Wprowadzenie
Rzeczywistość Afryki to nadal jeszcze zbyt wiele głodu i nędzy. Rzeczywistość Afryki to nie- dostatek, który powoduje przemoc. Rzeczywistość Afryki to rozwój postępujący nie dość szybko, to rolnictwo wytwarzające zbyt mało, to brak dróg, szkół i szpitali.
Rzeczywistość Afryki jest rzeczywistością ogromnego kontynentu posiadającego wszystko, żeby odnieść sukces, którego nie odnosi, bo nie potrafi uwolnić się od mitów.
Nicolas Sarkozy, Dakar, 26 lipca 2007 roku284
W 2017 roku prawie jedna trzecia spośród 54 państw afrykańskich285 święto- wała 57. rocznicę niepodległości. Ponad pół wieku niepodległej Afryki skła- nia do refleksji dotyczącej zarówno przeszłości, jak i przyszłości kontynentu. Tymczasem Afryka wciąż jednocześnie przyciąga i przeraża. W świadomo- ści odbiorcy współczesnych przekazów medialnych istnieją dwa jej obrazy. W jednym jawi się jako piękny kontynent barwnej, zróżnicowanej kultury i dzikiej przyrody pokazywanej kamerami National Geographic czy Planet oraz innych programów przyrodniczych i podróżniczych. Istnieje jednak drugi, czarny obraz Afryki – kontynentu biedy, chorób, wojen przeplatanych masakrami i całego szeregu kryzysów humanitarnych. Przekaz ten przynoszą wiadomości telewizji informacyjnych oraz akcje organizacji humanitarnych apelujące do naszych serc i kieszeni. W istocie nawet jeśli akurat w kraju afry- kańskim nie toczy się krwawy konflikt wewnętrzny, w ramach jednego pań- stwa funkcjonują jakby dwa równolegle istniejące obok siebie światy. Świat metropolii miejskiej, którą tworzy stolica i kilka największych miast, oraz świat prowincji. W metropoliach można znaleźć dzielnice oferujące styl ży- cia charakterystyczny dla cywilizacji Zachodu – wieżowce, eleganckie sklepy, centra handlowe, restauracje, kina i nowoczesne szpitale286. Prowincja to świat innego wymiaru, czasem leżący niespełna kilkanaście kilometrów od miasta, zawierający się w wioskach o zabudowie z glinianych chat pokrytych strzechą,
284
Fragment przemówienia prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy’ego na Uniwersytecie im. Cheikha Anta Diopa w Dakarze w Senegalu, 26 lipca 2007 roku. B. Ndiaye, Françafrique.
Sto- sunki francusko-afrykańskie – wczoraj i dziś, Olsztyn 2010, s. 233–234.
285 W 1960 roku niepodległość uzyskało 17 państw afrykańskich.
286 Wielkie miasta afrykańskie również bywają siedliskiem biedy i braku perspektyw, dotyczy to głównie przedmieść, gdzie znajdują się slumsy.
11011 Konteksty dysfunkcyjności państw Afryki Subsaharyjskiej
pozbawionych wody i elektryczności, a przede wszystkim nadziei na lepszą perspektywę. Te dwie funkcjonujące obok siebie rzeczywistości skłaniają do refleksji, jakie są przyczyny takiego stanu rzeczy i jak można tę sytuację zmienić na lepsze. Co istotne, opisany obraz prowincji w zasadzie dotyczy ca- łej Afryki Subsaharyjskiej. Oczywiście kwestie szkolnictwa, dostępu do służ- by zdrowia, łamania praw człowieka czy możliwość życia w pokoju różnią poszczególne państwa od siebie, co przekłada się na ich miejsce w rankingach dysfunkcyjności. Jednakże przepaść, jaka dzieli standard życia na prowincji od metropolii miejskich, jest ogromna, i to bez względu na pozycję danego państwa w rankingach.
Afryka Subsaharyjska przeżywa obecnie okres zainteresowania, jakiego nie notowała od czasu wyścigu kolonialnego pod koniec XIX wieku. Widać to wy- raźnie nie tylko w różnych inicjatywach międzynarodowych oraz w mediach. Wszystkie ważniejsze stacje telewizyjne świata prowadzą cykliczne programy zajmujące się problematyką afrykańską: CNN – Inside Africa, BBC – Focus on Africa, France 24 – Eye on Africa, Al-Jazeera – Africa.
Choć jeszcze 15 lat temu nie brakowało głosów, które pesymistycznie od- nosiły się do przyszłości Afryki, czego wyrazem może być artykuł, jaki ukazał się na łamach magazynu „The Economist” w 2000 roku, zatytułowany Hope- less Africa287, to w ostatnich latach Afryka przeżywała niespotykany wcześniej w historii wzrost ekonomiczny, a inwestorzy, którzy wcześniej nie wykazywali większego zainteresowania państwami tego regionu, zaczęli inwestować tam coraz większe kapitały. Na niektórych obszarach można również zauważyć gospodarczą rywalizację, zarówno firm międzynarodowych, jak i poszczegól- nych państw (państwa Unii Europejskiej, USA, Rosja, Chiny, Indie). Pojawiły się nawet opinie, że XXI wiek będzie „stuleciem Afryki”288. Prognozy Banku Światowego opublikowane w styczniu 2015 roku przewidywały w ciągu kolej- nych lat wzrost gospodarczy, a największa dynamika tego wzrostu miała być udziałem sześciu państw regionu: Etiopii, Demokratycznej Republiki Konga, Wybrzeża Kości Słoniowej, Mozambiku, Tanzanii i Rwandy289. Niestety ostat-nie raporty opisujące perspektywy rozwoju gospodarek państw Afryki
287 Hopeless Africa. Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych, „The Economist”
11.05.2000, http://www.economist.com/node/333429 (dostęp: 20.05.2016).
288 World Bank, Can Africa Claim the 21st Century?, Washington, D.C. 2000, http://siteresourc-es.worldbank.org/INTAFRICA/Resources/complete.pdf (dostęp: 20.03.2016).
289 World Bank, Global Economic Prospects: Having Fiscal Space and Using It, January
2015, s. 101, https://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/GEP/GEP2015a/pdfs/GE-P15a_web_full.pdf (dostęp: 14.09.2016).
Wprowadzenie 111111
Subsaharyjskiej,któreukazałysięwdrugiejpołowie2016inapoczątku2017roku, odbiegają od wcześniejszych – bardzo optymistycznych – prognoz290.
Afryka Subsaharyjska to wciąż najbiedniejszy region świata, dotknięty największą liczbą zgonów niemowląt, najkrótszą średnią wieku życia miesz- kańców, największą liczbą konfliktów wewnętrznych, najwyższym poziomem analfabetyzmu, najsłabszą infrastrukturą i gospodarką, wciąż opartą na wydo- byciu surowców bądź rolnictwie, oraz największą liczbą państw dysfunkcyj- nych. O słabościach strukturalnych państw afrykańskich świadczą zarówno rządy dyktatorskie (np. Erytrea, Uganda, Zimbabwe, Czad, Burundi, Kamerun, Gwinea Równikowa, Sudan), jak i wciąż występujące kolejne zamachy stanu czy kryzysy związane z przekazaniem władzy przez przegranych w wyborach przywódców państw (Gwinea, Niger, Wybrzeże Kości Słoniowej, Republika Środkowoafrykańska, Mali i Mauretania, Gambia). Wszystkie te problemy dały o sobie znać w ciągu ostatnich lat (2015–2017), gdy w Afryce Subsaharyjskiej nastąpił nagły spadek PKB w stosunku do lat ubiegłych wbrew wcześniejszym przewidywaniom, na co z pewnością nałożyły się spadki cen surowców na ryn- kach światowych oraz niestabilna sytuacja w wielu państwach (tabela 19).
Tabela 19. Realny wzrost PKB w państwach Afryki Subsaharyjskiej, w tym Etiopii jako przewidy wanego lidera wzrostu gospodarczego w regionie
2013 2014 2015 2016
Afryka
Subsaharyjska 4,7 4,5 3,0 2,5
Etiopia 10,5 9,9 9,6 7,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Bank, Global Economic Prospects: Sub-Saharan…, op. cit.291.
Przykładowo u prognozowanego lidera wzrostu PKB – Etiopii – oprócz czynników zewnętrznych nałożyły się także kłopoty wewnętrzne w postaci wybuchu niepokojów społecznych i zamieszek związanych z emancypacyjny- mi żądaniami największej grupy etnicznej Oromo oraz wystąpień młodzieży
290 World Bank, Global Economic Prospects: Sub-Saharan Africa, 10.01.2017, http://www.world- bank.org/en/region/afr/brief/global-economic-prospects-sub-saharan-africa (dostęp: 29.04.2017);
J.P. Pham, Africa’s Economic Prospects in 2017: Ten Countries to Watch, Atlantic Council 9.01.2017, http://www.atlanticcouncil.org/blogs/africasource/africa-s-economic-prospects-in-2017-ten-coun- tries-to-watch (dostęp: 21.03.2017).
291 World Bank, Global Economic Prospects: Divergences and Risks, June 2016, s. 159–160,
http://pubdocs.worldbank.org/en/842861463605615468/Global-Economic-Prospects-June--2016-Divergences-and-risks.pdf (dostęp: 14.09.2016).
11211 Konteksty dysfunkcyjności państw Afryki Subsaharyjskiej
niezadowolonej z polityki rządu, która nie zapewnia im perspektyw na rozwój. Jest to o tyle niebezpieczne dla państwa, że młodzi ludzie stanowią dwie trze- cie populacji Etiopii, a ich radykalizm przybiera na sile292. Podczas ostatniego pobytu badawczego w Etiopii, w marcu 2017 roku, w trakcie rozmów ze stu- dentami Uniwersytetu w Addis Abebie miałem okazję osobiście przekonać się, jak wielka jest skala niezadowolenia społeczeństwa.
292 K. Lilley, Ethiopia Cracdown on Dissent Leaves Youth with Dangerous Options, „World Politics Review” 26.04.2017, http://www.worldpoliticsreview.com/articles/21949/ethiopia-s-
crackdown--on-dissent-leaves-youth-with-dangerous-options (dostęp: 27.04.2017).
113