Konstrukcja prawa do w³asnego obrz¹dku

Istota realizacji prawa wiernych do w³asnego obrz¹dku polega na utrzymaniu wspólnoty z Koœcio³em powszechnym za poœrednictwem Koœcio³a swego obrz¹d-ku. Prawo to obejmuje:

1) prawo wpisania siê do Koœcio³a sui iuris w³asnego obrz¹dku;

2) mo¿liwoœæ dobrowolnego pozostawania w tym obrz¹dku i uczestniczenia w aktach kultu Bo¿ego zgodnie z przepisami tego¿ Koœcio³a, z zachowaniem wy-j¹tków roztropnie przewidzianych przez prawo;

3) obowi¹zek hierarchii do zapewnienia wystarczaj¹cej opieki duszpasterskiej wiernym w³asnego obrz¹dku.

Wraz z inkorporacj¹ cz³owieka do Koœcio³a powszechnego, która dokonuje siê w momencie chrztu, jednoczeœnie nastêpuje z woli ustawodawcy koœcielnego wpisanie go do Koœcio³a sui iuris okreœlonego obrz¹dku. Powstaje pytanie, czy to prawo wiernego do w³asnego obrz¹dku jest prawem wolnoœciowym, czy jest to tylko jego obowi¹zek?

W celu ustalenia odpowiedzi na powy¿sze pytanie nale¿y dokonaæ analizy przepisów prawnych obu kodeksów dotycz¹cych realizacji prawa wiernych do w³asnego obrz¹dku. Z analizy tej wynika, ¿e regu³y, jakie ustawodawca kodekso-wy stanowi w tej sprawie s¹ zró¿nicowane w zale¿noœci od wieku konkretnej osoby i mo¿liwoœci podjêcia przez ni¹ swobodnej decyzji w momencie przyjmowa-nia chrztu. Je¿eli chodzi o wiek, to granicê stanowi moment ukoñczeprzyjmowa-nia 14 roku ¿ycia.

4 J.D. Faris, Eastern Catholic Churches: Constitution and Governance, Saint Maron Publication, New York 1992, p.121.

128

1. Regu³y dotycz¹ce realizacji prawa do wpisania siê do

Koœcio³a okreœlonego obrz¹dku osób, które nie ukoñczy³y 14 roku ¿ycia, s¹ nastêpuj¹ce:

a) Dziecko, czyli osoba przed ukoñczeniem 14 roku ¿ycia, zostaje wpisane do Koœcio³a tego obrz¹dku, do którego nale¿¹ oboje rodzice (c.111 CJC; c.29 CCEO). Nale¿y domniemywaæ, ¿e w tego rodzaju sytuacji rodzice ¿ycz¹ sobie, aby ich dziecko nale¿a³o do tego samego obrz¹dku, do którego oni nale¿¹.

b) Dziecko, którego rodzice nale¿¹ do koœcio³ów ro¿nych obrz¹dków, mo¿e byæ wpisane do Koœcio³a sui iuris tego obrz¹dku, do którego chc¹ go wpisaæ oboje rodzice i zgodnie wyra¿¹ takie ¿yczenie. Gdy brak jest zgody miêdzy rodzicami w tej sprawie, wówczas wed³ug CJC dziecko zostaje wpisane do Koœcio³a obrz¹d-ku ojca (c.111 par.1). Natomiast wed³ug CCEO, dziecko ma byæ wpisane do Ko-œcio³a obrz¹dku matki, chyba ¿e prawo partykularne ustanowione przez Stolicê Apostolsk¹ inaczej stanowi (c.29 par.1). Ustawodawca kodeksowy gwarantuje wiêc rodzicom prawo wyboru obrz¹dku dziecka tylko wówczas, gdy w momencie jego chrztu nale¿¹ do ró¿nych Koœcio³ów sui iuris.

c) Dziecko nieœlubne ma byæ wpisane do Koœcio³a sui iuris, do którego nale¿y matka (c.29 par.2 CCEO). Dziecko nieznanych rodziców ma byæ wpisane do Ko-œcio³a sui iuris, do którego nale¿y jego prawny opiekun; a je¿eli dziecko jest adopto-wane, nale¿y go wpisaæ zgodnie z wol¹ rodziców adoptuj¹cych (c.29 par.2 CCEO). d) Dziecko rodziców akatolickich nale¿y wpisaæ do Koœcio³a sui iuris, do którego nale¿y osoba zapewniaj¹ca mu wychowanie katolickie (c.29 par. 2 CCEO).

2. Regu³y dotycz¹ce osób, które ukoñczy³y 14 rok ¿ycia

Osobom, które ukoñczy³y 14 rok ¿ycia, ustawodawca gwarantuje swobodê wyboru obrz¹dku, stawiaj¹c w tej sprawie dwie ogólne regu³y:

a) Ka¿dy, kto przyjmuje chrzest po ukoñczeniu 14 roku ¿ycia, mo¿e dobrowol-nie wybraæ chrzest w Koœciele £aciñskim lub w innym Koœciele sui iuris. W takim wypadku wpisany jest do tego Koœcio³a sui iuris, który sam wybra³ (c.111 par. 2 CJC; c.30 CCEO). O tym, do którego obrz¹dku bêdzie nale¿a³ wierny, który przyjmuje chrzest po ukoñczeniu 14 roku ¿ycia, decyduje wiêc jego osobiste ¿yczenie. b) Natomiast osoby po ukoñczeniu 14 roku ¿ycia, które zosta³y ochrzczone w dzieciñstwie zgodnie z wol¹ rodziców lub zgodnie z w³asnym ¿yczeniem wyra-¿onym w momencie przyjêcia chrztu, maj¹ prawo do wyboru Koœcio³a obrz¹dku

sui iuris innego ni¿ ten, w którym zostali ochrzczeni pod warunkiem, i¿ otrzymaj¹

zezwolenie Stolicy Apostolskiej (c.112 par.1, n.1. CJC; c.30). Wymóg uzyskania zgody Stolicy Apostolskiej jest do wa¿noœci aktu (c.32 CCEO).

Powstaje wiêc pytanie, czy ograniczenie swobody podjêcia przez wiernych decy-zji co do zmiany swej przynale¿noœci do Koœcio³a okreœlonego obrz¹dku przez

129

wienie wymogu uzyskania zgody Stolicy Apostolskiej - odnoœnie wiernych obrz¹dku ³aciñskiego (c.112 par. 1 n.1), wzglêdnie zgody obydwu biskupów eparchialnych - od-noœnie wiernych Koœcio³ów sui iuris obrz¹dków wschodnich (c.32 par.2 CCEO), jest pozosta³oœci¹ ducha paternalizmu z epoki przed Soborem Watykañskim II?5 W wiedzi nale¿y stwierdziæ, ¿e klauzula ta jest podyktowana potrzeb¹ zachowania odpo-wiedniego porz¹dku w Koœciele. Dlatego wymóg uzyskania zgody Stolicy Apostolskiej per se nie jest przejawem paternalizmu. Stolica Apostolska szanuje swobodn¹ decyzjê wiernego w sprawie zmiany przynale¿noœci do Koœcio³a w³asnego obrz¹dku sui iuris, gdy w konkretnym wypadku stwierdzi zaistnienie odpowiedniej przyczyny.

Wyj¹tek od powy¿szej regu³y mo¿e zaistnieæ, gdy chodzi o wiernego Koœcio³a partykularnego (eparchii) jakiegoœ Koœcio³a sui iuris, który prosi o przejœcie do innego Koœcio³a sui iuris maj¹cego eparchiê na tym samym terytorium. Wówczas ustawodawca nakazuje domniemywaæ zgodê Stolicy Apostolskiej pod warunkiem, i¿ biskupi obu eparchii wyra¿¹ sw¹ zgodê na piœmie.

c) W przypadku zawierania ma³¿eñstwa miêdzy osobami nale¿¹cymi do in-nych Koœcio³ów sui iuris ustawodawca stanowi regu³ê, i¿ tylko ¿ona mo¿e przejœæ do Koœcio³a obrz¹dku sui iuris swego mê¿a, ale nie vice versa (c.33 CCEO). Regu³a ta jest sprzeczna ze wspó³czesn¹ zasad¹ równoœci praw mê¿czyzn i kobiet. Jednak¿e regu³a ta nie jest absolutna, mo¿e byæ uchylona w konkretnym przypad-ku na mocy specjalnego zezwolenia Stolicy Apostolskiej6.

3. Regu³y dotycz¹ce poszanowania prawa wiernego do zacho-wania wspólnoty z Koœcio³em powszechnym za poœrednictwem Koœcio³a swego obrz¹dku przez praktykowanie aktów kultu Ustawodawca kodeksowy stawia w tej materii dwie regu³y:

a) Pierwsza regu³a okreœla prawo wiernego do swobodnego praktykowania aktów kultu zgodnie z przepisami w³asnego obrz¹dku, zatwierdzonego przez legal-nych Pasterzy (c.214 CJC). Prawo to po stronie hierarchii rodzi obowi¹zek za-pewnienia wiernym odpowiedniej pomocy. Chodzi tu o prawo do pielêgnowania liturgii piêciu wielkich tradycji Koœcio³ów wschodnich: aleksandryjskiej, konstanty-nopolitañskiej czyli bizantyñskiej, armeñskiej, syryjsko-orientalnej czyli chaldejskiej i syryjsko-zachodniej czyli antiocheñskiej (c.28 par 2 CCEO), okreœlonej tradycji zachodniej: rzymskiej, ambrozjañskiej, gallikañskiej, hiszpañsko-wizygockiej oraz ró¿nych wersji istniej¹cych wewn¹trz liturgii rzymskiej7.

5 A. Longhitano, Il popolo di Dio, in: Il Diritto nel Misterio della Chiesa, ed. Pontificia Universita Lateranense, Roma 1990, s.54.

6 D. Salachas, dz. cyt., s.86-87.

7 D. Cenalmor, Commento al. C.214, in: Commentario exegetico al. Codigo del Derecho Canonico, EUNSA, Pamplona 1996, vol. II, p.101.

130

b) Druga regu³a dotyczy prawa wiernych do tworzenia nowych obrz¹dków, ale pod warunkiem, ¿e zostan¹ zaaprobowane przez legalnych Pasterzy (c.214 CJC). Wymóg tej aprobaty obejmuje aprobatê ze strony Biskupa Rzymskiego i biskupów diecezjalnych pozostaj¹cych we wspólnocie z Nim. Ta ewentualnoœæ mo¿e zaistnieæ w dwóch hipotezach: 1) gdy chodzi o aprobatê obrz¹dku takiej wspólnoty wiernych, która powsta³a i zosta³a ju¿ historycznie uformowana bez jednoœci z Biskupem Rzymskim, a obecnie chce nawi¹zaæ pe³n¹ wspólnotê z Ko-œcio³em katolickim (c. 204 par. 2 CJC); 2) jeœli zaistnieje potrzeba aprobaty dla obrz¹dku ca³kowicie nowej wspólnoty koœcielnej.

Niew¹tpliwie powy¿sze regu³y dotycz¹ce poszanowania prawa wiernych do zmiany swej przynale¿noœci do istniej¹cego Koœcio³a obrz¹dku sui iuris jak i two-rzenia nowych obrz¹dków w Koœciele s¹ wyrazem otwartoœci ustawodawcy ko-œcielnego.

IV. Obowi¹zki hierarchii koœcielnej do zapewnienia