Konsumpcja

Oleje rolinne mona podzieli, w zalenoci od kierunków ich uytko-wania, na: konsumpcyjne, przemysowo-konsumpcyjne i techniczne. Do grupy podstawowych olejów konsumpcyjnych nale : sojowy, rzepakowy,

soneczni-kowy, baweniany, arachidowy, sezamowy, oliwsoneczni-kowy, baweniany, kokosowy, palmowy i olej z ziaren palmowych.

Oleje: z ziaren palmowych, palmowy i kokosowy, ze wzgldu na waci-woci pieni ce, uywane s w znacznych ilociach równie do celów technicz-nych, m.in. do produkcji myda i detergentów. W ostatnich latach olej palmowy oraz rzepakowy i sojowy s te coraz szerzej wykorzystywane w produkcji bio-paliw i dlatego mona zaliczy je do oddzielnej grupy olejów przemysowo- -konsumpcyjnych.

Do grupy olejów typowo technicznych zalicza si oleje: rycynusowy, tun-gowy i lniany. Uywane s one do wyrobu farb, lakierów, atramentu, mas plastycznych, emalii, pokry powierzchniowych, nasycania tkanin wodoodpor-nych, wyprawiania i farbowania skór oraz do produkcji niektórych smarów. Olej rycynusowy i tungowy nie nadaje si do spoycia ze wzgldu na wasnoci tru-j ce, natomiast olej lniany moe by (i jest) w niewielkim zakresie wykorzysty-wany do celów spoywczych i farmaceutycznych.

Tabela 2.30. wiatowe zuycie olejów rolinnych (w mln ton)

Lata Ogóem Na cele

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych USDA i szacunków wasnych.

wiatowe zuycie olejów charakteryzuje si wieloletnim trendem wzro-stowym. Dynamicznie wzrasta zuycie olejów rolinnych na cele spoywcze w krajach rozwijaj cych si, charakteryzuj cych si wysokimi wskanikami demograficznymi, takich jak: Chiny, Brazylia, Indonezja czy Malezja, natomiast

w krajach wysoko rozwinitych zwiksza si przede wszystkim ich zuycie w produkcji biopaliw. Zuycie olejów rolinnych w sektorze spoywczym w krajach wysoko rozwinitych wzrasta wolno, z powodu wysokiego nasycenia rynku tymi produktami oraz stagnacji lub spadku liczby ludnoci.

W latach 2000/01-2012/13 wiatowe zuycie olejów rolinnych zwikszyo si o 78% (z 88 mln ton do 157 mln ton), przy czym znacznie szybciej wzrastao zuycie olejów na cele przemysowe ni na cele ywnociowe. Zuycie na cele spoywcze zwikszyo si bowiem o 53% (z 78 mln ton do 120 mln ton), a na cele przemysowe prawie czterokrotnie (z 10 mln ton do 37 mln ton), w tym zuycie w sektorze biopaliw wzroso ponad trzydzieci razy (z 0,7 mln ton do 22 mln ton). Z dostpnych danych wynika, e zuycie oleju palmowego na cele prze-mysowe zwikszyo si czterokrotnie (do 14 mln ton w sezonie 2012/13), a ole-ju rzepakowego szeciokrotnie (do ponad 7 mln ton).

W wyniku tych zmian udzia olejów zuywanych na cele przemysowe w cakowitym zuyciu olejów rolinnych wzrós z 11% w sezonie 2000/01 do 24% w sezonie 2012/13, a udzia olejów zuywanych na cele spoywcze obniy

si odpowiednio z 89 do 76%. W przypadku oleju palmowego udzia zuycia na cele przemysowe zwikszy si z 15 do 26%, a w przypadku oleju rzepakowego z 9 do 31%.

Tabela 2.31. Zuycie olejów rolinnych w wybranych krajach i regionach (w mln ton) Lata UE-25/27 Chiny Indie Azja

Pd.-Wschodnia

rodkowy Wschód A B A B A B A B A B 2002/03 12,1 2,5 16,4 1,0 10,1 0,6 6,0 3,8 6,0 3,8 2003/04 12,3 3,3 17,4 1,5 10,7 0,5 6,4 4,2 6,4 4,2 2004/05 12,9 4,6 18,7 1,9 11,0 0,6 6,8 4,7 6,8 4,7 2005/06 13,0 6,7 19,4 2,2 11,4 0,7 7,3 5,5 7,3 5,5 2006/07 13,0 8,4 20,2 2,3 11,1 0,8 7,3 5,5 7,3 5,5 2007/08 12,8 9,1 21,0 2,4 12,1 0,9 7,4 6,1 7,4 6,1 2008/09 13,2 9,6 22,2 2,5 13,7 0,9 7,5 6,8 7,5 6,8 2009/10 12,9 11,1 24,4 2,5 14,6 0,6 8,5 7,3 8,5 7,3 2010/11 12,6 11,2 25,2 2,5 15,4 0,6 9,0 8,7 9,0 8,7 2011/12 12,6 11,0 26,6 2,6 16,3 0,8 9,6 9,2 9,6 9,2 2012/13 12,5 10,8 28,3 2,8 17,5 0,7 9,9 10,3 9,9 10,3 2013/14^a 12,6 10,9 29,8 2,9 18,5 0,7 10,5 10,8 10,5 10,8 A – na cele spoywcze, B – na cele przemysowe

a Szacunek.

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych USDA.

W latach 2000/01-2012/13 najbardziej wzroso zuycie olejów rolinnych w Chinach, Brazylii, Indonezji i Malezji – dwu- i ponaddwukrotnie, w UE zwikszyo si o 67%, a w USA tylko o 32%. Najwikszym konsumentem ole-jów s Chiny (20% udziau w sezonie 2012/13), które od niedawna zajmuj dru-g lokat na wiecie w ich produkcji (do sezonu 2010/11 zajmoway trzeci lo-kat), a nastpnie UE-27 (15%), Indie (12%) i USA (8%), które z kolei zajmuj odpowiednio czwart , ósm i pi t lokat w wiatowej produkcji olejów.

Tempo wzrostu zuycia olejów rolinnych w sektorze spoywczym jest najwysze wród krajów rozwijaj cych si. W Chinach i w Indiach w latach 2002/03-2012/13 wynosio rednio 6% rocznie. Kraje wysokorozwinite notuj niskie wzrosty zuycia olejów w sektorze spoywczym (0,3% w UE rednio w latach 2002/03-2012/13), ale bardzo wysokie w sektorze przemysowym (16% w UE rednio w latach 2002/03-2012/13). Obecnie, kiedy czynnikiem wzrostu zuycia olejów jest produkcja biodiesla, kraje wysoko rozwinite przo-duj w zuyciu olejów w przeliczeniu na 1 mieszkaca.

W najbliszych latach rozwój sektora biopliw bdzie gównym kreatorem globalnego popytu na oleje rolinne. Szacuje si, i w ostatnich kilku latach sektor biopaliw angaowa ju 40-50% przyrostu wiatowej produkcji olejów.

2.3.3. Handel

Midzynarodowy handel tuszczami rolinnymi dokonywany jest zarówno w postaci nasion oleistych, jak w postaci olejów rolinnych. Importowane na-siona s przerabiane na olej i rut paszow , przy czym w zalenoci od potrzeb rynku wewntrznego ruta moe by reeksportowana.

Dynamicznie rosn cy popyt na tuszcze rolinne ze strony sektora

spo-ywczego, a zwaszcza przemysowego, spowodowa w ostatniej dekadzie bar-dzo znacz cy wzrost obrotów midzynarodowych nasionami oleistymi i olejami rolinnymi, przy czym kierunki geograficzne handlu tymi produktami nie zmie-niy si istotnie. Regionami deficytowymi w te surowce i w zwi zku z tym naj-wikszymi ich importerami nadal byy Europa oraz kraje Azji (przede wszyst-kim Chiny i Indie), a regionami nadwykowymi i kluczowymi eksporterami po-zostay kraje Ameryki Pónocnej (USA, Kanada) i Poudniowej (Brazylia, Ar-gentyna) oraz kraje Azji Poudniowo-Wschodniej (Malezja i Indonezja).

W latach 2000/01-2012/13 dynamika obrotów midzynarodowych nasio-nami oleistych, a szczególnie olejami rolinnymi bya wiksza ni ich produkcji.

W tym czasie wiatowy eksport nasion oleistych wzrós o 72% (z 67 mln ton do 115 mln ton), a ich produkcja o 50%, natomiast wiatowy eksport olejów rolin-nych zwikszy si o 115% (z 31 mln ton do 61 mln ton), a ich produkcja o 78%.

Eksport nasion oleistych w stosunku do ich produkcji wzrós w analizo-wanym okresie z 21 do 24%, a w przypadku olejów rolinnych z 34 do 41%.

W sezonie 2012/13 przedmiotem handlu midzynarodowego byo 37% produk-cji soi, 19% produkproduk-cji rzepaku oraz 75% produkproduk-cji oleju palmowego, 21% pro-dukcji oleju sojowego i 16% propro-dukcji oleju rzepakowego.

Tabela 2.32. Eksport nasion oleistych wg krajów (w mln ton)

Lata wiat USA Brazylia Argentyna Kanada Paragwaj Ukraina Pozostae kraje

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych USDA.

Tabela 2.33. Import nasion oleistych wg krajów (w mln ton) Lata wiat Chiny

UE-25/27 Japonia Meksyk Tajwan Tajlandia Pozostae kraje

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych USDA.

W handlu nasionami oleistymi dominuj c pozycj utrzymaa soja. Jej udzia w wiatowym eksporcie nasion w latach 2000/01-2012/13 waha si od 81 do 88%. Udzia rzepaku, który zajmuje drug lokat w wiatowym handlu nasionami oleistymi wynosi tylko 6-13%. Najwikszymi eksporterami soi byy, tak jak w latach 90., USA, Brazylia i Argentyna, a gównymi jej importerami Chiny oraz UE. Kluczowymi eksporterami rzepaku pozostay Kanada i Australia, a importerami UE, Japonia, Chiny i Meksyk.

Tabela 2.34. Eksport olejów rolinnych wg krajów (w mln ton)

Lata wiat Indonezja Malezja Argentyna Ukraina Kanada Pozostae kraje

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych USDA.

Tabela 2.35. Import olejów rolinnych wg krajów (w mln ton) Lata wiat Chiny Indie

UE-25/27 USA Malezja Pakistan Pozostae kraje

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych USDA.

W handlu olejami rolinnymi dominuj c pozycj ma olej palmowy, a jego udzia w wiatowym eksporcie olejów rolinnych w latach 2000/01-2012/13 wzrós z 54 do 63%. Udzia oleju sojowego, który zajmuje drug lokat

w wiatowym handlu olejami rolinnymi zmala z 22 do 13%. Najwikszymi eksporterami oleju palmowego byy, tak jak w latach 90., Indonezja i Malezja, a gównymi jego importerami Indie, Chiny oraz UE-27. Z kolei kluczowymi eksporterami oleju sojowego pozostay Argentyna, Brazylia i USA, a importe-rami Chiny, Indie i UE-27.

3. wiatowy rynek biopaliw