnerów gospodarczych dla realiza-cji ró¿nych projektów w przestrzeni wirtualnej, bêd¹c ich inicjatorem i nawigatorem.

Oczywiœcie metafora wirtualnego regionu ma swoje ograniczenia. W odró¿nieniu od przedsiêbiorstwa wirtualnego region nie mo¿e ca³kowicie znikn¹æ w cyberprzestrze-ni, zawsze pozostan¹ „twarde” czynniki rozwoju i okreœlona przestrzeñ fizyczna.

Chocia¿ wydaje siê, ¿e Morgan móg³by mieæ zastrze¿enia do powy¿szej tezy. Wzywa on przecie¿ do przemyœlenia na nowo stosunków miêdzy mas¹, przestrzeni¹ i czasem.

Podkreœla, ¿e w myœleniu o organizacjach nale¿y przejœæ od kategorii œwiata Newtonow-skiego do kategorii œwiata EinsteinowNewtonow-skiego¹⁸.

Interesuj¹ce mo¿e byæ metaforyczne ujêcie organizacji terytorialnej (przede wszyst-kim regionu) jako przedsiêbiorstwa fraktalnego, zw³aszcza w kontekœcie relacji pomiê-dzy gminami tworz¹cymi region (mikrofraktalami) a ca³¹ du¿¹ organizacj¹ (makrofrak-talem). Kierunek dalszej analizy wskazuje tu A. Binsztok, zauwa¿aj¹c, i¿ w przypadku organizacji fraktalnych poszczególne jednostki generuj¹ zadania dla siebie, ale tak¿e na rzecz ca³ego makrofraktala. Proces ten przebiega tak¿e w odwrotn¹ stronê, gdy¿

15 Peck F., Conolly S. (2001), Globalizacja, konkurencja i rozwój regionalny w Wielkiej Brytanii, [w:] Klich J., (red.), Globalizacja, Wydawnictwo Profesjonalnej Szko³y Biznesu, Kraków, s. 98.

16 Peck F., Conolly S. (2001), op. cit., s. 97.

17 Bisaga A. (1999), Miejsce miêkkich czynników rozwoju w kreowaniu przestrzeni rynkowej regionów/

miejscowoœci, [w:] Duczmal M., Potwora W., (red), Wybrane problemy wspó³czesnego zarz¹dzania, Wydawnictwo Wy¿szej Szko³y Zarz¹dzania i Administracji, Opole, s. 110-111.

18 Morgan G. (2001), op. cit., s. 291.

makrofraktal dba, aby mog³y rozwijaæ siê i dzia³aæ jego „podzespo³y”¹⁹

Reasumuj¹c mo¿emy stwierdziæ, ¿e próba zastosowania ró¿nych odmian metafory przedsiêbiorstwa do opisu organizacji terytorialnej mo¿e okazaæ siê cenna poznawczo i prowadziæ do interesuj¹cych przemyœleñ.

Uœwiadamiaj¹c sobie istnienie bliskich zwi¹zków miêdzy myœleniem a dzia³aniem w ¿yciu organizacji, zdajemy sobie te¿ sprawê , ¿e nasz sposób „odczytywania” organizacji wp³ywa na to jak je tworzymy. Obrazy i metafory to nie tylko objaœniaj¹ce konstrukcje wykorzystywane w trakcie dokonywania analizy. Maj¹ one zasadnicze znaczenie dla procesu myœlenia obraza-mi, w trakcie którego ludzie ustanawiaj¹ lub „zapisuj¹” charakter ¿ycia organizacji²⁰.

Pos³uguj¹c siê ró¿nymi metaforami po to, aby opisaæ i zrozumieæ z³o¿ony i pe³en paradoksów charakter ¿ycia organizacyjnego, mo¿emy zarz¹dzaæ organizacjami i pla-nowaæ je w i sposób przedtem dla nas nieosi¹galny.

S

Pos³uguj¹c siê ró¿nymi metaforami, mo¿na opisaæ i zrozumieæ z³o¿ony i pe³en pa-radoksów, charakter ¿ycia organizacyjnego. Poprzez metaforê mo¿emy zarz¹dzaæ orga-nizacjami i planowaæ je w sposób przedtem dla wielu niespotykany i nieosi¹galny.

O czym autor pisze w swoim referacie.

S

Using different metaphors, it is possible to describe and understand complicated and full of paradoxes character of organizational life. By the metaphor we can manage organizations and plan them in the way inaccessible and rare for many before.

L

[1] Binsztok A. (2001), Zarz¹dzanie wiedz¹ w organizacji fraktalnej, [w:] Stankiewicz J.

(red.), Nowoczesne zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem, czêœæ I, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra.

[2] Bisaga A. (1999), Miejsce miêkkich czynników rozwoju w kreowaniu przestrzeni rynkowej regionów/miejscowoœci, [w:] Duczmal M., Potwora W., (red), Wybrane problemy wspó³czesnego zarz¹dzania, Wydawnictwo Wy¿szej Szko³y Zarz¹dzania i Administracji, Opole.

[3] Budner W. (2000), Lokalizacja przedsiêbiorstw, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznañ.

[4] Cichob³aziñski L. (2000), Rola potencja³u spo³ecznego w zarz¹dzaniu w zarz¹dzaniu rozwojem regionu czêstochowskiego, [w:] Zarz¹dzanie rozwojem regionalnym i lokalnym, Bojar E., Plawgo B. (red.), Wydawnictwo Nauka-Edukacja, Warszawa.

[5] Grosse T. G. (2001), Wp³yw procesów globalnych i integracji europejskiej na Polski system polityki regionalnej, [w:] Studia Regionalne i Lokalne, nr 1(5).

[6] Hausner J. (2001), Modele polityki regionalnej w Polsce, [w:] B Studia Regionalne i Lokalne, nr 1(5).

19 Binsztok A. (2001), Zarz¹dzanie wiedz¹ w organizacji fraktalnej, [w:] Stankiewicz J. (red.), Nowoczesne zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem, czêœæ I, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 130.

20 Morgan G. (1999), op. cit., s. 404.

[7] Jaworski S. (1990), S³ownik szkolny. Terminy literackie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

[8] Kukliñski A. (1998), Rola regionów w Federalnej Europie w XXI wieku, [w:] Jaka Europa? Regionalizacja a integracja, Wydawnictwo Wy¿szej Szko³y Bankowej w Poznaniu, Poznañ.

[9] Markowski T. (1999), Zarz¹dzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa.

[10] Morgan G. (1999), Obrazy organizacji, PWN, Warszawa.

[11] Morgan G. (2001), WyobraŸnia organizacyjna. Nowe sposoby postrzegania, organizowania i zarz¹dzania, PWN, Warszawa.

[12] Peck F., Conolly S. (2001), Globalizacja, konkurencja i rozwój regionalny w Wielkiej Brytanii, [w:] Globalizacja, (red.) Klich J., Wydawnictwo Profesjonalnej Szko³y Biznesu, Kraków.

[13] Pietrzyk I. (1992), Sterowanie rozwojem regionalnym we Francji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.